شهر یخ‌زده در حومه پایتخت

به‌‌‌رغم مصوبه شورای تهران مبنی بر جلوگیری از برگزاری نمایشگاه‌‌‌های پرمخاطب در قلب پایتخت، قرار است بزرگ‌ترین رویداد نمایشگاهی فرهنگی و اجتماعی کشور امسال در مصلی برگزار شود؛ آن هم در شرایطی که6 سال قبل به بهانه انتقال این رویداد به مکانی مناسب، شهری به وسعت چند 10 هکتار از جیب شهروندان (با هزینه مستقیم شهرداری تهران) در حاشیه جنوبی تهران ساخته شد تا سایر نمایشگاه‌‌‌های پربازدید را نیز میزبانی کند. اما سوال اینجاست که چرا امسال هم به بهای ایجاد ترافیک سنگین در تهران، از این شهر عبور غیرمجاز صورت گرفته و جایی در مرکز شهر برای برگزاری نمایشگاه کتاب توسط وزارت ارشاد انتخاب شده است؟ اولین و ساده‌‌‌ترین جواب این است که دولت به عنوان مجری بزرگ‌ترین رویدادهای نمایشگاهی تهران و کشور، «شهر آفتاب» را که به گفته مدیران ارشد شهری قرار بود به بزرگ‌ترین پاتوق فرهنگی مجموعه شهری تهران تبدیل شود، بایکوت کرده است. نتیجه این بایکوت بی‌‌‌مصرف شدن مجتمع نمایشگاهی شهر آفتاب به ارزش دست‌‌‌کم 50‌هزار میلیارد تومان است.

به گزارش «دنیای‌اقتصاد»، در روزهای اخیر به دنبال تکرار حاشیه‌‌‌‌‌‌های همیشگی پیرامون انتخاب نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، توجه به سرمایه‌گذاری سنگین اما بی‌استفاده شهرداری تهران در دهه 90 معطوف شده است. یکی از ده‌ها سوال شهروندان تهرانی در روزهای اخیر این است که به ازای هزینه‌‌‌ای که برای ساخت این ابرشهر نمایشگاهی صورت گرفت اما در طول6 سال اخیر تقریبا بی‌‌‌مصرف و بدون استفاده ماند، چه هزینه‌‌‌های ضروری دیگری قابل انجام بود؟ ریشه این سوال دو هزینه‌‌‌ای است که شهروندان به واسطه ساخت مجتمع نمایشگاهی شهر آفتاب پرداخته‌‌‌اند. آنها از یک‌‌‌سو با پرداخت مستقیم هزینه ساخت این پروژه از جیب خود (بودجه شهرداری) هزینه کرده‌‌‌اند، طوری که طی سال‌های اجرای این پروژه (سال‌های 90 تا آغاز 95) در مجموع نزدیک به 2000‌میلیارد تومان برای احداث این مجتمع هزینه شد؛ از سوی دیگر شهروندان بار دیگر هزینه‌‌‌ای از ناحیه بی‌استفاده ماندن این نمایشگاه به شکل عوارضی مثل آلودگی، ترافیک سنگین و اتلاف وقت به دلیل برگزاری رویدادهای نمایشگاهی پربازدید در دل شهر طی سال‌های اخیر پرداخت کردند.

در کنار پاسخ اولیه‌‌‌ای که به سوال درباره علت انجماد پروژه شهر آفتاب و بی‌استفاده ماندن آن تحت عنوان «بایکوت از ناحیه دستگاه‌های دولتی» داده می‌شود، کارشناسان پاسخ قابل تامل دیگری نیز مطرح می‌کنند؛ اینکه اگر در زمان طراحی و ساخت این شهر نمایشگاهی در حاشیه جنوبی تهران، مفاد اسناد بالادست رعایت می‌شد و همه اجزای دخیل و ذی‌نفع در تصمیم‌گیری درباره مکان‌‌‌یابی و کم و کیف این پروژه مشارکت داده می‌‌‌شدند، اکنون شاهد عبور از شهر آفتاب به قیمت ترافیک‌‌‌زایی در تهران نبودیم.

دومین پاسخ کارشناسی درباره ریشه نادیده گرفتن شهر آفتاب توسط برگزار‌کنندگان رویدادهای نمایشگاهی این است که اگر همه دستگاه‌ها و مالکان حقیقی و حقوقی املاک، بابت انجماد و بلااستفاده ماندن دارایی‌‌‌های ملکی خود ناگزیر به پرداخت هزینه‌‌‌ای حداقل معادل مالیات سالانه ملکی با نرخ متعارف در دنیا (معادل 5/ 0 تا 5/ 1‌درصد ارزش روز املاک) بودند، قطعا مدیریت شهری در سال‌های اخیر ناگزیر به به کار بستن تمام توان خود برای استفاده موثر از این سرمایه منجمد می‌شد و ممکن بود در این صورت رایزنی‌‌‌های اثربخشی صورت گیرد تا شهر آفتاب رونق پیدا کند. وضع چنین مالیاتی حتی ممکن بود اساسا مدیریت شهری را از ساخت چنین ابرپروژه‌‌‌ای که درباره بهره‌‌‌گیری از ظرفیت آن توسط ذی‌نفعان اما و اگر وجود دارد، به کلی منصرف کند و بودجه صرف شده برای ساخت این پروژه به شکل فعلی یخ نمی‌‌‌زد.

این دو عامل سبب شده یک دارایی یخ زده به نام «شهر آفتاب» در مجاورت شهر تهران با ارزش سرمایه‌‌‌ای معادل بودجه اداره پایتخت در یک سال توسط شهرداری (حدود 50‌هزار میلیارد تومان) در حالت منجمد باقی بماند و فرصت یخ‌‌‌زدایی امسال نیز با سرسختی مسوولان برگزاری نمایشگاه کتاب و اصرار روی برپایی در مصلی از دست رفت.

متولی بهره‌‌‌برداری از مجتمع نمایشگاهی شهر آفتاب در کنار دیگر مدیران شهری به‌‌‌ویژه اعضای شورای شهر، یکی از گلایه‌‌‌مندان اصلی تصمیم اتخاذ شده برای برگزاری نمایشگاه کتاب 1401 در مصلی است. عباس تقدسی‌‌‌نژاد، مدیرعامل مجتمع نمایشگاه بین‌المللی شهر آفتاب در زمانی که اخبار اولیه درباره انتخاب مکان برگزاری نمایشگاه کتاب منتشر شد، با انتشار توییتی تاکید کرد که «نمایشگاه بین‌المللی شهر آفتاب آمادگی برگزاری بهینه نمایشگاه کتاب را در سال‌جاری دارد، در عین حال تابع تصمیمات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و شورای اسلامی شهر تهران هستیم.» اما با وجود این اعلام آمادگی و حتی با وجود گذراندن مصوبه‌‌‌ای در شورای ترافیک تهران مبنی بر ضرورت برگزاری نمایشگاه کتاب در شهر آفتاب، مجری برگزاری این نمایشگاه روی موضع قبلی خود یعنی برگزاری در مصلی پافشاری کرد و در نهایت مدیران شهری اعلام کردند که تابع این تصمیم هستند.

به گزارش «دنیای‌اقتصاد»، شهر آفتاب در طول دوره6 ساله حیات خود از زمان افتتاح در سال 95 و میزبانی رویداد نمایشگاه کتاب آن سال برای اولین بار، تا امروز فراز و نشیب‌‌‌های متعددی را پشت سر گذاشته که می‌تواند نشان‌‌‌دهنده بهره‌‌‌برداری غیرسودده از این مکان باشد. شورای شهر تهران در مقطعی از زمان به فروش و واگذاری این مجتمع نمایشگاهی و نیز بخشی از سهام شرکت شهروند رای مثبت داد و به دنبال آن یک بانک طلبکار از شهرداری به عنوان تنها متقاضی خرید این مجتمع معرفی شد. اما روند واگذاری از نگاه نمایندگان مردم در پارلمان شهری شفاف تلقی نشد و به همین خاطر این واگذاری به نتیجه نرسید. برخی با واگذاری این دارایی ارزشمند شهر که امروز با وجود عدم‌بهره‌‌‌برداری کامل و موثر، ارزش آن معادل بودجه مصوب کل پایتخت در سال‌جاری برآورد می‌شود، مخالف بودند و برخی نیز صرفا با نوع واگذاری مخالفت می‌‌‌کردند و تمایل داشتند این واگذاری از طریق بازار سرمایه و به صورت کاملا شفاف صورت بگیرد. اما در نهایت ثمره این مخالفت‌‌‌ها حفظ شهر آفتاب در شهرداری تهران تاکنون بوده و اکنون ایده‌‌‌هایی برای تغییر رویه بهره‌‌‌برداری از این مجتمع مطرح است که اگر به نتیجه برسد، ممکن است شهر آفتاب گزینه نهایی برگزاری نمایشگاه کتاب در سال آینده باشد. پیش از این نمایشگاه کتاب 19 دوره پیاپی در مجتمع نمایشگاه بین‌‌‌المللی تهران (واقع در خیابان سئول) برگزار شده بود و از سال 86 تا 94 نیز مصلی میزبان این رویداد بود.

در سال 95 همزمان با افتتاح شهر آفتاب نمایشگاه کتاب به این مکان منتقل شد و با وجود برخی مشکلات رخ داده، سال 96 نیز همین مکان برای برگزاری نمایشگاه کتاب انتخاب شد. اما آب‌‌‌گرفتگی دردسرساز در شهر آفتاب در جریان برگزاری نمایشگاه سال 96 و هزینه‌‌‌ای که ناشران از ناحیه نفوذ باران به داخل غرفه‌‌‌ها متحمل شدند، سبب شد وزارت ارشاد سال 97 دوباره مصلی را برای برگزاری این نمایشگاه انتخاب کند. در سال‌های 99 و 1400 نیز برگزاری نمایشگاه کتاب به صورت مجازی صورت گرفت و سرانجام پس از دو سال وقفه، امسال دوباره مصلی واقع در منطقه هفت تهران قرار است از بازدیدکنندگان این رویداد فرهنگی بزرگ میزبانی کند.  انتخاب مصلی در حالی صورت گرفته که شهرداری خود نیز فضاهای متعددی را برای برگزاری رویدادهای نمایشگاهی ساخته و وجود نوعی موازی‌‌‌کاری در این زمینه نیز غیر‌قابل انکار است. از یک‌‌‌سو فضای نمایشگاه‌‌‌های تخصصی شهرداری تهران در بوستان گفت‌‌‌وگو، از سوی دیگر باغ کتاب که حتی عنوان آن نشان‌‌‌دهنده موقعیت ممتازی است که می‌تواند صرف برگزاری نمایشگاه کتاب شود و در کنار آنها شهر آفتاب در جنوب تهران، همه و همه توسط شهرداری تهران احداث شده است.

کفایت فضای شهرآفتاب برای نمایشگاه کتاب

عباس تقدسی‌‌‌نژاد، مدیرعامل شهر آفتاب در گفت‌‌‌وگو با «دنیای‌اقتصاد»، با اشاره به اینکه شهرآفتاب با برخورداری از 45‌هزار مترمربع فضای سرپوشیده شامل سالن‌‌‌های سه‌‌‌قلو، سالن ملل و سالن‌‌‌های اداری آمادگی کامل برای برگزاری نمایشگاه کتاب امسال را دارد، گفت: ماجرای آب‌‌‌گرفتگی در شهر آفتاب در جریان نمایشگاه کتاب سال 96 بهانه‌‌‌ای برای عبور از این مجتمع نمایشگاهی شده و این در حالی است که سابقه رخدادهایی نظیر آتش‌‌‌سوزی و آب گرفتگی در نمایشگاه بین‌المللی تهران واقع در خیابان سئول و نیز مصلی وجود دارد؛ اما به واسطه یک اتفاق، ارزش سرمایه‌‌‌ای 55‌هزار میلیارد تومانی ایجاد شده توسط شهرداری تهران بی‌استفاده مانده است.  وی با یادآوری اینکه آب‌‌‌گرفتگی آن زمان عمدتا مربوط به سالن‌‌‌های موقتی که با مصالح خاصی ساخته شده بودند و نیز چادرهای برپا شده بود، افزود: همان سازه‌‌‌های موقت نیز با هزینه جزئی و تغییر مصالح سقف اکنون قابل استفاده برای برپایی نمایشگاه کتاب هستند و قطعا مشکل مذکور تکرار نخواهد شد.  تقدسی‌‌‌نژاد با بیان اینکه در میانه دهه 90 برپایی نمایشگاه کتاب به حداقل 100‌هزار مترمربع فضا نیاز داشت، گفت: این در حالی است که برآورد امسال با توجه به برگزاری بخشی از نمایشگاه به شکل مجازی، حکایت از آن دارد که نمایشگاه کتاب 1401 به حدود 50 تا 60‌هزار مترمربع فضای مسقف نیاز دارد و این در حالی است که مصلی فقط 30‌هزار مترمربع فضای مسقف آماده دارد. بنابراین مشخص است که بقیه فضای مسقف موردنیاز در مصلی نیز به صورت سازه موقت و چادر آماده خواهد شد؛ اما در برابر استفاده از سازه‌‌‌های این‌‌‌چنینی در شهر آفتاب مخالفت می‌شود.

تضاد منافع، مانع رونق شهرآفتاب

مدیرعامل نمایشگاه شهر آفتاب معتقد است «تضاد منافع» سبب شده این نمایشگاه به رونق نرسد و در این رابطه توضیح می‌دهد: مدیرعامل شرکت نهادهای بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران را شخص وزیر صمت منصوب می‌کند، در حالی که در کشور 33 سایت نمایشگاهی وجود دارد. مقصود از این انتصاب توسط بالاترین مقام وزارتی این بوده که شرکت مذکور سیاستگذاری و راهبری کلان رویدادهای نمایشگاهی را انجام دهد، نه اینکه خود با اعمال تصدی‌‌‌گری، غرفه‌‌‌دار شود. وی افزود: از سوی دیگر برخی مجریان نمایشگاهی که به ما مراجعه می‌کنند، عنوان می‌کنند که ممکن است فعالیت آنها به دلیل اینکه برای برگزاری نمایشگاه به مجتمع نمایشگاه بین‌المللی مراجعه نکرده‌‌‌اند، زیر ذره‌‌‌بین قرار گیرد و مشکلاتی برای آنها رخ دهد. مادامی که این تضاد منافع حاکم باشد نمی‌توان انتظار داشت شهر آفتاب سودده شود.  به گفته تقدسی‌‌‌نژاد، درآمد سالانه حاصل از برگزاری نمایشگاه در مجتمع نمایشگاه بین‌المللی بسیار بیشتر از 1000‌میلیارد تومان برآورد می‌شود که عملا سودی برای شهروندان تهرانی ندارد؛ بنابراین در حالی که شهروندان عوارض ناشی از برگزاری نمایشگاه‌‌‌های پربازدید در دل شهر را به شکل ازدحام ترافیکی و آلودگی ناشی از آن در مقاطع برگزاری نمایشگاه پرداخت می‌کنند، اما از عواید اقتصادی آن به کلی بی‌‌‌بهره هستند؛ در حالی که اگر نمایشگاه‌‌‌ها در شهرآفتاب برگزار شود، این درآمد پایدار مستقیما صرف بهبود ارائه خدمات شهروندی به پایتخت‌‌‌نشینان خواهد شد.

بررسی «دنیای‌اقتصاد»‌‌‌ درباره میزان درآمد پیش‌بینی شده از شهرآفتاب در بودجه‌‌‌های سنواتی حاکی از این است که در سال‌های اخیر همواره ارقام ناچیزی که هیچ تناسبی با ارزش سرمایه‌‌‌ای این مجموعه ندارد ( بین 30 تا 60‌میلیارد تومان) به عنوان درآمد سالانه این شرکت پیش‌بینی شده است. به گفته تقدسی‌‌‌نژاد، در سال‌های اخیر اراده‌‌‌ای برای بهره‌‌‌برداری بهینه از این مجتمع وجود نداشت و طی 5سال قبل جز چند رویداد نمایشگاهی محدود در حدی که درآمد آن کفاف هزینه نگهداشت و پرداخت حقوق و دستمزد کارکنان شرکت شهر آفتاب را دهد، درآمدی نداشته است. این در حالی است که امسال در تقویم نمایشگاهی شهر آفتاب برگزاری 40 رویداد پیش‌بینی شده و انتظار می‌رود درآمد جزئی در حد 20‌میلیارد تومان از محل فعالیت این شرکت حاصل شود.  با این حال به گفته مدیرعامل شهر آفتاب، این نمایشگاه زمانی سودده می‌شود که با همراهی دولت، پای مردم به آن باز شود. تقدسی‌‌‌نژاد همچنین به مشکل اساسنامه شرکت شهر آفتاب نیز اشاره کرد و گفت: این اساسنامه شرکت شهر آفتاب را فقط به عنوان بهره‌‌‌بردار به رسمیت می‌‌‌شناسد و سازمان سرمایه‌گذاری شهرداری تهران نیز نقش توسعه‌‌‌دهنده این مجموعه را دارد. همین دوگانگی مدیریتی سبب شده شناسایی متولی اشکالات موجود در شهر آفتاب دشوار باشد. از این رو اصلاح اساسنامه شرکت شهرآفتاب به عنوان یک اولویت در حال پیگیری است و به دنبال این هستیم که بهره‌‌‌بردار و توسعه‌‌‌دهنده این مجموعه یکی باشد تا به واسطه تجمیع مسوولیت‌‌‌ها برنامه‌‌‌های توسعه‌‌‌ای این مجموعه نیز با جدیت بیشتری دنبال شود.