ارزیابی تفسیر امام عسکری(ع) با روایت ابن‌شهرآشوب

سکینه آخوند، عضو هیئت علمی دانشکده تفسیر و معارف قرآن قم، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، در پاسخ به این پرسش که اعتبار این تفسیر چگونه ارزیابی می‌شود؟ گفت: این تفسیر از قرن چهارم مورد استفاده بزرگان بوده است و در موردش نقل قول‌هایی شده است. این تفسیر روایی از سوی محمد بن‌قاسم‌استرآبادی از دو نفر به نام‌های ابو یعقوب و ابوالحسن سیار نقل می‌کنند که ایشان از شاگردان حضرت امام حسن‌عسکری(ع) طی هفت سال بودند و این تفسیر را در این مدت نوشته‌اند و باقیمانده است.
آخوند افزود: ترتیب این تفسیر شامل سوره حمد و بخشی از سوره بقره است. در اعتبار این کتاب ان‌قلت‌هایی وارد شده است. گفته می‌شود محمد بن‌قاسم‌استرابادی و دو نفر یاد شده که شیخ صدوق از این طریق حدیث را نقل می‌کند ضعیف‌اند، اما غیر از این سند ابن‌شهرآشوب از حسن خالد برقی هم این تفسیر را روایت کرده است. موافقان این تفسیر بزرگانی مانند شیخ صدوق، قطب راوندی، ابن‌شهر آشوب، شهید اول و شهید ثانی، علامه مجلسی، شیخ حرعاملی هستند و ما می‌بینیم که در تفاسیر روایی بعدی از این تفسیر استفاده کرده‌اند.
عضو هیئت علمی دانشکده تفسیر و معارف قرآن قم، تصریح کرد:‌ با وجود تاثیری که در تفاسیر بعدی از این تفسیر می‌بینیم، در عین حال به خاطر مخالفت‌هایی جدی که شده است، این تفسیر باید به صورت ویژه مورد بررسی واقع شود و با دیگر روایات شیعه به لحاظ سندی و متنی مقایسه شود و روایاتی که با مقام معصومین سازگاری دارد انتخاب شود. البته روایات معتبر در این تفسیر کم هم نیست.
وی در پاسخ به این پرسش که چه تاثیری بر اندیشه دینی بعد از خود داشته است؟ گفت: از آنجا که این تفسیر روایی است و تقریبا در زمان امام حسن‌عسکری(ع) با توجه به ظرفیت ایشان به عنوان یک مفسر الهی نقل شده است، می‌بینیم مباحث کلامی، فلسفی و فقهی در این تفسیر وجود دارد که جایگاه و شان اهل بیت را مطرح می‌کند. همچنین در این تفسیر به شبهات مختلفی که در خصوص قرآن، تناقض قرآن و مباحث کلامیی که در آن زمان وجود داشت پاسخ‌هایی داده شده است. همچنین مبارزه با غالیان و برخی از گروه‌های فکری نیز در این تفسیر دیده می‌شود. مفسرین بعدی از این روایات استفاده کرده‌اند.
آخوند در پاسخ به این پرسش که این تفسیر چه نکاتی برای زندگی امروز دارد؟ گفت: بیشترین کمکی که می‌توانیم از این تفسیر و سایر روایاتی که از حضرت به جا مانده است بکنیم، دفاع از عقاید دینی است. یکی از پرسش‌هایی که امروز می‌تواند در خصوص تفاوت‌های زن و مرد باشد در این تفسیر پاسخ گرفته است. شخصی علت تفاوت زن و مرد در ارث را از حضرت می‌پرسد و حضرت جواب می‌دهند که جهاد، هزینه زندگی و ... به عهده مردان است و به همین دلیل ارث زن نصف ارث مردان است. شخصی که در کنار امام(ع) نشسته بود می‌گوید من در دلم گذشت که چنین سوالی از امام صادق(ع) شده بود و ایشان همین جواب را داده بودند که امام(ع) به من رو کردند و گفتند این همان سوال است و جواب هم همان است و این نشان می‌دهد که اول و آخر ما در مقام برابر است. در عین حال می‌توانیم بگوییم نکات تفسیری که از ائمه و امام حسن عسکری وجود دارد می‌تواند در زندگی ما تاثیر داشته باشد.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا می‌توان در رسیدن به دانش تفسیری اهل بیت‌(ع) از این تفسیر استفاده کرد؟ گفت: در رسیدن به این دانش می‌توان از این تفسیر استفاده کینم و در کنار روش‌هایی که عموم مفسران استفاده کرده‌اند از جمله استفاده از آیات، مباحث عقلی و روایات، می‌توانیم از بعضی از بیانات غیبی، مصادیق باطنی و تاویلاتی که ایشان انجام داده‌اند برای پی بردن به بطون آیات و رسیدن به فهم خاص و عمیق از قرآن استفاده بکنیم.