مهار آلزایمر با زعفران و آنتی‌اکسیدان

شوناز احمدی خطیر : کارشناس ارشد علوم تغدیه و رژیم‌درمانی

تحریریه زندگی آنلاین : بیماری آلزایمر آسیبی است که میلیون‏ها نفر در دنیا از آن رنج می‏برند که در سال‏های اولیه، خود را به صورت فراموشی خفیف نشان می‏دهد و به مرور زمان پیشرفت می‌کند و اختلالات جدی در حافظه، تکلم و ... را سبب می‏شود. آنتی‏اکسیدان‏ها و ترکیبات فعال زیستی موجود در آنها در پیشگیری و کنترل آلزایمر می‏توانند مفید واقع شوند. زعفران ترکیب ضد التهاب حاوی آنتی‏اکسیدان می‏باشد که باعث کاهش استرس اکسیداتیو می‏شود و تاثیرات مثبتی در بهبود اضطراب و افسردگی و آلزایمر دارد.

 بیشتربخوانید:

بیماری آلزایمر از منظر روانشناختی

آنتی ‏اکسیدان

آنتی‏اکسیدان‏ها قادر به حفاظت از غشای سلول و سایر ترکیبات بدن در مقابل اکسیدان‏ها هستند. بر اساس مطالعات، آنتی‏اکسیدان‏ها از طریق کاهش اثرات رادیکال‏های آزاد باعث پیشگیری از بیماری‏هایی همچون آلزایمر، تشنج، سرطان و آترواسکلروز می‏شوند.

تولید گونه‏های فعال اکسیژن (Reactive oxygen species) در سلول‏ها امری طبیعی است.

این پدیده در شرایط پاتوفیزیولوژیک مختلف مانند التهاب، بیماری‏های ایمونولوژیک، متابولیسم دارو و الکل، اشعه ماورا بنفش و پرتودرمانی و کمبود ویتامین‏های آنتی اکسیدان تقویت می‏شود.

آنتی‏اکسیدان‏هایی همچون ویتامین E، سلنیوم، بتا-کاروتن و ترکیبات شیمیایی همچون بوتیل هیدروکسی تلوئن و بوتیل هیدروکسی آنیزول از اکسیداسیون غشای سلولی پیشگیری می‏کنند. فلاونوئیدها گروهی از ترکیبات فنولیک با وزن مولکولی پایین هستند. ساختار پایه آن‏ها شبیه به هم است و در میوه‏ها و سبزیجات یافت می‏شوند. به طور عمده به عنوان گروه‏های اصلی فلاونوئیدی طبقه‏بندی می‏شوند مانند: آنتاسیونین، فلاونول، فلاوون، نئوفلاوون، ایزوفلاوون و دی‏هیدروفلاوون. فـــلاونوئیدها جــــزء آنتی‏اکسیدان‏های قوی، جاروب کننده‏های رادیکال‏های آزاد، دفع‏کننده‏های فلزات، جمع‏آوری کننده‏های گونه‏های فعال اکسیژن و مهارکننده‏های پراکسیداسیون لیپیدی می‏باشند.

 بیشتربخوانید:

مشکلات حافظه و زوال عقل

رازهایی که باید بدانید تا آلزایمر نگیرید!

زعفران

زعفران (Crocus Sativus Linnaeus)، نوعی ترکیب گیاهی متعلق به خانواده Iridaceae است که در ایران، یونان، مراکش، هند، اسپانیا و ایتالیا کشت داده می‏شود. ایران تولید کننده 80 درصد زعفران سالانه کل دنیا است. آنالیز شیمیایی کلاله Crocus Sativus نشان‏دهنده حضور بیش از 150 ترکیبات فرار و غیرفرار است که تاکنون 50 نوع از این ترکیبات شناسایی شده‏اند. ترکیبات فرار شامل ترپن‏ها، الکل ترپن و سایر استرها می‌باشند که از این میان Safranal اصلی‏ترین ترکیب است. ترکیبات غیرفرار عبارتند از: کروسین، کروستین، پیکروکروسین سافرانال و فلاونوئیدها همچون کروستین و کامپفرول. کروسین و استرهای گلیکوزیلی کروستین، کاروتنوئیدهای محلول در آب و مسئول رنگ زیبای زعفران هستند. پیکروکروسین و گلیکوزید سافرانال مسئول طعم تلخ زعفران است. سافرانال ترکیب اصلی روغن ضروری تقطیر شده آن و نوعی آلدهید مونوترپن است که نشان‏دهنده رایحه خوش زعفران است. انواع کاروتنوئیدهای لیپوفیل زعفران شامل لیکوپن، آلفا و بتا کاروتن و زئازانتین است.

در عصاره متانولی گلبرگ زعفران کمپفرول نیز دیده شده است. فلاونوئیدها به خصوص لیکوپن، آمینواسیدها، پروتئین‏ها، نشاسته، صمغ‏ها و دیگر ترکیبات نیز یافت شده‏اند. زعفران مقادیر ناچیزی تیامین و ریبوفلاوین دارد. به علت اثرات سافرانال و سایر کاروتنوئیدها در کاهش التهاب، ضدتشنج، ضدافسردگی، بهبود یادگیری و رفتار، فعالیت‏های آنتی‏اکسیدانی، نقش زعفران به عنوان ترکیب دارویی به وفور در مطالعات مطرح شده است. مهم‏ترین اثرات سلامت‏بخشی زعفران مربوط است به فعالیت آن در برابر انواع گوناگونی از سرطان‏ها، اختلالات گوارشی، بیماری‏های قلبی- عروقی، آلزایمر و افسردگی خفیف تا متوسط. عمده اثرات درمانی مفید زعفران را می‏توان به خواص آنتی‏اکسیدانی و ضدالتهابی عصاره زعفران و اجزای فعال تشکیل‏دهنده آن نسبت داد. تأثیر مثبت زعفران و ترکیبات فعال آن  بر کاهش اضطراب و افسردگی دیده شده است و تا حد زیادی خاصیت ضد افسردگی دارد. زعفران بر سیستم‌های مختلف نوروترانسمیتر در مغز اثر گذار است.

 مصرف زعفران با تعدیل مسیرهای نوراپی‏نفرین و دوپامین و نیز مهار برداشت مجدد سروتونین می‏تواند برخی اختلالات روحی و روانی از جمله افسردگی و اضطراب را بکاهد. افزایش سطح سروتونین باعث القای حس خوشایند و آرامش در افراد شده و به دنبال آن از میزان افسردگی و اضطراب کاسته می‌شود. همچنین زعفران با تعدیل در سروتونین، دوپامین، گلوتامات و نیز نوراپی‏نفرین در مغز می‌تواند تأثیر مثبتی بر خلق و خوی افراد داشته باشد. آنزیم مونوآمین اکسیداز 1 انسانی توسط برخی از داروهای ضد افسردگی مورد هدف قرار گرفته و مهار می‌شود و از این طریق دارو مؤثر واقع می‏گردد. زعفران با مهار آنزیم مونوآمین‏اکسیداز قادر است همانند داروهای ضد افسردگی عمل کند، لذا در کنترل بسیاری از اختلالات روحی و روانی زعفران می‏تواند مؤثر واقع شود.

 بیشتربخوانید:

علائم زوال عقل

بیماری آلزایمر

بیماری آلزایمر (AD) یک بیماری چند عاملی، پیشرونده، نورودژنراتیو و رایج ترین شکل زوال عقل است که با مرگ سلول های مغزی باعث از دست دادن حافظه، تغییرات شخصیتی، کاهش عملکرد شناختی، کاهش عملکرد عقلانی، اختلال در گفتار، از دست دادن استقلال، اختلال در رفتار غذا خوردن و تغییرات وزن می‏شود.

شیوع در هر دو جنس مشابه است، اما میزان بروز در زنان به دلیل داشتن عمر طولانی تر 3 برابر مردان می باشد. علت دقیق AD مشخص نیست، اما تصور می‌شود عوامل مختلفی از جمله افزایش سن، استعداد ژنتیکی، قرار گرفتن طولانی مدت در معرض فلزات، آسیب مغزی، سبک زندگی، رژیم غذایی، سوء‏تغذیه، عوامل محیطی، دیابت، اختلال عملکرد سیستم ایمنی بدن، بیماری عروقی، عوامل عفونی و روانی در پیشرفت بیماری و روند AD دخیل باشند. افزایش سطح مارکرهای التهابی در بیماران مبتلا به AD و شناسایی ژن‌های خطر AD مرتبط با عملکردهای ایمنی ذاتی نشان می‌دهد که التهاب عصبی نقش برجسته‏ای در پاتوژنز AD دارد.

 بیماری آلزایمر از نظر آسیب شناسی با رسوب پلاک‏های β-آمیلوئید در مغز مشخص می‏شود. استرس مزمن تشکیل رسوب پلاک‏های β-آمیلوئید و خارج سلولی را افزایش می‌دهد. این پلاک‌های خارج سلولی و گره‏های درون سلولی به سلول‏های سالم مغز اطراف خود آسیب می‏رسانند و منجر به از بین رفتن سیناپسی و نورون در ساختارهای مغزی مانند هیپوکامپ و قشر مغز شده و منجر به AD می‏شوند.

رژیم غذایی سرشار از اسیدهای چرب اشباع و الکل و کمبود آنتی‏اکسیدان‏ها و ویتامین‏ها باعث ترویج شروع بیماری می‏شوند، رژیم غذایی سرشار از اسیدهای چرب غیر اشباع، ویتامین، آنتی‏اکسیدان، کورکومین و بعضی از ادویه‏جات شروع آن را با مهار رادیکال‏های آزاد و جلوگیری از آسیب اکسیداتیو سرکوب می‏کنند.

احتمال ابتلا به AD در افرادی با رژیم غذایی سرشار از آنتی‏اکسیدان و مواد مغذی خاص مانند سالاد، آجیل، ماهی، گوجه‏فرنگی، مرغ، کلم، ادویه جات، میوه و سبزیجات برگ سبز نسبت به کسانی که رژیم غذایی سرشار از محصولات لبنی پر چرب، گوشت قرمز، گوشت احشا و کره دارند، کمتر است. همچنین ممکن است سیر و Resveratrol از کاهش عملکرد عصبی همراه با پیری پیشگیری نمایند.

رویکردهای دارویی تا به امروز پیشرفت بیماری را تغییر ندادند. گیاهان دارویی به عنوان مداخلات مکمل و جایگزین مورد توجه بیشتری قرار گرفته و کاندید دارویی برای AD هستند. تاثیرات مثبتی از نقش گیاهان دارویی و ترکیبات فعال زیستی آنها بر محافظت سیستم عصبی و زوال عقل مرتبط با AD نشان داده شده است. گیاهان اثرات ضد التهابی، آنتی‏اکسیدانی و تقویت‏کننده شناختی دارند.

زعفران دارای اثرات محافظتی بر روی سیستم عصبی و اختلال شناختی در بیماران مبتلا به AD است و مواد شیمیایی موجود در آن دارای خواص آنتی‏اکسیدانی، ضدالتهابی و ضد آمیلوئیدوژنیک هستند. توانایی زعفران در درمان AD خفیف تا متوسط ممکن است به دلیل توانایی آن در مهار تجمع و رسوب پلاک های β-آمیلوئید باشد. کلاله‏های زعفران دارای خواص آنتی‏اکسیدانی خوبی بوده و مهار فیبریلوژنز β-آمیلوئید را به روش وابسته به زمان و وابسته به دوز انجام می‏دهند به نظر می‏رسد. زعفران و ماده اصلی تشکیل دهنده آن کروسین با کاهش هیپرفسفوریلاسیون پروتئین Tau و تشکیل β-آمیلوئید اثرات درمانی در برابر AD دارند. کروسین قادر به تنظیم سطح گلوتامات، کاهش استرس اکسیداتیو و تعدیل پلاک‏های β-آمیلوئید و پروتئین Tau است. کروسین می‏تواند یادگیری و اختلالات حافظه و استرس اکسیداتیو را بهبود بخشد. سافرانال فقط با اتصال به مهارکننده‏های تجزیه استیل کولین ارتباط برقرار می‏کند، اما کروستین و دی‏متیل‏کروستین به طور همزمان به مکان‌های آنیونی کاتالیزوری و محیطی متصل می‏شوند. درمان همزمان کروسین با تعدیل مسیرهای سیگنالینگ MAPK به میزان قابل توجهی باعث بهبود MDA، β-آمیلوئید و پروتئین Tau می‌شود و اهمیت کروسین را در درمان AD برجسته می‏کند. همچنین زعفران و به ویژه ماده اصلی آن، کروسین اثرات مفیدی در تأخیر در پیشرفت AD در بیماران دارد. آن‌ها می‏توانند فعالیت مهارکننده‏های تجزیه استیل کولین را مهار کنند، سطح کورتیکواسترون را کاهش دهند و تجمع پلاک‏های β-آمیلوئید و پروتئین Tau را تعدیل کرده و نقایص شناختی از جمله یادگیری و حافظه را کاهش دهند. علاوه بر این، آن‌ها می‏توانند افسردگی و اضطراب را بهبود بخشند، علائمی که اغلب با بیماران AD همراه هستند.

با توجه به اثرات مفید زعفران در بسیاری از ارگان‏های بدن و نقش آن در بهبود اختلالات عصبی نظیر افسردگی، آلزایمر و ... پیشنهاد می‏شود از این ماده غذایی مفید در تغذیه روزمره بیشتر استفاده شود تا اینکه تنها به عنوان چاشنی در پخت و پز مصرف شود.