ناامیدی سرمایه‏‌گذاران خطرپذیر از آینده استارت‌آپ‏‌ها

رشد 3 برابری ارزش سرمایه‌‌گذاری‌‌ها در 1400

از اوایل دهه 90، سرمایه‌‌گذاران فعال در اکوسیستم استارت‌آپی، تلاش کردند تا در قالب انجمنی گرد هم آیند و برای ارائه دسته‌‌ای از خدمات مالی و مشاوره‌‌ای که مورد نیاز کسب‌‌وکارهای این حوزه است تلاش کنند. از آن زمان تا امروز، این انجمن هر‌ساله چکیده‌‌ای از وضعیت سرمایه‌‌گذاری‌‌ها و فعالیت‌‌های خود را در قالب گزارشی جامع در اختیار رسانه‌ها قرار می‌دهد و عموما این گزارش برای تحلیل شرایط مورد توجه کارشناسان حوزه قرار می‌گیرد. جدیدترین گزارش این انجمن که مربوط به عملکرد سال 1400 است، نشان می‌دهد که مجموع سرمایه‌‌گذاری خطرپذیر انجام شده چیزی حدود 2214 میلیارد تومان است که با احتساب تعداد این سرمایه‌‌گذاری‌‌ها، میانگین ارزش هر قرارداد سرمایه‌‌گذاری خطرپذیر این انجمن، تقریبا 7 میلیارد تومان برآورد می‌شود. طبق جزئیات ارائه‌شده از این سرمایه‌‌گذاری‌‌ها، ارزش 42 درصد از این قراردادها کمتر از یک میلیارد تومان بوده است. در ادامه آمده است که ارزش 26 درصد قراردادها یک تا دو میلیارد تومان، 9 درصد بین 2 تا 3 میلیارد تومان، 6درصد قراردادها بین 3 تا 5 میلیارد تومان، 8 درصد بین 5 تا 10 میلیارد تومان بوده و ارزش تنها 9 درصد از قراردادها از 10 میلیارد تومان فراتر رفته است.

طبق آنچه در نمودارهای این گزارش آمده است، مجموع ارزش سرمایه‌‌گذاری‌‌های خطرپذیری که در سال 1399 انجام شد 750 میلیارد تومان بود. مقایسه این عدد با سرمایه‌‌گذاری انجام شده در سال 1400 نشان می‌دهد که ارزش این سرمایه‌‌گذاری ظرف یک سال حدود سه برابر شده است؛ با این حال این عدد چندان امیدوارکننده نیست؛ زیرا کارشناسان معتقدند با تغییرات نرخ ارز در این مدت، رشد چندانی در ارزش دلاری سرمایه‌‌گذاری انجام شده در فضای استارت‌آپی اتفاق نیفتاده است. شرکت‌های سرمایه‌‌گذار خصوصی، در انجام سرمایه‌‌گذاری مستقیم پیشتاز بوده‌‌اند و سهمی 86 درصدی را از سرمایه‌‌گذاری‌‌های مستقیم انجام شده به خود اختصاص داده‌‌اند.

این انجمن تلاش کرده تا بخشی از گزارش خود را به تبیین حوزه‌های جذاب برای سرمایه‌‌گذاران خطرپذیر تخصیص دهد. در این داده‌ها آمده است که حوزه خدمات آموزشی و سازمانی با کسب سهم تعدادی 13 درصدی از کل سرمایه‌‌گذاری‌‌های انجام شده، به عنوان جذاب‌‌ترین حوزه استارت‌آپی سال 1400 معرفی شوند. کسب‌‌وکارهای بخش تجارت الکترونیک و استارت‌آپ‌‌های فرهنگی، هنری، اخبار، رسانه و بازی هر کدام با سهم 12 درصدی در جایگاه دوم قرار دارند. بخش‌های پزشکی، دارو، آرایشی و بهداشتی با سهم 10 درصدی و بخش نرم‌‌افزار و سخت‌افزار رایانه‌‌ای با سهم 9 درصدی در رده‌های بعدی جای گرفته‌‌اند.

فراز و نشیب‌‌های تامین سرمایه استارت‌آپ‌‌ها

در چند سال اخیر، اوج‌‌گیری تحریم‌های بین‌المللی و بی‌‌نصیب ماندن استارت‌آپ‌‌های ایرانی از سرمایه‌های خارجی از یکسو و دشواری‌‌های پذیرش کسب‌‌وکارهای استارت‌آپی در بازار سرمایه‌‌ از سوی دیگر، باعث شده بود که حوزه سرمایه‌‌گذاری جسورانه به یکی از معدود امیدهای کارآفرینان برای عملیاتی کردن ایده‌هایشان تبدیل شود. با این حال جذب سرمایه ‌‌از همین بخش نیز چندان ساده نیست. گزارش‌‌ اخیر انجمن VC نشان می‌دهد که تنها 4 درصد از استارت‌آپ‌‌های متقاضی توانسته‌‌اند با سرمایه‌‌گذار به توافق برسند و هزینه مدنظر برای توسعه استارت‌آپ خود را دریافت کنند. طبق برآوردهای انجام شده، میانگین زمان انجام فرآیند جذب سرمایه برای استارت‌آپ‌‌‌ها 80 روز بوده است.

در سال جاری مجلس اعلام کرد که قصد دارد با تعریف قانونی تحت عنوان «جهش تولید دانش‌‌بنیان» مسیر جذب سرمایه و رشد کسب‌‌وکارهای نوآور را فراهم کند. یکی از بخش‌های مهم این قانون که باعث شده بود برخی به بهبود شرایط امیدوار شوند این بود که صنایع مادر و کسب‌‌وکارهای بزرگ مکلف شده بودند تا بخشی از بودجه خود را در کسب‌‌وکارهای خلاق و استارت‌آپی سرمایه‌‌گذاری کنند و در عوض از برخی امتیازهای دولتی یا مشوق‌‌هایی مانند معافیت مالیاتی و بیمه‌‌ای بهره‌‌مند شوند. با این حال و با گذشت چندین ماه از رونمایی این طرح و مانور گسترده مدیران و نمایندگان مجلس بر ارزشمندی این قانون، هنوز جزئیات نهایی آن اعلام نشده است. رضا زرنوخی از فعالان حوزه سرمایه‌‌گذاری خطرپذیر، ضمن ابراز نگرانی از آینده پیش روی کسب‌‌وکارهای استارت‌آپی، از شرایط نامساعد سرمایه‌‌گذاری در این کسب‌‌وکارها خبر می‌دهد. وی در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» از تعلل دولت و مجلس در اجرایی کردن قانون جهش تولید دانش‌‌بنیان گلایه‌‌ کرده و می‌گوید: «انتظار می‌‌رفت این قانون بتواند تحولی در تامین سرمایه‌‌ استارت‌آپ‌ها ایجاد کند، اما مشخص نشدن جزئیات اجرایی این قانون باعث شد صنایعی که شرایط استفاده از این قانون را داشتند، برای سرمایه‌‌گذاری اقدام نکنند و ترجیح دهند فعلا سرمایه‌های خود را در بخش‌های دیگری به کار بگیرند.»

زرنوخی با بیان اینکه بخش دولتی نیز امسال عملکرد مطلوبی در سرمایه‌‌گذاری در کسب‌‌وکارهای استارت‌آپی و دانش‌‌بنیان نداشت، می‌‌افزاید: «انتظار می‌‌رفت که دست کم صندوق نوآوری و شکوفایی به عنوان یک نهاد دولتی، ناجی اکوسیستم باشد و بتواند اندک امیدی را به اکوسیستم تزریق کند. اما با ابهامی که در نظر سیاستگذار درباره سرمایه‌‌گذاری در این بخش وجود دارد و مشکلاتی که در فاصله تغییر مدیر بخش معاونت علمی ریاست‌جمهوری و جایگزینی مدیر جدید ایجاد شد، در عمل این صندوق حالتی تعطیل به خود گرفت و حرکت چندانی در جهت کمک به کسب‌‌وکارهای این حوزه انجام نشد.» وی تصریح می‌کند که مقادیر وام در قالب تبصره 18 در اختیار برخی کسب‌‌وکارها قرار گرفت که مستقیما ارتباطی به موضوع سرمایه‌‌گذاری جسورانه ندارد اما توانست یک جریان نقدینگی حداقلی برای برخی شرکت‌ها ایجاد کند.

این فعال حوزه سرمایه‌‌گذاری خطرپذیر با اشاره به شرایط ماه‌های اخیر و محدودیت‌‌های قابل‌‌توجهی که در دسترسی اینترنتی کاربران ایجاد شده، نسبت به وضعیت پیش روی کسب‌‌وکارهای این حوزه ابراز نگرانی می‌کند و می‌گوید: «اکنون حال اکوسیستم استارت‌آپی اصلا خوب نیست و فعالان این حوزه با ناامیدی، مترصد این هستند که چه بر سر کسب‌‌وکارهای فعال فعلی می‌‌آید.» وی اظهار می‌کند: «در حالت عادی انتظار داشتیم تکلیف جزئیات قانون جهش تولید دانش‌‌بنیان مشخص شود و نیمه دوم سال شرایط بهتری برای فعالان این حوزه رقم بخورد؛ اما اکنون ابهام در وضعیت آینده اکوسیستم استارت‌آپی به حدی است که حتی بعید است آن قانون نیز بتواند بهبود چندانی ایجاد کند.» وی با تاکید بر آنکه اکنون تردید و بی‌‌میلی سرمایه‌‌گذاران خطرپذیر نسبت به مشارکت در پیاده‌‌سازی ایده‌های کاری، تنها مشکل اکوسیستم نیست، می‌گوید: «ناامیدی از شرایط اجتماعی و آینده اینترنت، باعث شده حتی صاحبان ایده نیز دست از فعالیت بکشند و فرصت سرمایه‌‌گذاری چندانی پیش روی معدود علاقه‌‌مندان انجام سرمایه‌‌گذاری خطرپذیر نباشد.» به‌طور کلی کارشناسان در برآورد وضعیت اکوسیستم استارت‌آپی کشور معتقدند که در سالی که اقتصاد دانش‌‌بنیان نام گرفته و قرار بود تسهیلات ویژه‌‌ای برای کسب‌‌وکارها در نظر گرفته شود، عملا این حوزه از اولویت سیاستگذاران خارج شده است.