آنتی‌بیوتیک‌های وارداتی هندی بعد از ورود پر هیاهو در شرایط اضطرار و کمبود دارو، به علت کافی نبودن میزان ماده موثر، جمع‌آوری و مرجوع می‌شود. شرکت‌های داروسازی داخلی به دلیل افزایش قیمت مواد اولیه و طلبی که از دولت به واسطه نرخ شناور ارز داشتند، تولیدات خود را متوقف یا کاهش دادند. این وضعیت کشور را با کمبود شدید دارو آن هم در آستانه فصل سرما و اوج‌گیری آنفلوآنزا مواجه کرد. داروخانه‌ها، ساده‌ترین داروهای سرماخوردگی به خصوص آنتی‌بیوتیک و شربت‌های مخصوص کودکان را نداشتند و آمار همه‌گیری آنفلوآنزا از کرونا پیشی گرفته بود. در چنین شرایطی محموله 50 تنی آنتی‌بیوتیک هفتم آبان از هند وارد کشور شد که تبلیغات زیادی در مورد آن انجام شد و یک هفته زمان برد تا در داروخانه‌ها توزیع شود و دو هفته زمان برد تا مشخص شود آنتی‌بیوتیک‌ها به میزان کافی مواد موثر ندارد و بی‌اثر است و دستور جمع‌آوری آنها داده شد. این نخستین بار بود که ایران برای خرید آنتی‌بیوتیک از شرکت ابوت هندی اقدام کرده بود و پیش از انجام آزمایش‌های مورد نیاز اقدام به خرید کرد.
فرآیند خرید داروی غیر موثر چگونه بود؟
پروسه خرید دارو با توجه به حساسیت‌های آن، کمی متفاوت از سفارش و واردات سایر اقلام است. حتی شرایط اضطرار چنان که زمان همه‌گیری کووید-19 و مرگ روزانه صدها نفر، مانع از آن نشد که استانداردهای کشور کنار گذاشته شود و واردات دارو و واکسن انجام شود. اما کمبود انواع آنتی‌بیوتیک و آموکسی‌سیلین به خصوص برای کودکان راه واردات را باز کرد، آن هم با چشم‌پوشی روی رویه‌های سابق و استاندارد. دکتر سیدعلی فاطمی، نایب رئیس انجمن داروسازی در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد»، می‌گوید: «روال معمول برای سفارش دارو، آن است که داروها و شرکت‌های داروسازی یا سابقه و پرونده قبلی در ایران دارند و طبق آن سفارش‌ها ثبت می‌شود یا در شرایط خرید فوریتی و ترخیص اضطراری، با گرفتن تعهد داروها وارد بازار می‌شود و آزمایش‌های لازم را روی آن انجام می‌دهند.
انجام آزمایش‌های میکروبی و قارچی حدود دو هفته زمان می‌برد. اما این‌بار به رویه خرید فوریتی عمل نشد.» عدم انجام آزمایش‌های معمول منجر به توزیع دارو در داروخانه‌های کل کشور شد و پس از آن مشخص شد که مواد موثر آن کمتر از حد مورد نیاز است و دستور جمع‌آوری و در نهایت مرجوع شدن دارو داده شد. محمد پیکان‌پور، مدیرکل داروی سازمان غذا و دارو گفته است: «دو درصد از سوسپانسیون‌های کوآموکسی کلاو ابوت مورد تایید سازمان غذا و دارو قرار نگرفته و به همین دلیل جمع‌آوری شد.» به گفته او، از 6 آنتی بیوتیک وارداتی، فقط یک آنتی‌بیوتیک و از بین پنج بچ (کد شناسایی) از این آنتی‌بیوتیک یک بچ (کد شناسایی) و به لحاظ تعدادی 2 درصد از داروی یادشده جمع‌آوری شد که علت آن کمتر بودن جزئی میزان ماده موثر از دامنه مجاز بود.
این اقدام در سراسر دنیا امری مرسوم برای حفظ سلامت بیماران است که سازمان غذا و دارو در این حوزه مسامحه نداشته و بر حفظ اصول کیفی محصولات تاکید دارد. به گفته دکتر فاطمی، شرکت هندی ابوت هند تحت لیسانس ابوت آمریکا، تا کنون هیچ سابقه مراوده دارویی با ایران نداشته و تولیدات این شرکت وارد کشور نشده بود. ولی به دلیل فوریتی که وجود داشت، خرید و واردات انجام و وارد بازار شد. نایب رئیس انجمن داروسازی می‌گوید: «داروهایی که وارد بازار ایران شد مشکل ایمنی و خطر نداشته است، در حالی که در یک مورد، ورود شربت‌های هندی در بازار آفریقا منجر به مرگ کودکان شده بود. با توجه به عدم سابقه واردات دارو از این شرکت، باید همه آزمایش‌ها انجام می‌شد و بعد وارد بازار می‌شد.»
چه قاعده‌ای شکسته شد؟
50 تن داروی وارداتی به کشور در حالی که با بحران دارو مواجه بودیم، از نظر حجم و میزان، نه قابل قبول بود و نه قابل توجه. این میزان پاسخگوی یک تا دو هفته نیاز کشور بود، پروسه زمانی که مشخص شد این دارو درمان‌گر نیست و شفابخش نخواهد بود و بر باکتری و میکروب بی‌اثر است. مدیرکل سازمان غذا و دارو، ریکال یا بازگشت دارو را امری معمول می‌داند و قاعدتا وقتی دارو سطح ایمنی‌سازی مورد نظر را ندارد، باید مرجوع شود. اما باید توجه داشت که واردات دارو زیرنظر سازمان غذا و دارو انجام می‌شود.
به این شکل که باید نمونه‌برداری و آزمایش‌های کیفی انجام شود و در صورت تایید سلامت و ایمنی داروی وارداتی توسط سازمان غذا و دارو، توزیع می‌شود. قاعده‌ای که شکسته شد. حالا یک سوی این داستان هلال احمر است که حلقه واسط در واردات بوده است. هلال احمرمدعی است در شرایطی که کشور از نظر دارویی دچار چالش شده بود، برای نقش‌آفرینی در جهت حل این کمبود، اقدام به وارد کردن محموله 49 تنی آنتی‌بیوتیک به کشور کرده است. علیرضا عسگری، مدیرعامل سازمان تدارکات پزشکی هلال احمر، به مهر گفته است: «نخستین محموله دارویی مشتمل بر سوسپانسیون آنتی‌بیوتیک اطفال به حجم نزدیک به 49 تن، از هند توسط شرکت بازرگانی سهاکیش سازمان تدارکات پزشکی هلال احمر وارد کشور شد.»
موضوع از آنجا مورد توجه قرار گرفته که تصویر نامه‌ای از مدیرکل امور داروی سازمان غذا و دارو خطاب به شرکت بازرگانی سهاکیش منتشر شد که طی آن جمع‌آوری دو درصد از سوسپانسیون‌های کوآموکسی کلاو ابوت به علت ناکافی بودن جزئی میزان ماده موثره نسبت به دامنه مجاز را مورد تاکید قرار داده بود. هلال احمر مدعی است بنابر اعلام نیاز سازمان غذا و دارو، وزارت بهداشت و با همکاری وزارت امور خارجه، نسبت به واردات محموله آنتی‌بیوتیک از هند اقدام کرده و شرکت سهاکیش هلال احمر مسوولیتی جز انتقال این محموله بر عهده نداشته است. به گزارش خبرگزاری مهر، پس از ورود محموله آنتی‌بیوتیک، این محموله بلافاصله برای توزیع در میان شرکت‌های پخش مورد تایید سازمان غذا و دارو، به این سازمان تحویل داده شد و فرآیند توزیع، توسط سازمان غذا و دارو صورت گرفت، اما این سازمان بعد از توزیع، آن را ریکال کرده و طبعا مسوولیت آن بر عهده سازمان غذا و دارو است.