شناسه : ۲۹۱۱۳۹۶ - چهارشنبه ۹ آبان ۱۴۰۳ ساعت ۰۷:۱۹
و اما حق الرحم
۱
1. فَحَقّ أُمّکَ فَأَنْ تَعْلَمَ أَنّهَا حَمَلَتْکَ حَیْثُ لَا یَحْمِلُ أَحَدٌ أَحَداً وَ أَطْعَمَتْکَ مِنْ ثَمَرَةِ قَلْبِهَا مَا لَا یُطْعِمُ أَحَدٌ أَحَداً وَ أَنّهَا وَقَتْکَ بِسَمْعِهَا وَ بَصَرِهَا وَ یَدِهَا وَ رِجْلِهَا وَ شَعْرِهَا وَ بَشَرِهَا وَ جَمِیعِ جَوَارِحِهَا مُسْتَبْشِرَةً بِذَلِکَ فَرِحَةً مُوَابِلَةً مُحْتَمِلَةً لِمَا فِیهِ مَکْرُوهُهَا وَ أَلَمُهَا وَ ثِقْلُهَا وَ غَمّهَا حَتّى دَفَعَتْهَا عَنْکَ یَدُ الْقُدْرَةِ وَ أَخْرَجَتْکَ إِلَى الْأَرْضِ فَرَضِیَتْ أَنْ تَشْبَعَ وَ تَجُوعَ هِیَ وَ تَکْسُوَکَ وَ تَعْرَى وَ تُرْوِیَکَ وَ تَظْمَأَ وَ تُظِلّکَ وَ تَضْحَى وَ تُنَعّمَکَ بِبُؤْسِهَا وَ تُلَذّذَکَ بِالنّوْمِ بِأَرَقِهَا وَ کَانَ بَطْنُهَا لَکَ وِعَاءً وَ حَجْرُهَا لَکَ حِوَاءً وَ ثَدْیُهَا لَکَ سِقَاءً وَ نَفْسُهَا لَکَ وِقَاءً تُبَاشِرُ حَرّ الدّنْیَا وَ بَرْدَهَا لَکَ وَ دُونَکَ فَتَشْکُرُهَا عَلَى قَدْرِ ذَلِکَ وَ لَا تَقْدِرُ عَلَیْهِ إِلّا بِعَوْنِ اللّهِ وَ تَوْفِیقِهِ
|
21. حق مادرت این است که بدانى او تو را چنان برداشته که کسى دیگرى را بدان گونه برنگیرد و از میوه دل خود تو را چنان خورانده که هیچ کس دیگرى را بدان سان نخوراند و به راستى تو را به گوش و چشم و دست و پاى و پوست و تمام اندامهایش (به تمام وجود خود) نگهدارى کرده و بدین نگهدارى به خوشرویى و دلشادى مواظبت در پیوسته و هر ناگوارى و درد و گرانى و نگرانى (دوران باردارى را) تحمل کرده چنانکه دست تطاول (آفات) را از تو دور ساخته و تو را بر زمین نهاده و خرسند بوده است که تو سیر باشى و او خود گرسنه ماند و تو جامه پوشى و او برهنه باشد و تو را سیراب کند و خود تشنه ماند و تو را در سایه دارد و خود زیر آفتاب باشد و با بیچارگى خود تو را نعمت بخشد و با بیخوابى خود تو را لذت خواب چشاند و شکمش ظرف هستى تو بوده و دامنش پرورشگاهت و پستانش چشمه نوشت و جانش نگهدارت، سرد و گرم دنیا را براى تو و به خاطر تو چشیده است پس به قدرشناسى از این همه او را سپاس گزار، و این قدردانى را نتوانى جز به یارى و توفیق خداوند.
|
22. وَ أَمّا حَقّ أَبِیکَ فَتَعْلَمُ أَنّهُ أَصْلُکَ وَ أَنّکَ فَرْعُهُ وَ أَنّکَ لَوْلَاهُ لَمْ تَکُنْ فَمَهْمَا رَأَیْتَ فِی نَفْسِکَ مِمّا یُعْجِبُکَ فَاعْلَمْ أَنّ أَبَاکَ أَصْلُ النّعْمَةِ عَلَیْکَ فِیهِ وَ احْمَدِ اللّهَ وَ اشْکُرْهُ عَلَى قَدْرِ ذَلِکَ وَ لا قُوّةَ إِلّا بِاللّهِ
|
22. و اما حق پدرت این است که بدانى او ریشه (هستى) توست و تو شاخسار (درخت وجود) اویى و اگر او نمى بود تو هم نبودى، پس هرگاه در خود چیزى دیدى که پسندیدى بدان که سرچشمه آن نعمت بر تو، پدرت باشد (و آن را از پدرت دارى) و خدا را بستاى و به همان اندازه سپاسش دار (و لا قوة الا بالله) (و نیرویى جز به خداوند نیست.)
|
23. وَ أَمّا حَقّ وَلَدِکَ فَتَعْلَمُ أَنّهُ مِنْکَ وَ مُضَافٌ إِلَیْکَ فِی عَاجِلِ الدّنْیَا بِخَیْرِهِ وَ شَرّهِ وَ أَنّکَ مَسْئُولٌ عَمّا وُلّیتَهُ مِنْ حُسْنِ الْأَدَبِ وَ الدّلَالَةِ عَلَى رَبّهِ وَ الْمَعُونَةِ لَهُ عَلَى طَاعَتِهِ فِیکَ وَ فِی نَفْسِهِ فَمُثَابٌ عَلَى ذَلِکَ وَ مُعَاقَبٌ فَاعْمَلْ فِی أَمْرِهِ عَمَلَ الْمُتَزَیّنِ بِحُسْنِ أَثَرِهِ عَلَیْهِ فِی عَاجِلِ الدّنْیَا الْمُعَذّرِ إِلَى رَبّهِ فِیمَا بَیْنَکَ وَ بَیْنَهُ بِحُسْنِ الْقِیَامِ عَلَیْهِ وَ الْأَخْذِ لَهُ مِنْهُ وَ لا قُوّةَ إِلّا بِاللّهِ
|
23. و اما حق فرزندت (این است که) بدانى او از توست و در این جهان به نیک و بد خویش وابسته به توست و تو با پرورش خوب و رهنمایى او به راه پروردگارش و کمک به او در فرمانبردارى وى (هم) درباره خودت و (هم) در حق او مسؤول هستى و بر (اساس) این مسؤولیت پاداش برى و کیفر بینى، پس در کار فرزند، چنان کسى عمل کن که کارش را در این دنیا به حسن اثر بیاراید و تو به سبب حسن رابطه فیمابین و سرپرستى خوبى که از او کرده اى و نتیجه اى الهى که از او گرفته اى نزد پروردگارت معذور باشى. و لا قوة الا بالله (و نیرویى جز به خداوند نیست.)
|
24. وَ أَمّا حَقّ أَخِیکَ فَتَعْلَمُ أَنّهُ یَدُکَ الّتِی تَبْسُطُهَا وَ ظَهْرُکَ الّذِی تَلْتَجِئُ إِلَیْهِ- وَ عِزّکَ الّذِی تَعْتَمِدُ عَلَیْهِ وَ قُوّتُکَ الّتِی تَصُولُ بِهَا فَلَا تَتّخِذْهُ سِلَاحاً عَلَى مَعْصِیَةِ اللّهِ وَ لَا عُدّةً لِلظّلْمِ بِحَقّ اللّهِ وَ لَا تَدَعْ نُصْرَتَهُ عَلَى نَفْسِهِ وَ مَعُونَتَهُ عَلَى عَدُوّهِ وَ الْحَوْلَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ شَیَاطِینِهِ وَ تَأْدِیَةَ النّصِیحَةِ إِلَیْهِ وَ الْإِقْبَالَ عَلَیْهِ فِی اللّهِ فَإِنِ انْقَادَ لِرَبّهِ وَ أَحْسَنَ الْإِجَابَةَ لَهُ وَ إِلّا فَلْیَکُنِ اللّهُ آثَرَ عِنْدَکَ وَ أَکْرَمَ عَلَیْکَ مِنْهُ .
|
24. و اما حق برادرت (این است که) بدانى او دست توست که آن را (به کار) مى گشایى و پشت توست که به او پناه مى برى و (مایه) غلبه توست که بدو اعتماد مى کنى و نیروى توست که با آن هجوم آورى. پس او را سلاح نافرمانى خدا و دست افزار تجاوز بر حق خدا مگیر و از یارى به او در کار خودش و یاورى به او در برابر دشمنش و حایل شدن میان او و شیطانهایش و نصیحت پردازى و روى آوردن بدو براى خرسندى خدا، در صورتى که مطیع خدا باشد؛ و به نیکویى از او پذیرفته آید، خوددارى مکن وگرنه باید خدا نزد تو بر او مقدمتر و از وى گرامیتر باشد.
|
25. وَ أَمّا حَقّ الْمُنْعِمِ عَلَیْکَ بِالْوَلَاءِ فَأَنْ تَعْلَمَ أَنّهُ أَنْفَقَ فِیکَ مَالَهُ وَ أَخْرَجَکَ مِنْ ذُلّ الرّقّ وَ وَحْشَتِهِ إِلَى عِزّ الْحُرّیّةِ وَ أُنْسِهَا وَ أَطْلَقَکَ مِنْ أَسْرِ الْمَلَکَةِ وَ فَکّ عَنْکَ حِلَقَ الْعُبُودِیّةِ وَ أَوْجَدَکَ رَائِحَةَ الْعِزّ وَ أَخْرَجَکَ مِنْ سِجْنِ الْقَهْرِ وَ دَفَعَ عَنْکَ الْعُسْرَ وَ بَسَطَ لَکَ لِسَانَ الْإِنْصَافِ وَ أَبَاحَکَ الدّنْیَا کُلّهَا فَمَلّکَکَ نَفْسَکَ وَ حَلّ أَسْرَکَ وَ فَرّغَکَ لِعِبَادَةِ رَبّکَ وَ احْتَمَلَ بِذَلِکَ التّقْصِیرَ فِی مَالِهِ فَتَعْلَمَ أَنّهُ أَوْلَى الْخَلْقِ بِکَ بَعْدَ أُولِی رَحِمِکَ فِی حَیَاتِکَ وَ مَوْتِکَ وَ أَحَقّ الْخَلْقِ بِنَصْرِکَ وَ مَعُونَتِکَ وَ مُکَانَفَتِکَ فِی ذَاتِ اللّهِ فَلَا تُؤْثِرْ عَلَیْهِ نَفْسَکَ مَا احْتَاجَ إِلَیْکَ
|
25. و اما حق کسى که به تو نعمت آزادى از بردگى داده(5) این است که بدانى او مال خود را در (راه آزادى) تو پرداخته و تو را از خوارى بردگى و هراس آن در آورده و به عزت آزادگى و آرامش آن رسانده و از اسارت غلامى آزادت کرده و حلقه هاى (زنجیر) بندگى را از (دست و پایت) گشوده و نسیم عزت (اختیاردارى خود را) بر تو دمیده و از زندان بى اختیارى برونت آورده و سختى را از تو دور رانده و زبان عدالت را بر تو گشاده و تمام دنیا را برایت مباح (و آزاد) کرده و تو را مالک خویشت ساخته و از اسارت رهایت کرده و براى پرستش پروردگارت آسودگى بخشیده و در این راه کاهش مال خود را تحمل کرده است. پس باید بدانى که او بعد از خویشاوندانت، از همه مردم در زندگى و مرگت به تو نزدیکتر است و به یارى و یاورى و همکارى تو در راه خدا سزاوارترین مردم است. پس تا او نیازى دارد خود را بر او ترجیح مده.
|
26. وَ أَمّا حَقّ مَوْلَاکَ الْجَارِیَةِ عَلَیْهِ نِعْمَتُکَ فَأَنْ تَعْلَمَ أَنّ اللّهَ جَعَلَکَ حَامِیَةً عَلَیْهِ وَ وَاقِیَةً وَ نَاصِراً وَ مَعْقِلًا وَ جَعَلَهُ لَکَ وَسِیلَةً وَ سَبَباً بَیْنَکَ وَ بَیْنَهُ فَبِالْحَرِیّ أَنْ یَحْجُبَکَ عَنِ النّارِ فَیَکُونُ فِی ذَلِکَ ثَوَابٌ مِنْهُ فِی الآْجِلِ وَ یَحْکُمُ لَکَ بِمِیرَاثِهِ فِی الْعَاجِلِ إِذَا لَمْ یَکُنْ لَهُ رَحِمٌ مُکَافَأَةً لِمَا أَنْفَقْتَهُ مِنْ مَالِکَ عَلَیْهِ وَ قُمْتَ بِهِ مِنْ حَقّهِ بَعْدَ إِنْفَاقِ مَالِکَ فَإِنْ لَمْ تَقُمْ بِحَقّهِ خِیفَ عَلَیْکَ أَنْ لَا یَطِیبَ لَکَ مِیرَاثُهُ وَ لا قُوّةَ إِلّا بِاللّهِ
|
26. و اما حق برده آزاد کرده تو این است که بدانى خدا تو را پشتیبان و نگهبان و یاور و پناهگاه او ساخته و او را وسیله و سببى میان تو و خودش قرار داده و سزاست که تو را (به سبب او) از دوزخ دور سازد و در (خوشرفتارى) تو با او، تو را پاداش آخرت باشد و در دنیا نیز اگر خویشاوندى اش نباشد، به جبران آنکه مالت را بر او خرج کرده و پس از پرداخت مالت به حفظ حقش نیز اقدام کرده اى، میراث بردن از او بر تو رواست و اگر حقش را مراعات نکنى بیم آن مى رود که میراثش بر تو گوارا نباشد. و لا قوة الا بالله (نیرویى جز به خدا نیست.)
|
27. وَ أَمّا حَقّ ذِی الْمَعْرُوفِ عَلَیْکَ فَأَنْ تَشْکُرَهُ وَ تَذْکُرَ مَعْرُوفَهُ وَ تَنْشُرَ لَهُ الْمَقَالَةَ الْحَسَنَةَ وَ تُخْلِصَ لَهُ الدّعَاءَ فِیمَا بَیْنَکَ وَ بَیْنَ اللّهِ سُبْحَانَهُ فَإِنّکَ إِذَا فَعَلْتَ ذَلِکَ کُنْتَ قَدْ شَکَرْتَهُ سِرّاً وَ عَلَانِیَةً ثُمّ إِنْ أَمْکَنَ مُکَافَأَتُهُ بِالْفِعْلِ کَافَأْتَهُ وَ إِلّا کُنْتَ مُرْصِداً لَهُ مُوَطّناً نَفْسَکَ عَلَیْهَا
|
27. و اما حق کسى که به تو احسان کرده این است که او را سپاس دارى و احسانش را یاد کنى و گفتارى نکو درباره او بپراکنى و میان خود و خداى سبحان خالصانه دعایش کنى، پس اگر به راستى چنین کردى او را در نهان و عیان سپاس داشته اى، آنگاه اگر عوض دادن به او برایت میسر شد او را عوض دهى وگرنه هماره در صدد جبران باشى و خود را منتظر فرصت آن نگاهدارى.
|
28. وَ أَمّا حَقّ الْمُؤَذّنِ فَأَنْ تَعْلَمَ أَنّهُ مُذَکّرُکَ بِرَبّکَ وَ دَاعِیکَ إِلَى حَظّکَ وَ أَفْضَلُ أَعْوَانِکَ عَلَى قَضَاءِ الْفَرِیضَةِ الّتِی افْتَرَضَهَا اللّهُ عَلَیْکَ فَتَشْکُرَهُ عَلَى ذَلِکَ شُکْرَکَ لِلْمُحْسِنِ إِلَیْکَ وَ إِنْ کُنْتَ فِی بَیْتِکَ مُهْتَمّاً لِذَلِکَ لَمْ تَکُنْ لِلّهِ فِی أَمْرِهِ مُتّهِماً وَ عَلِمْتَ أَنّهُ نِعْمَةٌ مِنَ اللّهِ عَلَیْکَ لَا شَکّ فِیهَا فَأَحْسِنْ صُحْبَةَ نِعْمَةِ اللّهِ بِحَمْدِ اللّهِ عَلَیْهَا عَلَى کُلّ حَالٍ وَ لا قُوّةَ إِلّا بِاللّهِ
|
28. اما حق اذانگو (ى تو) این است که بدانى او تو را به یاد پروردگارت مى اندازد و تو را به (دریافت) بهره ات (از عبادت) فرا مى خواند و از بهترین یاوران تو در اداى فریضه (نمازى) است که خداوند بر تو واجب ساخته، پس در این (خدمت) او را همچون کسى که به تو احسان کرده سپاس گزار. و اگر در (امور) خانه خود از او اندوهى به دل دارى(6) نباید در کار الهى وى (اذانگویى) به او بدبین باشى و (باید) بدانى که او بى تردید نعمتى از خدا بر توست، پس با سپاسگزارى از خداوند، با نعمت خدا به هر حال خوشرفتارى کن. و لا قوة الا بالله (و نیرویى نیست جز به خداوند.)
|
29. وَ أَمّا حَقّ إِمَامِکَ فِی صَلَاتِکَ فَأَنْ تَعْلَمَ أَنّهُ قَدْ تَقَلّدَ السّفَارَةَ فِیمَا بَیْنَکَ وَ بَیْنَ اللّهِ وَ الْوِفَادَةَ إِلَى رَبّکَ وَ تَکَلّمَ عَنْکَ وَ لَمْ تَتَکَلّمْ عَنْهُ وَ دَعَا لَکَ وَ لَمْ تَدْعُ لَهُ وَ طَلَبَ فِیکَ وَ لَمْ تَطْلُبْ فِیهِ وَ کَفَاکَ هَمّ الْمَقَامِ بَیْنَ یَدَیِ اللّهِ وَ الْمُسَاءَلَةِ لَهُ فِیکَ وَ لَمْ تَکْفِهِ ذَلِکَ فَإِنْ کَانَ فِی شَیْ ءٍ مِنْ ذَلِکَ تَقْصِیرٌ کَانَ بِهِ دُونَکَ وَ إِنْ کَانَ آثِماً لَمْ تَکُنْ شَرِیکَهُ فِیهِ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ عَلَیْکَ فَضْلٌ فَوَقَى نَفْسَکَ بِنَفْسِهِ وَ وَقَى صَلَاتَکَ بِصَلَاتِهِ فَتَشْکُرَ لَهُ عَلَى ذَلِکَ وَ لَا حَوْلَ وَ لا قُوّةَ إِلّا بِاللّهِ
|
29. و اما حق پیشنمازت این است که بدانى او سفیر میان تو و خدا و نماینده ات در پیشگاه پروردگار توست و از جانب تو سخن گوید و تو از جانب او سخن نگویى و براى تو (خدا را) بخواند و تو براى او نخوانى و براى تو درخواست کند و تو براى او درخواست نکنى و (امر) مهم ایستادن در برابر خدا و درخواست از او را برایت کفایت (و نیابت) کرده و تو در این امر او را نیابت نکرده اى. پس اگر در این وظیفه او را تقصیرى باشد بر عهده خود اوست نه تو و اگر گناهى باشدش تو شریک گناهش نیستى و او را (در نماز) بر تو برترى نیست(7). پس او خود را نگهبان تو ساخته و نمازش را سپر نماز تو کرده و باید بر این سپاسش دارى. و لا حول و لا قوة الا بالله (و هیچ جنبش و نیرویى نیست جز به خداوند.)
|
30. وَ أَمّا حَقّ الْجَلِیسِ فَأَنْ تُلِینَ لَهُ کَنَفَکَ وَ تُطِیبَ لَهُ جَانِبَکَ وَ تُنْصِفَهُ فِی مُجَارَاةِ اللّفْظِ وَ لَا تُغْرِقَ فِی نَزْعِ اللّحْظِ إِذَا لَحَظْتَ وَ تَقْصِدَ فِی اللّفْظِ إِلَى إِفْهَامِهِ إِذَا لَفَظْتَ وَ إِنْ کُنْتَ الْجَلِیسَ إِلَیْهِ کُنْتَ فِی الْقِیَامِ عَنْهُ بِالْخِیَارِ وَ إِنْ کَانَ الْجَالِسَ إِلَیْکَ کَانَ بِالْخِیَارِ وَ لَا تَقُومَ إِلّا بِإِذْنِهِ وَ لا قُوّةَ إِلّا بِاللّهِ
|
30. و اما حق همنشین این است که با او نرمخویى و نرم رفتارى کنى و در گفت و گوى با او جانب انصاف نگاهدارى و اگر خواستى (هنگام مجالست) به کارى دیگر پردازى در امر (بى اعتنایى) و چشم برگرفتن از او مبالغه نکنى و چون با وى به سخن در آیى از بیان خود قصد فهماندنش را داشته باشى، و اگر تو به دیدارش رفتى و کنارش نشستى، برخاستن نیز به اختیار توست ولى اگر او به کنار تو آمده و نشسته اختیار برخاستن هم با اوست. و تو جز با اجازه او برنخیزى (و مجلس را بر هم نزنى). و لا قوة الا بالله (و نیرویى نیست جز به خداوند.)
|