معراج رسول اللّه به روایت عارفان

تفسیر آیه

ابن عطا در تفسیر و تأویل آیه: «پاک است خدایی که بنده خود را شبانه سیر داد» گفته است: خداوند، مکان قربت و جایگاه نزدیکی را از اینکه تأثیری به آفریده یی گذارد، پاک گردانیده است و گفته است در آیه مذکور: او به نفس سیر داده شده و به روح و سرّ خود به گردش درآمده است. پس سر، به آنچه در روح بود علم نداشت و روح هم به مشاهده سر آگاه نبود، و بدن چیزی از نفس و روح نمی دانست و نه این دو را از بدن خبری بود و هر آگاهی به شدت مشاهده کننده حق است و بی میانجی وبقای بشری از حق پیچیده است، بلکه حق در بنده خود متحقق است. پس خداوند آن حضرت را حقیقت بخشید و جایی که محل اقامت نبود. او را برپای داشت و مخاطب ساخت و به او آنچه باید وحی کند وحی فرمود، خدای ما بزرگ و تواناست.

گفتار عارفان

نوری گفت: حق، به دل ها نظر افکند. دلی مشتاق تر از دل محمد به خود ندید. به تعجیل او را برای دیدن و گفتن و شنیدن گرامی داشت. وقتی محمد صلی الله علیه و آله شایستگی آن دیدار بزرگ را یافت همه هستی در چشم او ضعیف و بی ارج شد به چیزی نگاه نکرد وچیزی راتحسین ننمود و چیزی را بزرگ نشمرد.

* * *

ابویزید بسطامی گفت: پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله چشم خود را در آن گردش شبانه حفظ کرد. چشم او منحرف نشد و از حد نگذشت. چون شایستگی خود را برای مشاهده حق می دانست. در آن جا چیزی ندید و چشم خود را به سوی احدی متوجه نساخت و چون به جایگاه تأدیب برده شد به بهشت و دوزخ و پیامبران و فرشتگان و خبر گرفتن از آنان و ادب کردن خلق، توجه کرد. مقام نخست: مقام خاص و مقام دوم، مقام عام بود. (مشاهده حق و غیر حق).

واسطی گفت: پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله ملهم به ثنای حق شد وقتی بزرگی قدر خدا و جلالت او بر محمد کشف گردید. به گونه ای که برای غیر او کشف نشد و دانست که ثنای او با وصف حق برابر نیست و گفتار خلق اگرچه بلند و عالی باشد، به میزان قدرآنان است ترک ثنا کرد و نیایش را به کلی بر حق واگذاشت. چون می دانست که تقدیر غیر حق، به میزان قدر حق نیست.

مشاهده حق

ابوسعید خراز گفت: پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله پیش از آن که سیر داده شود در پنداشت و گمان بود و چنین است وقتی فعل حق به صفات عبد غلبه کند به توهم و ظن او مسلط شود از افعال او نخواهد بود اما آن که معرفت به ذات حق دارد [از وهم و گمان پرهیز می کند]، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در آن بصیرت داشت.از یکی پرسیدند: چرا پیامبر اکرم در عرصات قیامت شاد است در حالی که پیامبران دیگر غمگین هستند؟ گفت: چون هر چشمی که به مشاهده حق روشن نشده باشد، در اوان تجلی متحیر می گردد و هر زمانی به گفتگوی با حق در مقام قرب و نزدیکی گشوده نشده باشد به هنگام ظهور هیبت ناتوان می شود. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در شب معراج به مشاهده و مکالمه اختصاص یافت. در شفاعت و سؤال شاد و راحت بود.

از شبلی پرسیدند: دیدار پیامبر و مخاطبه او با پروردگار در شب معراج چگونه ثابت می شود؟ گفت: او برای کاری آماده شد و در آن کار ثبات قدم یافت.

از واسطی پرسیدند: حال حضرت در شب معراج چگونه بود؟

گفت: خداوند لباس نعمت خود را به وی پوشاند و به او اجازه مشاهده داد و رو در رو با او به گفتگو پرداخت.

معنی جمله این است که خداوند جامه ای به محمد در پوشید که شایستگی نعت حق را داشت، یعنی مشاهده وصف او، یعنی او را قوی و ثابت کرد به چیزی که او و اهل او بدان اختصاص یافتند.