عوامل سیاسی غصب فدک

گرفتن «فدک» از بانوی اسلام فاطمه زهرا(س) مسأله ساده ای نبود که تنها مربوط به جنبه مالی باشد، بلکه جنبه اقتصادی آن تحت الشعاع مسائل سیاسی حاکم بر جامعه اسلامی بعد از رحلت پیامبر(ص) بود، در حقیقت موضوع «فدک» را نمی توان از سایر حوادث آن عصر جدا نمود، بلکه حلقه ای از یک زنجیر بزرگ، و پدیده ای است از یک جریان کلی و فراگیر!

برای این غصب بزرگ تاریخی عوامل زیر را می توان بر شمرد:

1- وجود فدک در دست خاندان پیامبر(ص) یک امتیاز بزرگ معنوی برای آن ها محسوب می شد، و این خود دلیل بر مقام و منزلت آن ها در پیشگاه خدا و اختصاص نزدیکی شدید به پیامبر(ص) به شمار می آمد، به خصوص اینکه در روایات شیعه و اهل سنت چنانکه در بالا گفتیم آمده است که به هنگام نزول آیه «و آت ذالقربی حقه» پیامبر(ص) فاطمه(س) را فراخواند و سرزمین «فدک» را به او بخشید.

روشن است وجود «فدک» در دست خاندان پیامبر(ص) با این سابقه تاریخی سبب می شد که مردم سایر آثار پیامبر(ص) مخصوصاً مسأله خلافت و جانشینی آن حضرت(ص) را نیز دز این خاندان جستجو کنند، و این مطلبی نبود که طرفداران انتقال خلافت به کسان دیگر بتوانند آن را تحمل کنند.

2- این مسأله از نظر بعد اقتصادی نیز مهم بود، و روی بعد سیاسی آن اثر می گذاشت، چرا که علی(ع) و خاندان او اگر در مضیقه شدید اقتصادی قرار می گرفتند توان سیاسی آن ها به همان نسبت تحلیل می رفت، و به تعبیر دیگر وجود فدک در دست آنان امکاناتی در اختیارشان قرار می داد که می توانست پشتوانه مسأله ولایت باشد، همانگونه که اموال خدیجه0س) پشتوانه ای برای پیشرفت اسلام در آغاز نبوت پیامبر اسلام(ص) بود.

در همه دنیا معمول است هرگاه بخواهند شخص بزرگ، یا کشوری را منزوی کنند او را درمحاصره اقتصادی قرار می دهند که در تاریخ اسلام در داستان «شعب ابوطالب» و محاصره شدید اقتصادی مسلمین از سوی مشرکان قریش آمده است.

در تفسیر سوره «منافقین» ذیل آیه:

«لئن رجعنا الی المدینة لیخرجن الاعزمنها الاذل».

به توطئه ای شبیه همین توطئه از سوی منافقین اشاره شده که به لطف الهی در نطفه خفه شد، بنابراین تعجب نیست که مخالفان بکوشند این سرمایه را از خاندان پیغمبر اکرم(ص) بگیرند، و آن ها رامنزوی کرده و دستان را تهی سازند.

3- اگر آن ها حاضر می شدند فدک را به عنوان میراث پیامبر(ص) و یا بخشش و هدیه آن حضرت به فاطمه زهرا(س) در اختیار آن حضرت قرار دهند راهی باز می شد که مسأله خلافت را نیز از آن ها مطالبه کند.

این نکته را دانشمند معروف اهل سنت «ابن ابی الحدید معتزلی» در شرح «نهج البلاغه» به طرز ظریفی منعکس کرده است.

او می گوید:

من از (استادم) «علی بن فارقی» مدرس بغداد سؤال کردم: آیا فاطمه(س) در ادعای مالکیت «فدک» صادق بود؟

گفت: آری.

گفتم: پس چرا خلیفه اول فدک را به او نداد، در حالی که فاطمه نزد او راستگو بود؟

او تبسمی کرد و کلام لطیف و زیبا و طنز گونه ای گفت، در حالی که هرگز عادت به شوخی نداشت، گفت:

«لو اعطاها الیوم فدکاً بمجرد دعواه لجائت الیه غداً و ادعت لزوجها الخلافة و زحزحته من مکانه، و لم یمکنه لاعتذار و المدافعة بشیئی لانه یکون قد اسجل علی نفسه بانها صادقة فیما تدعیه، کائنا ما کان، من غیر حاجة الی بینة»:

«اگر ابی بکر آنروز «فدک» را به مجرد ادعای فاطمه(س) به او می داد، فردا به سراغش می آمد و ادعای خلافت برای همسرش می کرد! و وی را از مقامش کنار می زد، و او هیچگونه عذری و دفاعی از خود نداشت، زیرا با دادن «فدک» پذیرفته بود که فاطمه(س) هر چه را ادعا کند راست می گوید، و نیازی به بینّه و گواه ندارد».

سپس «ابن ابی الحدید» می افزاید:

«این یک واقعیت است، هر چند استادم آنرا به عنوان یک مزاح مطرح کرد».

این اعتراف صریح از دو دانشمند اهل سنت، شاهد زنده ای جهت «بار سیاسی» داستان فدک است.

و اگر به سرنوشت این قریه در طول تاریخ چند قرآن آغاز اسلام بنگریم که چگونه دست به دست می گردید هر یک از خلفاء موضع خاصی در برابر آن داشتند این مسأله روشنتر می شود که در بحث آینده به خواست خدا به آن اشاره می کنیم.