در گفت وگوهایی که دربارۀ میزان و اهمیت مسائل سیاسی، اقتصادی و فرهنگی در ربط و نسبت با یکدیگر به میان میآید، این پرسش همواره مطرح میشود که آیا نظام حکمرانی باید در خدمت تأمین حقوق مردم باشد، یا مردم باید در خدمت استقرار و پایداری نظام حکمرانی انجام وظیفه کنند؟ به بیان دیگر، آیا نظام حکمرانی از ارزشی ذاتی برخوردار است یا ارزش خود را از برآورده ساختن حقوق مردم و اجرای عدالت میستاند. جستجوی پاسخ این پرسش از زبان حضرت امیرمؤمنان علی(ع) گرچه از ابعاد ژرف و گستردۀ فلسفی و کلامی برخوردار است، لیکن با اشاره به گفت وگوی حضرتش با ابن عباس میتوان از رویکرد اساسی ایشان دربارۀ این مسئله سراغ گرفت.
در داستانی که کم و بیش همه شنیدهایم، امام علی(ع) در حال وصله دوزی و پینه کردن کفش کهنۀ خود بودند که از ابن عباس پسر عموی خود دربارۀ ارزش آن میپرسند. ابن عباس میگوید: هیچ! حضرت میفرماید که به خدا سوگند ارزش این کفش کهنه در نظر من، از حکومت و امارت بر شما بیشتر است مگر این که به وسیلۀ آن حقی را استوار سازم. این پاسخ کوتاه بر سه امر بسیار مهم دلالت دارد:
نخست این که هر گونه نظام حمکرانی با هر ویژگی و صفتی که نامیده شود، از هیچ ارزش ذاتی برخوردار نیست و هیچ گونه قداستی ندارد، حتی اگر رادمردی هم چون امیرمؤمنان علی(ع) در رأس آن قرار داشته باشد، تا چه رسد به رؤسا و رهبران غیر معصوم!
دوم این که هدف حکمرانی چیزی جز برآورده ساختن حقوق مردم نیست. خود حکمرانی و تأسیس نظام فی نفسه هدف تلقی نمیشود، بلکه حکمرانی وسیلهای است برای هدف والای تأمین حقوق مردم و اجرای عدالت.
و سوم این که ارزش نظام حکمرانی وابسته به اقامۀ حقوق مردم است و نظام هنگامی ارزش پیدا میکند و به میزانی ارزش مییابد که در تأمین حقوق مردم توفیق داشته باشد.
از این سخن کوتاه امیرمؤمنان علی(ع) میتوان دریافت که از نگاه حضرتش، تأمین حقوق مردم هدف والای حکمرانی است و نظام وسیلهای برای برآورده ساختن این هدف است و ارزش ذاتی ندارد.
216216
