ایفاى مسئولیت ، در اوج دشواریها

امام سجاد - علیه السلام - در شرایطى عهده دار امر امامت گردید که سنگین ترین غمها و جراحتهاى روحى و عاطفى بر قلبش وارد شده بود. شهادت مظلومانه یک قبیله یار پاکباخته ، یک کاروان خویشاوند و همراه و هم پیمان !
برجاى ماندن دهها مادر داغدیده و فرزندان یتیم و پدر کشته و آواره .
تنها ماندن در بیابانى تفتیده ، در حصار نیزه هایى بى عاطفه و شمشیرهایى تشنه به خون مظلومان !
امام سجاد - علیه السلام - مى بایست در چنین شرایطى ، وظیفه بزرگ امامت و رهبرى را ایفا کند و با توجه به سه مشکل اساسى ، برنامه هایش را دنبال نماید.
الف : فقدان صادق ترین و مخلصترین نیروهاى مدافع و عناصر حمایتگر.
ب : مواجه با حکومتى که با اقدام به ریختن خون فرزندان پیامبر (ص ) نشان داده است که از انجام زشت ترین و خشونت بارترین کارها باکى ندارد و با عملکرد خویش نفس ها را در سینه ها حبس کرده و جراءت اعتراض و انتقاد را از توده ها سلب نموده است .
ج : عدم امکان کمترین اعتماد به مدعیان هوادارى از حریم امامت و کسانى که خویش را طرفدار اهل بیت - علیه السلام - و دشمن دستگاه جبارى امورى معرفى کرده ولى در یک بحران سیاسى و احساس خطر جدى ترین دشوارى به حساب آورد.
زیرا تنهایى رهبر در سطح رهبرى ، به هر حال کار رهبرى را فلج نمى کند و حمایت پیروان ، مى تواند جبران کننده آن باشد. چنان که بیشتر انبیا، یک تنه به هدایت مردم پرداخته اند. جباریت سلطه هاى اجتماعى نیز، مانع جدى به شمار نمى آید، زیرا با وجود حمایت مردمى ، مى توان در برابر استبدادها مقاومت ورزید.
اما اگر رهبرى ، از پیروان صادق و وفادار و آگاه برخوردار نباشد، با همه توان معاونان و مشاوران ، قادر به ایفاى رسالت خویش نخواهد بود.
خوارج در جنگ صفین این واقعیت تلخ را آشکار ساختند و نشان دادند که ناآگاهى و جمود آنان تا چه حدى مى تواند شکننده باشد.
نیروهاى فرماندهى و رزمى سپاه حسن بن على - علیه السلام - در مقابله با معاویه ، براى دومین مرتبه این صحنه غمبار را پدید آوردند و با بى وفایى به رهبرى خود، او را در برابر دشمن تنها گذاشتند.
تخلف کوفیان از حمایت حسین بن على - علیه السلام - این تراژدى دهشتبار را به اوج فضاحت رساند و براى همیشه سست عنصرى آن نسل را قلم زد.
ابن ابى الحدید در شرح نهج البلاغه و مرحوم مجلسى در بحار النوار روایتى را نقل کرده اند که بروشنى ، مطلب فوق را مى نمایاند.
رواى در حدیث مى گوید از امام على بن الحسین (ع ) شنیدم که مى فرمود:⁽²¹¹⁾
در مکه و مدینه بیست مرد وجود ندارند که که ما را براستى دوست داشته باشند. امام سجاد - علیه السلام - در حالى این سخن را فرمود که هزاران نفر داعیه پیروى از ائمه و محبت اهل بیت را داشته اند ولى امام سجاد - علیه السلام - در پس این ادعاها، واقعیت را به گونه دیگرى مى بیند. اکنون باید دید، امام سجاد - علیه السلام - در کوران چنین دشواریهایى وظیفه امامت را چگونه برعهده گرفت و خط رهبرى را چگونه تداوم بخشید.
از کربلا تا کوفه
غروب عاشورا، غمبارترین لحظاتى است که خاندان پیامبر - صلى الله علیه وآله - و تاریخ شیعه به خود دیده است . بدنهاى گلگون شهیدان ، با سرهاى جدا شده ، افتاده بر بستر خاکها!
خیمه ها، تنها پناهگاه زنان و فرزندان داغدیده ، سوخته در آتش عداوت سپاه یزید!
امکانات محدود اهل بیت ، غارت شده به وسیله سنگدلان کوفى ! جمعى پراکنده در بیابان و برخى دست به دامان یکدیگر و زانو زده در پناه هم !
و امام ، در بستر بیمارى ! اما شاهد تمامى دردها و رنجها!
امام سجاد (ع ) در آن روزگار بیش از بیست سال از سن مبارکش مى گذشت . در سنى قرار داشت که هرگز به خود اجازه نمى داد زنده باشد و آن همه بى حرمتى به حریم خاندان رسول (ص ) را نظاره کند! اما چه کند که تقدیر الهى براى حفظ حجت خدا او را به صبر و شکیبایى فرا خوانده تا پس از شهیدان را به همه نسلها برساند و آنچه را دیده براى امت اسلام بازگوید.
برخى مورخان چنین پنداشته اند که امام سجاد - علیه السلام - در واقعه عاشورا، کودک یا نوجوانى کم سن و سال بوده که هنوز محاسن در صورت نداشته است ولى دلایل و قراین بسیارى نشان مى دهد که سن آن حضرت بیش از بیست سال بوده است .
ابن سعد در کتاب طبقات مى گوید:
على بن الحسین - علیه السلام - در واقعه کربلا همراه پدر بود در حالى که از سن وى بیست و سه یا بیست و چهار سال مى گذشت .
سپس مى گوید: این که برخى گفته اند وى کودک بوده و یا موى بر صورت نداشته ، سخنى بى اساس است ، زیرا چگونه ممکن است این چنین باشد در صورتى که فرزندش محمد بن على در رخداد عاشورا را حضور داشته است و بعدها جابربن عبدالله انصارى را ملاقات کرده و از او نقل حدیث نموده است با توجه به این که وفات جابر به سال 78 هجرى قمرى مى باشد. ⁽²¹²⁾
ابن جوزى مى گوید: على بن الحسین - علیه السلام - از طبقه دوم تابعین مى باشد و در عاشورا همراه پدر حضور داشته و به دلیل بیمارى توان جنگ نداشته است و در آن ایام بیست و سه سال از عمر آن حضرت مى گذشته است .⁽²¹³⁾
بسیارى از دیگر مورخان نیز همین نظریه را ابراز کرده اند. ⁽²¹⁴⁾
به هر حال ، پس از عاشورا، صبحگاه روز بعد خاندان پیامبر را به عنوان اسیران جنگى به سوى کوفه حرکت دادند.
آمار دقیقى از اسیران ، در دست نیست . برخى مورخان تعداد زنان را 64 نفر تا 86 نفر و تعداد مردان و پسران را 14 نفر دانسته اند. ⁽²¹⁵⁾
بعضى از تاریخنگاران تعداد شترانى را که حامل اسیران بوده اند چهل شتر نوشته اند که بر روى هر یک هودجى بى سرپوش بسته بودند. ⁽²¹⁶⁾
البته میان این سخن و نقل شده است که مى نمایاند تعداد مردان جنس ‍ ذکور از اسیران به هنگام ورود به مجلس یزید در شام ، دوازده نفر بوده اند که همه آنها در زنجیر بوده اند و یا با ریسمان بسته شده بودند. ⁽²¹⁷⁾
در میان مردان قافله ، على بن الحسین بزرگترین فرد به شمار مى آمد .و از این رو سختگیرى دشمن نسبت به آن حضرت نیز فزونتر بود چنان که بسیارى از تاریخ نویسان یاد کرده اند که امام سجاد (ع ) را بر شترى برهنه و بیجهاز سوار کرده ، دستهاى آن گرامى را بر گردن بسته و بر تن آن حضرت زنجیر نهاده بودند!
کمتر مورخى است که اشاره به غل و زنجیر نکرده باشد. ⁽²¹⁸⁾
ورود به شهر کوفه
بیشتر مورخان روز ورود خاندان عصمت و اهل بیت پیامبر (ص ) را به شهر کوفه روز دوازدهم محرم سال 61 هجرى قمرى دانسته اند. ولى در این که چند روز در کوفه توقف داشته اند، نظر دقیقى ابراز نشده است ، هر چند از قراین مختلف و نقلهاى مربوط به ورود قافله حسینى به شهر شام ، مى توان نتیجه گرفت که توقف آنان در کوفه بیش از یک هفته نبوده است .
البته برخى روز ورود قافله حسینى به شهر کوفه را روز شانزدهم و یا هفدهم محرم دانسته اند که قرینه اى بر صحت آن در دست نیست . ⁽²¹⁹⁾ زیرا میان کربلا و کوفه فاصله چندانى نبوده است .
بعضى از نویسندگان نیز بر اساس محاسبه اى مجموع سفر قافله حسینى - از کربلا تا مدینه - را صد و سى روز دانست اند و معتهدند که اهل بیت - علیه السلام - حدود یک ماه در زندان کوفه نگاه داشته شده اند. ⁽²²⁰⁾
این نظریه نیز دلایل کافى به همراه ندارد.