پس از قرن ها تحقیق و بررسی درباره مسائل دینی، هنوز پرده از اسرار بسیاری از آن ها برداشته نشده است، که از جمله آن ها اسرار نهفته نبوت و بعثت است; اگرچه از ظواهر آیات قرآن می توان استفاده کرد که بعثت پیامبران الهی، به ویژه پیامبراسلام صلی الله علیه و آله دارای اهدافی می باشد که بیان خواهد شد و تنها در آیه مورد بحث که خداوند بر مؤمنان منت گذارده است، به سه برنامه از مهم ترین آن ها اشاره شده است:
«یتلو علیهم آیاته و یزکیهم و یعلمهم الکتاب و الحکمة»
1- تلاوت آیات الهی
«یتلو» از واژه «تلاوت » به معنای پی درپی آوردن، پیروی کردن و خواندن با نظم است، (47) که شامل پیروی کردن در حکم وخواندن منظم آیات الهی همراه باتدبر نیز می شود، گویا تلاوت کننده از آیات پیروی کرده یا حروف و کلمات را در پی یکدیگر قرار داده است. پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله با خواندن آیات پروردگار و آشنا ساختن گوش دل و افکار مردم با این آیات، آن ها را آماده تربیت می نماید، که مقدمه تعلیم و تربیت است.
2- تربیت
یکی از مهم ترین برنامه های پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله تربیت انسان هاست. تربیت به معنای فراهم کردن زمینه ها و عوامل برای به فعلیت رساندن و شکوفا نمودن استعدادهای انسان در جهت مطلوب است. (48) او باید زمینه ها را برای شکوفا نمودن استعدادها آماده کند، استعدادهای خلیفة الله شدن که دارای ابعاد مختلف است. او باید انسان ها را آماده کند تا از نظر عملی بهترین رابطه را با خدای خود (عبادات)، با هم نوع خود (عقود و ایقاعات)، با قوانین و مقررات اجتماعی (حکومت و سیاسات)، باخانواده خود (حقوق خانوادگی) و با نفس خود (اخلاق و تهذیب نفس) داشته باشند، تا بتوانند مسجود فرشتگان قرار گیرند. پیامبر صلی الله علیه و آله منجی بشریت است. یکی از دانشمندان فرانسوی می گوید: «بزرگ ترین قانون اصلاح و تعلیم و تربیت همان حقایقی است که به نام وحی، قسمت به قسمت بر محمد صلی الله علیه و آله نازل شده و امروز به نام قرآن در بین بشراست.» (49)
پیامبراسلام صلی الله علیه و آله در مدتی کوتاه، انسان هایی بزرگ، مانند علی علیه السلام زهرا علیها السلام سلمان فارسی، ابوذر، مقداد و... را تربیت کرد. حضرت محمد صلی الله علیه و آله کاشف معدن های نهفته انسانیت بود. زیرا «الناس معادن کمعادن الذهب و الفضه » ; مردم مانند معدن های طلا و نقره هستند.
انسان دارای استعدادهای نهفته است که برای بهره وری صحیح از آن، نیاز به کشف آن می باشد تا به ارزش حقیقی خود دست یابد.
کلمه «یزکیهم » از ماده «زکوة » و زکآء» به معنای رشد و زیادی است (50) ، که در این جا به معنای تربیت و پاکسازی است و شامل پاک شدن از آلودگی های اعتقادی، اخلاقی و رفتاری می باشد. اگرچه واژه تربیت ازماده «ربو» نیز به معنای افزایش و نمو است، اما در قرآن کریم مفهوم تهذیب نفس با واژه تزکیه آمده است:
«قد افلح من زکیها» (51)
«قد افلح من تزکی » (52)
«رستگار شد کسی که خود را تزکیه کرد.»
که در جنبه های روحی و معنوی است. واژه تربیت در قرآن در جنبه های جسمانی و مادی به کار رفته است، نظیر:
«الم نربک فینا ولیدا» (53)
«آیا در دوران کودکی تو را در میان جمع خود تربیت نکردیم؟»
که سخن فرعون است که خود را مربی موسی معرفی می کند، یعنی از نظر جسمانی و امکانات مادی تو را بزرگ کردم. اهمیت اخلاق و تزکیه نفس برکسی پوشیده نیست. جوامع مختلف به آن نیازمندند، زیرا تنها راه نجات از گمراهی ها، فسادها، جهل، جنگ و خونریزی ها و... در پرتو اخلاق صحیح و آراسته شدن به ارزش ها و مکارم اخلاقی است. پیامبراسلام صلی الله علیه و آله هدف از بعثت خود را کامل کردن مکارم اخلاق بیان کرده است:
«بعثت لاتمم مکارم الاخلاق » (54)
من برای کامل کردن فضایل اخلاقی مبعوث شده ام.
یکی از دانشمندان فرانسوی می گوید: «ای محمد! ای آورنده قرآن! کجایی؟ بیا و دست ما را بگیر و به باغ و صحرا و چمن و به هر جایی که خواهی ببر. تو اگر ما را به میان دریا ببری، خواهیم رفت، زیرا تو عالم به حیات و زندگی ما هستی!» (55)
پی نوشتها:
47- تفسیر نمونه، ج 3، ص 158; مفاتیح الجنان، دعای مکارم الاخلاق; مجمع البیان، ج 1، ص 429; مجمع البیان، ج 2، ص 875;
-48 تعلیم و تربیت اسلامی، (مبانی و روش ها)، ص 4.
-49 در منگهم Dermnghem ، دانشمند فرانسوی، به نقل از بانک تکبیر (بعثت بنوی)، ص 283.
-50 مفردات راغب، واژه «زکا» .
-51 سوره شمس، آیه 8.
-52 سوره اعلی، آیه 14.
-53سوره شعراء، آیه 18.
54 - بحارالانوار، ج 70، ص 372.
-55 ژان ژاک روسو، j.j. Rosseey ، دانشمند معروف فرانسوی، به نقل از بانک تکبیر (بعثت نبوی) .
[i] . مجلات -> کوثر -> آبان 1379، شماره 44