به قلم : عالمه حریری فر ؛ کارشناس ارشد تغذیه و رژیم‌درمانی
تحریریه زندگی آنلاین : سیستم ایمنی بدن زمانی فعال می‌شود که بدن ورود یک ماده خارجی به بدن ـ مانند یک میکروب مهاجم، گرده گیاهان یا مواد شیمیایی ـ را شناسایی کند. این پدیده اغلب باعث ایجاد فرآیندی به نام التهاب می‌شود. وقتی انگشت خود را می‌برید، بدن برای توقف و التیام آسیب واردشده، شروع به پاسخ می‌کند. این پاسخ همان التهاب حاد است که بدن تا بهبود وضعیت موجود، تلاش می‌کند. در حقیقت التهاب در این شرایط یک عامل محافظت‌کننده سلامت بدن در برابر هر ماده تهدیدکننده برای زندگی است.
سیستم ایمنی بدن زمانی فعال می‌شود که بدن ورود یک ماده خارجی به بدن ـ مانند یک میکروب مهاجم، گرده گیاهان یا مواد شیمیایی ـ را شناسایی کند. این پدیده اغلب باعث ایجاد فرآیندی به نام التهاب می‌شود. وقتی انگشت خود را می‌برید، بدن برای توقف و التیام آسیب واردشده، شروع به پاسخ می‌کند. این پاسخ همان التهاب حاد است که بدن تا بهبود وضعیت موجود، تلاش می‌کند. در حقیقت التهاب در این شرایط یک عامل محافظت‌کننده سلامت بدن در برابر هر ماده تهدیدکننده برای زندگی است.
اما زمانی وجود دارد که التهاب حاد نیست و دیگر متوقف نمی‌شود و التیام نمی‌یابد. به این حالت، التهاب مزمن گفته می‌شود که به سلول‌ها، بافت‌ها و اندام‌های بدن آسیب می‌رساند. متخصصان سلامت می‌گویند: این التهاب مزمن، به‌تدریج می‌تواند به بروز بیماری‌های مزمن اصلی مانند بیماری‌های قلبی، دیابت و بسیاری از انواع سرطان دامن بزند. شاید هنوز دانشمندان نمی‌توانند با اطمینان بگویند که التهاب مزمن، یک عامل بروز بیماری‌های مزمن است، اما مشاهدات علمی نشان داده، هر چه التهاب بیشتر باشد، خطر بیماری‌های مزمن نیز بیشتر است!
بیشتربخوانید:
نقش التهاب در بدن
التهاب داخل بدن زمانی اتفاق می‌افتد که سیستم ایمنی بدن برای التیام یک عفونت یا جراحت با فرستادن ارتشی از گلبول‌های سفید وارد عمل می‌شود. اگر بریدگی دارید، ممکن است ناحیه اطراف آن قرمز یا متورم شود، و در این روند، بهبودی ناحیه آسیب‌دیده، رخ می‌دهد. زمانی که مشکل کنترل شد، التهاب کاهش می‌یابد و بدن به حالت عادی بازمی‌گردد. بااین‌حال، گاهی اوقات التهاب، روزبه‌روز ادامه می‌یابد، حتی زمانی که توسط یک مهاجم خارجی تهدید نمی‌شوید. آن‌وقت است که التهاب می‌تواند به دشمن بدن تبدیل شود. بسیاری از بیماری‌های اصلی که ما را آزار می‌دهند - ازجمله سرطان، بیماری قلبی، دیابت، آرتریت، افسردگی و آلزایمر با التهاب مزمن مرتبط هستند. یکی از شایع‌ترین موارد التهاب، برخی دردهای مفصلی هستند. این دردها با بروز التهاب در بدن، تحریک یا تشدید می‌شوند. به‌عنوان‌مثال، نقرس، که در اثر تجمع ماده‌ای به نام اسید اوریک ایجاد می‌شود، زمانی رخ می‌دهد که کریستال‌های ریز در مفاصل ایجاد می‌شود. این کریستال‌ها بافت‌های مفصل را تحریک می‌کنند و می‌توانند باعث التهاب مزمن شوند. حتی آرتروز که زمانی فقط به‌عنوان ساییدگی مفاصل شناخته‌شده بود، اکنون به‌عنوان یک بیماری همراه با التهاب مزمن معرفی می‌شود، البته کمتر ازآنچه در سایر انواع آرتریت دیده می‌شود.
بیشتربخوانید:
ابزار مبارزه با التهاب مزمن
شاید اولین راهکاری که برای مبارزه با التهاب به ذهنمان برسد، داروهای ضدالتهابی هستند. اما بسیاری از مطالعات تجربی نشان داده‌اند، برخی مواد غذایی و نوشیدنی‌ها ممکن است اثرات ضدالتهابی خوبی داشته باشند. مثلاً یک تحقیق که از سال 1976 تاکنون توسط دانشکده پزشکی و دانشکده بهداشت عمومی دانشگاه هاروارد و بیمارستان بریگهام و زنان روی پرستاران ـ مطالعه سلامت پرستاران (NHS) ـ انجام می‌شود، نشان می‌دهد، یک رژیم غذایی ضدالتهابی نه‌تنها می‌تواند به پیشگیری از آرتریت ـ یک بیماری التهابی در مفاصل ـ کمک کند، بلکه ممکن است از شرایطی مانند بیماری قلبی و دیابت که افراد مبتلابه آرتریت، بیشتر در معرض ابتلا به آن هستند، جلوگیری کند. بر اساس این مطالعات، هرچند تغییر رژیم غذایی نمی‌تواند شرایطی مانند آرتریت را درمان کند، اما ممکن است به پیشگیری یا مدیریت بیماری کمک کند.
تأثیر رژیم ضدالتهابی
این روزها تبلیغات بسیاری درباره معجون‌ها یا مواد غذایی و دارویی که اثرات ضدالتهابی دارند، وجود دارد. بسیاری از این توصیه‌ها شاید چندان مبتنی بر علم و تحقیقات نباشند. اما در بین مواد غذایی که روزانه مصرف می‌کنیم، غذاهایی هستند که تأثیرات ضدالتهابی‌شان ثابت‌شده است. محققان در ابتدا، رژیم‌های غذایی مختلف را بررسی کردند تا متوجه شوند کدام‌یک در کاهش بیماری‌های قلبی و سرطان، تأثیرات بهتری دارند. در طول سال‌ها بررسی، مزایای دیگر این رژیم‌ها نیز آشکار شد. برخی از این رژیم‌های غذایی تأثیرات خوبی بر کاهش التهاب در بدن و به‌ویژه در مفاصل نشان دادند. دانشمندان متوجه شدند، مصرف برخی غذاها یا پیروی از برخی رژیم‌های غذایی سبب می‌شود، ترکیباتی که به دلیل التهاب در بدن ایجاد می‌شوند؛ مانند پروتئین واکنش C، کمتر تولید شوند.
بیشتربخوانید:
غذاها ی رژیم‌های ضدالتهاب
ناتالی مک کورمیک، محقق پزشکی در دانشکده پزشکی هاروارد می‌گوید؛ دو الگوی غذایی اصلی وجود دارد که تصور می‌شود فواید ضدالتهابی دارند. رژیم غذایی مدیترانه‌ای که در کشورهای حاشیه دریای مدیترانه رایج است و رژیم غذایی DASH که برای بیماری‌های قلبی و فشارخون بالا توصیه می‌شود. این دو رژیم، سرشار از میوه‌ها، سبزیجات، حبوبات، ماهی، غلات کامل، آجیل و دانه‌ها، زیتون و روغن‌زیتون، اندکی محصولات لبنی کم‌چرب و گوشت بدون چربی هستند. بسیاری از غذاهایی که در رژیم‌های غذایی غربی رایج هستند، مانند غذاها و نوشیدنی‌های فراوری‌شده و شیرین و همچنین گوشت‌های قرمز و فراورده‌های حاصل از آن در این دو رژیم غذایی، کمتر دیده می‌شوند.
در این مطالعات دیده‌شده، افرادی که به‌طور منظم از الگوی غذایی مدیترانه یا DASH، استفاده می‌کنند، پروتئین واکنشی c ـ یک ماده حاصل از التهاب در بدن ـ کمتری تولید می‌کنند، درحالی‌که افرادی که از رژیم‌های به سبک غربی استفاده می‌کنند، تولید این ترکیبات در آن‌ها بیشتر است.
این مطالعات نشان داده‌اند، یک الگوی غذایی سالم مانند این دو رژیم غذایی پیشنهادی، ممکن است خطر ابتلا به بیماری دردهای مفصلی را نیز کاهش دهد، مثلاً پیروی از الگوی غذایی ضدالتهابی در طول چندین سال، ممکن است خطر ابتلا به نقرس را تا 60 درصد کمتر کند. یک رژیم غذایی ثابت که از غذاهای ضدالتهابی تشکیل‌شده، همچنین ممکن است به کاهش درد مفاصل برای افرادی که مبتلابه آرتروز هستند، کمک کند و حتی پیشرفت آسیب را کاهش دهد.
این دو رژیم غذایی، حاوی فیتوکمیکال‌ها هستند که به‌عنوان آنتی‌اکسیدان‌ها و عوامل ضدالتهابی عمل می‌کنند و به کاهش سطح التهاب و مقابله با اثرات مضر التهاب کمک می‌کنند. ضمن اینکه این غذاها، فواید سلامتی دیگری مانند؛ کاهش کلسترول، کاهش خطر ابتلا به بیماری آلزایمر و سکته مغزی، بهبود فشارخون، افزودن محافظت در برابر بیماری‌های قلبی و حتی کاهش درد و درد بعد از ورزش نیز دارند.
بیشتربخوانید:
میوه‌های ضدالتهاب
برخی میوه‌ها به دلیل داشتن فعالیت‌های آنتی‌اکسیدانی و ضدالتهابی، در رژیم‌های ضدالتهابی موردتوجه هستند. میوه‌هایی مانند انواع توت‌ها ـ از توت‌فرنگی و شاه‌توت گرفته تا زغال‌اخته ـ به دلیل وجود ویتامین ث و رنگ‌دانه گیاهی آنتوسیانین و اسید الاژیک که در کاهش خطر بیماری قلبی، آلزایمر و دیابت مفید هستند، سیب به دلیل وجود فیبر، ویتامین ث، پکتین و پلی فنول‌ها که به اثرات ضدالتهابی و افزایش میکروب‌های مفید در روده کمک می‌کند، میوه‌های هسته‌دار مانند گیلاس، هلو، زردآلو و آلو که باوجود ترکیبات بالای فنلی در کاهش قند خون، بهبود کلسترول و فشارخون و همچنین کاهش درد و کاهش خطر حملات نقرس شناخته‌شده است، انگور که به دلیل داشتن فیتوکمیکال قوی رزوراتول در انگور قرمز تأثیرات بسیاری بر بیماری‌های قلبی دارد، مرکبات ـ پرتقال، گریپ فروت، لیمو و لیموترش ـ که حاوی مواد شیمیایی گیاهی ضدالتهابی مانند فلاونوئیدها و کاروتنوئیدها هستند و در بهبود کلسترول خون، قند خون و عملکرد عروق خونی مؤثر هستند و انار به دلیل داشتن آنتوسیانین و رزوراترول که به کنترل فشارخون، کلسترول و قند خون کمک می‌کنند، میوه‌های ضدالتهابی شناخته شده‌اند.
سایر راهکارهای مدیریت دردهای التهابی مفصل
علاوه بر پیروی از الگوی غذایی سالم که عامل بسیار مهمی برای کنترل دردهای التهابی مفصلی محسوب می‌شوند، شما می‌توانید با رعایت راهکارهای زیر به دردهای فصلی خود را کاهش دهید:
حرکت کنید: ورزش‌های هوازی برای کاهش سطح التهاب بسیار سودمند هستند. اما حواستان باشد اگر ورزش بیش‌ازحد باشد، واکنش‌های التهابی را تحریک می‌کند.
وزن خود را مدیریت کنید: کاهش چربی‌های شکمی با کاهش تولید برخی از مواد التهاب‌ها در بدن همراه است. پس حفظ وزن در محدوده نرمال را فراموش نکنید.
به‌اندازه کافی بخوابید: خواب ناکافی نه‌تنها انرژی و بهره‌وری را از شما می‌گیرد، بلکه التهاب را نیز افزایش می‌دهد، که به‌ویژه برای سلامت قلب خطرناک است.
سیگار را ترک کنید: به گفته کارشناسان، ترک این عادت می‌تواند منجر به کاهش چشمگیر سطح التهاب در عرض چند هفته شود.
مصرف الکل را محدود کنید: مصرف الکل اگر بیش از میزان توصیه‌شده باشد، می‌تواند التهاب را در بدنتان شعله‌ور کند. بنابراین در این مورد حتماً با پزشک یا مشاور تغذیه خود مشورت کنید.
بر استرس مزمن، غلبه کنید: استرس مزمن می‌تواند باعث ایجاد التهاب و درنتیجه تشدید مشکلاتی مانند آرتریت روماتوئید، بیماری قلبی عروقی، افسردگی و بیماری التهابی روده شود.
کلام آخر
خلاصه اینکه؛ التهاب مزمن برای بدن چندان مفید نیست. اگر تحت استرس مزمن هستید، چاق هستید یا یک اختلال خود ایمنی دارید، التهاب از بین نمی‌رود. ادامه می‌یابد، به بدن آسیب می‌رساند و به‌طور بالقوه منجر به مشکلاتی مانند آرتریت، بیماری قلبی یا سرطان می‌شود. خوردن رژیم غذایی مناسب ممکن است به خاموش کردن این روند التهابی کمک کند و از بدن در برابر آسیب محافظت کند. هنوز ناشناخته‌های زیادی در مورد ارتباط غذایی که می‌خورید با سطوح التهاب در بدن وجود دارد. بنابراین، اگر در طول چند سال از یک رژیم غذایی سالم پیروی کنید، ممکن است کمتر مستعد ابتلا به بیماری‌هایی مانند نقرس یا انواع دیگر آرتریت باشید. شاید اگر قبلاً مشکلات مفصلی داشته باشید، فایده آن کمتر دیده شود، اما همین نیز می‌تواند برای مدیریت دردهای مفصلی، کمک‌کننده باشد.
