غزاله اسلامیان : دانشجوی دکتری تخصصی علوم تغذیه ؛ گروه تغذیه بالینی و رژیم درمانی ؛ دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
تحریریه زندگی آنلاین : پدران آینده برای طلایی‌تر شدن 1000 روز اول زندگی فرزندشان از چه زمانی و از چه نوع رژیم غذایی، پیروی کنند؟
علل ناباروری مردان، طیف وسیعی از عوامل مختلفی شامل عوامل ژنتیکی، هورمونی، محیطی، مواد سمی و دارویی را دربر می‌گیرد که سبب کاهش کیفیت اسپرمها شامل عدم تولید اسپرم، تعداد بسیار کم یا شکل بد اسپرم‌های تولید شده میشود. روند کاهشی در تعداد اسپرمها منجر به شکل‌گیری فرضیه تأثیر عوامل محیطی، تغذیه‌ای و تغییرات سبک زندگی در توانایی مردان برای تولید مثل گردیده است.
نشانگرهای سلامت اسپرمها عبارتند از تعداد اسپرمها، شکل اسپرمها، تحرک اسپرمها و حجم مایع منی که اختلال در هر یک از این عوامل میتواند بر قدرت باروری مردان اثرگذار باشد. بر اساس یافته‌های مطالعات اخیر تغذیه نقش مهمی بر این نشانگرها دارد.
اسپرماتوژنر (تولید اسپرمها) حدود سه ماه به طول می‌‌انجامد، بنابراین سلامت اسپرم حداقل در سه ماه قبل از لقاح، از اهمیت بالایی برخوردار است، بنابراین الگوی غذایی دریافتی پدر، از سه ماه قبل از اقدام به فرزندآوری، تأثیر ویژه‌ای بر کیفیت اسپرم، کیفیت نطفه تشکیل شده و لانه‌گزینی جنین دارد.
بیشتربخوانید:
آنتیاکسیدانها
دریافت آنتیاکسیدانها میتواند از اسپرمها محافظت کند و بر تعداد و سرعت حرکت اسپرمها تأثیرگذار باشد. آنتیاکسیدانها، مواد مغذی هستند که بتوانند فرآیند اکسیداسیون را تضعیف و یا حتی مهار کنند. منابع غذایی سرشار از آنتی‌اکسیدان مانند میوه‌ها، سبزی‌ها، ادویه‌ها و انواع چای باعث کاهش تأثیر رادیکال‌های آزاد یا استرس اکسیداتیو اسپرمها می‌شوند.
ویتامین E از آنتی‌‌اکسیدان‌‌های مؤثر بر سلامت باروری مردان می‌باشد که بر تعداد و تحرک اسپرمها تأثیرگذار است. ویتامین E را می‌‌توان از آجیلها، مغزدانه‌‌ها (به ویژه بادام)، روغنهای گیاهی و برخی انواع سبزی‌ها دریافت کرد. روی (زینک) یکی دیگر از مواد مغذی مهم در سلامت اسپرمها است که علاوه بر اثرگذاری بر تعداد کل اسپرمها و افزایش اسپرم‌های متحرک، بر حجم مایع منی و همچنین افزایش اسپرم‌های دارای شکل نرمال نیز اثرگذار است.
منابع غذایی روی عبارتند از؛ انواع گوشت‌های سفید و قرمز، حبوبات (انواع لوبیاها)، آجیلها و غلات کامل. سلنیوم آنتی‌اکسیدان دیگری است که نقش مهمی در حفاظت از ژن اسپرمها دارد و تعداد اسپرم‌های متحرک را افزایش می‌دهد. منابع غذایی دریایی، انواع گوشت‌ها و آجیلها از منابع خوب سلنیوم به شمار می‌آیند.
دریافت سایر آنتیاکسیدانها مانند اسید فولیک، ویتامین C و کاروتنوئیدها نیز میتواند بر کیفیت اسپرمها اثر مثبت داشته باشد. با توجه به تنوع رنگی میوه‌ها و سبزی‌ها در فصل تابستان توصیه میشود از هریک از میوه‌ها و سبزی‌های زیر در وعده‌ها و میان وعده‌های غذایی روزانه به صورت متنوع و متعادل دریافت کنید. برای مثال در طول یک روز از هر چهار گروه زیر در بین انتخاب‌های غذایی خود داشته باشید.
میوه‌ها و سبزی‌های سبز: کلم بروکلی، اسفناج، کلم، کاهو، لوبیاسبز، خیار، کدو سبز، نخودفرنگی، فلفل سبز، سیب گلاب، کیوی و انگور سبز
میوه‌ها و سبزی‌های زرد و نارنجی: هویج، فلفل زرد و نارنجی، سیب زرد، زردآلو، هلو، انبه، گلابی و آناناس
میوه‌ها و سبزی‌های قرمز: گوجه‌فرنگی، تربچه، کلم‌قرمز، انگور قرمز، توت‌فرنگی، هندوانه، گیلاس، تمشک، زغال‌اخته،
میوه‌ها و سبزی‌های آبی و بنفش: بادمجان، کلم بنفش، تمشک، کشمش، انجیر سیاه، آلو سیاه
اگرچه همیشه شرایط ایده‌آل و مفیدتر این است که آنتیاکسیدانها از طریق غذاها دریافت شوند، اما مصرف برخی دیگر از انواع خاص آنتیاکسیدانها که به شکل مکمل‌های غذایی موجودند. مانند کوآنزیم Q10، پس از ارزیابی فرد، در صورت تجویز متخصص تغذیه یا پزشک میتواند در جهت افزایش قدرت باروری مردان، سودمند باشد.
بیشتربخوانید:
اسیدهای چرب امگا-3
دریافت اسیدهای چرب امگا-3 نیز بر تعداد و سرعت حرکت اسپرمها تأثیر‌گذارند. امگا-3 در گردو، روغنهای زیتون و کلزا (کانولا) و ماهی‌‌ها به ویژه ماهی سالمون و ماهی ساردین یافت میشود؛ همچنین دانه بذرکتان نیز سرشار از اسیدهای چرب امگا-3 است که از آن می‌‌توان به صورت آسیاب‌شده همراه با انواع سالادها استفاده کرد. اگرچه که اثرگذاری امگا-3ها بر کیفیت اسپرمها همراه با دریافت آنتیاکسیدانها افزایش می‌یابد.
ویتامین D
بر اساس یافته‌های مطالعات اخیر، کمبود ویتامین D نیز بر کیفیت اسپرمها به ویژه بر تعداد اسپرم‌های متحرک اثر منفی دارد، بنابراین مردان از سه ماه قبل از اقدام به فرزندآوری، وضعیت ویتامین D را از طریق انجام آزمایش خون، بررسی کنند و در صورت کمبود بر اساس تجویز متخصص تغذیه یا پزشک از مکمل این ویتامین استفاده کنند، زیرا افراد این روزها کمتر در معرض نور خورشید هستند و از طرفی منابع غذایی حاوی این ویتامین بسیار محدود هستند و نیاز بدن را تأمین نمی‌کنند.
سایر نکات
مصرف الکل نیز یکی از عوامل خطر برای باروری مردان می‌باشد که علاوه بر اثرات نامطلوبی که بر کیفیت اسپرمها میتواند بگذارد، بر هورمون‌های جنسی نیز تأثیر منفی دارد و منجر به کاهش تستوسترون میشود. بنابراین، پدران آینده باید از الگوی غذایی سالم پیروی کنند و تنها به دریافت یک ماده غذایی یا یک ماده مغذی اکتفا نکنند، چرا که همه مواد غذایی می‌توانند با تأثیری که بر یکدیگر می‌گذارند بر پیامدهای مختلف باروری اثرگذار باشند، بنابراین توصیه میشود حداقل از سه ماه قبل از اقدام به باروری، مردان از یک رژیم غذایی سالم، متنوع و متعادل پیروی کنند و دریافت مواد غذایی حاوی آنتیاکسیدانها مانند میوه‌ها و سبزی‌های تازه را افزایش دهند و از مصرف بی‌رویه مکمل‌ها بدون مشورت با فرد متخصص خودداری کنند.
بیشتر بخوانید:
