روان شناسی خواب و رؤیا

Normal 0 false false false EN-US X-NONE AR-SA MicrosoftInternetExplorer4

مقدمه

خوابیدن همچون غذا خوردن و آشامیدن یکی از مهم ترین اعمال حیاتی به شما می رود. هر جانداری از جمله موش، فیل و حتی سوسک ها نیز می خوابند. تمام جانداران مهره دار، حتی ساده ترین انواع جانداران بدون خواب قادر به ادامه حیات خود نیستند. انسان ها در شب به خواب می روند، اما برخی از جانوران شب شروع به فعالیت می کنند.

شواهد نشان می دهد که عامل اصلی تعیین طول مدت خواب جانداران، بیش از هر چیز، به جثه و شدت سوخت و ساز بدن جاندار بستگی دارد. بر همین اساس، خفاش ها در طول شبانه روز، دست کم بیست ساعت در خواب به سر می برند. در حالی که، اسب ها تنها دو ساعت نیاز به استراحت و خواب دارند. علی رغم این تفاوت ها در میان جانداران، عمل خوابیدن، دست کم در میان پستان داران، مشخصه های بیولوژیکی بسیار مشابه و تقریبا یکسانی دارد. هنگام خواب، بدن این جانداران سست شده، دمای بدن و عمل غیرارادی سوخت و سوز به میزان زیادی کاهش می یابد.

این نوشتار نیم نگاهی به خواب و فرایند آن از منظر روان شناسی دارد.

خواب در قرآن و سنّت

از نشانه های قدرت خداوند و اسرار خلقت حکیمانه او خواب است. قرآن کریم می فرماید: «از نشانه های قدرت اوست خوابیدن شما در شب و روز، تا این که از فضل پروردگار به طلب روزی برخیزید، در این (حالت) برای قومی که سخن حق را بشنوند، عبرت هایی است.» (روم: 23)

البته، برخی از مفسّران عقیده دارند «نوم» بخشی از خواب است که در آن «رؤیا» تحقق می یابد. در سوره صافات، از زبان حضرت ابراهیم علیه السلام می فرماید: «انّی اری فی المنام»؛ «در خواب دیده ام...» خواب براساس نظر قرآن، آرامش انسان را تضمین می کند، چنان که می فرماید: «والنّومَ سباتا...» (فرقان: 47)

همچنین می فرماید:«وجعلنا نومکم سباتا» (نبأ: 9) سبات از ماده سبت بر وزن وقت به معنی قطع شدن و تعطیل گردیدن و استراحت است.⁽¹⁾ از آن جا که خواب موجب سستی انسان می شود، خداوند از هرگونه خوابی، اعم از سبک و سنگین، منزه است: «الله خدایی است که هیچ خدایی جز او نیست، زنده و پاینده است، نه خواب سبک او را می گیرد و نه خواب سنگین» (بقره: 255)

از آیات قرآن برمی آید که خواب شباهت بسیار زیادی با مرگ دارد: «خداوند است که در وقت مرگ جان ها را می گیرد و نیز جان آن هایی را که به خواب رفته و هنگام مردن آن ها فرا نرسیده است، پس جان هایی را که حکم مرگ بر آن ها جاری شده در نزد خود نگاه می دارد و دیگران را تا زمانی که معیّن است، باز می فرستد. در این، برای آن هایی که فکر می کنند نشانه هایی روشن وجود دارد.» (زمر: 41) این آیه به روشنی بیان می کند که مرگ و خواب از یک جنس هستند و لذا برای هر دو، لفظ «توفّی» به کار برده است. این واژه به معنی «به طور کامل اخذ کردن» است. در آیه دیگری نیز لفظ «توفی» به کار ر فته است: «و او پروردگاری است که شب هنگام شما را می میراند و هرچه در روز انجام داده اید، می داند. آن گاه بامدادان شما را زنده نموده تا آن هنگام که عمرتان به انتها برسد، سپس بازگشت شما به سوی اوست و از آنچه کرده اید، شما را آگاه می نماید.» (انعام: 60)

در هنگام خواب، بدن انسان روی زمین است، ولی روح او دریافت شده و در عوالم دیگر سیر می کند و سپس به سوی جسم برمی گردد. روح با یک سرعت و شکل مشخصی از بدن خارج می شود و بسته به نوع و شدت خواب، از جسمِ خوابیده فاصله می گیرد و تنها یک پیوند ضعیفی بین آن ها برقرار است. حال، اگر جسم براثر عامل خارجی مانند ضربه و صدا تحریک شود، روح که بایستی با یک سرعت معمول و مشخصی به جسم و بدن بازگردد، با سرعتی فوق العاده به بدن باز می گردد که معمولاً با یک شوک عصبی و بیدار شدن همراه با ناراحتی زیاد همراه است. عوام این حالت را «پاره شدن چرت!» گویند. در واقع، این حالت نتیجه بازگشت غیرمنتظره روح به بدن می باشد.

رسول اکرم صلی الله علیه و آله بعد از بیداری از خواب شب، سر را به سجده می گذاشتند و این ذکر را بر زبان جاری می نمودند: «سپاس خداوندی را که مرامیراندوپس زنده کردوبه سوی اوست بعثت ورستاخیز.»⁽²⁾

خواب عمیق، بسیار به مرگ شباهت دارد. انسان در این مرحله، فاصله اندکی با مرگ دارد.

حضرت امام محمدتقی علیه السلام درباره حقیقت مرگ می فرمایند:«مرگ همین خوابی است که هر شب به سراغ شما می آید، با این تفاوت که در موت، انسان بیدار نمی شود، مگر در روز قیامت، افرادی که در خوابند، به وسیله رؤیا شادمان و یا غمگین می شوند. چنین احوالاتی برای انسان در برزخ نیز پیش می آید.»⁽³⁾

در فرهنگ اسلامی⁽⁴⁾، خواب ها انواع گوناگونی دارند: صادقه، فیلوله، قیلوله، حیلوله و غیلوله و... .

فیلوله، به خواب پس از طلوع آفتاب و ابتدای روز گویند که موجب ضعف آدمی می شود. قیلوله، به خواب پیش از ظهر، به ویژه پیش از نماز ظهر و عصر، گویند. حیلوله، به خواب هنگام اذان ظهر و بعد از آن می گویند که از آن به خواب ظلمت هم تعبیر شده است. غیلوله، به خوابی که در انتهای روز صورت می گیرد و موجب امراض بدنی است، اطلاق می شود.

شیوه های خوابیدن

امروزه دانشمندان به این نتیجه رسیده اند که زمانی که شخص روی یک پهلو می خوابد، به دلیل وارد آمدن فشار به یک قسمت از بدن، گردش خون در لایه های سطحی پوست مختل می گردد. در نتیجه، اکسیژن در این بافت ها مستهلک شده و گاز کربنیک زیاد می شود. حرکت در خواب (غلتیدن) برای رفع این مسمومیت از بدن است.⁽⁵⁾ این امر برای مسلمانان تازگی ندارد؛ زیرا در قرآن کریم آمده است که خداوند اصحاب کهف را از این دنده به آن دنده و از راست به چپ می گرداند: «و ما آنان را به دست راست و دست چپ می گردانیدیم.» (کهف: 17)

وضعیتی که هر فرد در آن حالت با اطمینان خاطر به خواب می رود، نشانه طریقه اصلی زندگی او و نیز خصوصیات شخصیتی، رفتار و واکنش های او نسبت به خویش و افراد دیگر است. انسان به یکی ازچهارحالت اصلی ذیل به خواب می رود:

1. وضعیت جنینی کامل 2. وضعیت دمر3.وضعیت طاق باز4.وضعیت نیمه جنینی.

وضعیت جنینی کامل: در این وضعیت شخص به پهلو و همانند وضعیت جنین در رحم مادر می خوابد. در این حالت، زانوها خم شده و تا زیرچانه بالا می آید. افرادی که به این حالت می خوابند، تا حد امکان از مقابله با حوادث زندگی دوری کرده و به محدود کردن مسائل زندگی اکتفا می کنند.

وضعیت دمر: استفاده از وضعیت دمر نشان دهنده کوشش شخص در تصاحب فضای بیش تر و در آغوش گرفتن هر چه بیش تر آن است. در این حالت، صورت رو به بستر قرار گرفته و ساق ها کشیده شده و پاها کمی از هم جدا قرار می گیرد. افرادی که به این حالت می خوابند، به لمس هرچه بیش تر دنیای خود نیازمندند. کسانی که در برابر حوادث ناخواسته احساسی ناامنی بیش تری می کنند به حالت دمر می خوابند تا بهتر بتوانند بر حوادث احتمالی چیره شوند.

وضعیت طاق باز: این افراد به پشت می خوابند. بیش تر افرادی که به وضعیت طاق باز می خوابند، در دوران کودکی دردانه پدر و مادر بوده و از اعتماد به نفس زیادی برخوردارند و عملاً افرادی بی آلایش بوده و نسبت به حوادث دنیا تعصبی ندارند.

وضعیت نیمه جنینی: بیش تر افراد در این وضعیت به خواب می روند؛ یعنی به پهلو خوابیده و پاها را از زانو خم کرده و به طرف شکم می آورند. در این حالت قدرت تحرک بدن بیش تر بوده و حرارت بدن تلف نشده و جریان هوا نیز در اطراف آن بسته نمی شود.

معمولاً هر فرد در طول یک خواب کامل، دوازده وضعیت خوابیدن به خود می گیرد. بعضی از وضعیت هایی که شخص در طول خواب به خود می گیرد، موقتی و بسیار کوتاه مدت اند. انسان هیچ گاه وضعیت خواب خود را عوض نمی کند مگر آن که وضعیت و موقعیت زندگی خویش را تغییر دهد. اصولاً هر یک از وضعیت های خواب به گونه ای دقیق وضعیت زندگی هر فرد را نشان می دهد. در جریان روان درمانی، با بهبودی وضع روانی بیمار، وضع خوابیدن نیز تغییر خواهد کرد.⁽⁶⁾

وضعیت پاها و دست ها

دست ها و پاها از مهم ترین اجزای بدن به شمار می روند. وضعیت قرار گرفتن دست و پاها در خواب، چگونگی زندگی فرد و میزان موفقیت وی را در زمینه های مختلف نشان می دهد. در زندگی روزمره به طور معمول از دست ها برای بیان عواطف و احساسات استفاده می شود. جاگیری دست ها معمولاً با وضعیت اولیه خوابیدن ارتباط دارد. گرفتن دست ها در جلوی بدن و در بالای قفسه سینه، بیش تر در وضعیت نیمه جنینی دیده می شود. در وضعیت طاق باز، دست ها بیش تر روی تشک و در طرفین بدن گذاشته می شوند. دست ها در وضعیت دمر، بیش تر باز بوده و روی سر قرار می گیرند و بازوها از آرنج خم می شوند. این وضعیت را در اصطلاح وضعیت قورباغه ای می نامند که گاهی سبب ایجاد مشکلاتی در گردش خون دست ها می شود.

وضعیت حمله با زنجیر: در این حالت، زانوها از هم جدا قرار گرفته و قوزک ها همدیگر را قطع می کنند و یک دست روی دست دیگر قرار می گیرد و وضعیت حمله با زنجیر به وجود می آید. افرادی که به این شکل می خوابند، در روابط شخصی خود با اشکال روبه رو هستند. معمولاً این افراد در دوستی با دیگران در ابتدا، افراطی عمل می کنند ولی بعدها به علت ترس و یا مشکلات، این رابطه از بین می رود. افراد مذکور در زمینه شغلی و آموزشی نیز موفق بوده ولی همیشه مضطرب هستند.

وضعیت ساندویچی: بسیاری از افرادی که در حالت نیمه جنینی به خواب می روند، تمام قسمت های یک پای خود را به طور قرینه روی پای دیگر قرار می دهند. این وضعیت را در اصطلاح وضعیت ساندویچی می گویند. این افراد در زندگی روزانه خود در جست وجوی رابطه قرینه ای با دنیا هستند و از بروز هرگونه انحرافی در زندگی خود جلوگیری می کنند.

وضعیت قهرمانی: برخی افراد، با وجودی که به پهلو می خوابند، ساق ها را مستقیم و کشیده قرار می دهند. در این حالت، که با وضعیت نیمه جنینی متفاوت است، یک پا روی پای دیگر قرار می گیرد. وضعیت خواب افراد مذکور، نشانه ای از کوشش و فعالیت شدید است. این افراد حتی در خواب نیز به خود راحتی و آسایش نمی دهند و خود را برای روبه رو شدن با مسائل روز بعد آماده می کنند.

وضعیت قهرمانی، نوع تغییر یافته حالت ساندویچی است ونشان دهنده شخصیتی فعال و آماده برای پیشرفت است.

وضعیت فلامینگو: این وضعیت که تغییر یافته حالت نیمه جنینی است، یک پای فرد مستقیم و کشیده است، در حالی که ساق پای دیگر از زانو خم شده و زاویه ای تند بین ران و ساق ایجاد می کند. گاهی نیز پای تاشده به شکم می چسبد. ساق پای کشیده شده در این وضعیت نشانه ای از مبارزه جویی فرد است و ساق پای خم شده نشان دهنده راحت طلبی و صلح جویی است. افراد مذکور از نظر شخصیتی در اصطلاح روان شناسی پرخاش گر هستند.

وضعیت نافی: بسیاری از افراد هنگام خواب، از دست های خود در نگه داشتن تشک یا تخت خواب استفاده می کنند. این نوع خوابیدن را وضعیت نافی می نامند. افراد مذکور به گرفتن کسی یا چیزی و توسل و تکیه به دیگران نیازدارند و اغلب وفادار بوده و شخصیتی وابسته دارند. در برخی موارد ممکن است شخصی با دست راست به تخت خواب چنگ بزند ولی دست چپ در کناره تخت خواب قرار گرفته و یا در فضا آویزان باشد. آویختگی دست چپ نشان می دهد که این شخص مایل نیست خود را در محیط زندگی خویش محصور کند و به دیگران وابسته است. چنین فردی با دو دست خود،تضادو دوگانگی فکری خودرابه نمایش می گذارد.

وضعیت محافظتی: گاهی دست ها روی معده یا آلت تناسلی قرار گرفته و به یگدیگر متصل می شوند. این نوع خوابیدن را وضعیت محافظتی می نامند و وجه تسمیه این نامگذاری به دلیل آن است که ازبخش های مذکورمحافظت می کند.

د. وضعیت پره آبی: در این حالت، سر در کف دست ها جای می گیرد و بازوها از آرنج خم شده و در دو طرف سر قرار می گیرند. این حالت خوابیدن در افرادی دیده می شود که همیشه و حتی در خواب در حال فکر و اندیشیدن به سر می برند و برای دفاع، از عقل خود استفاده می کنند.

ه. وضعیت ژیمناستیک: در این نوع خوابیدن، شخص به پشت خوابیده و دست ها را چند سانتی متر دورتر از سر و در سطوح گوش ها قرار می دهد. این وضعیت همانند آن است که فرد مذکور خود را توسط دست ها بالا می کشد. این حالت سبب احساس رضایت شخص می گردد.

وضعیت هیس یا ساکت باش: در این نوع خوابیدن که به ندرت اتفاق می افتد، انگشت سبّابه، مانند زمان بیداری که برای ایجاد سکوت به کار می رود، روی لب قرار می گیرد.

و. وضعیت عزاداری: در این وضعیت شخص روی صورت خود خوابیده و دست ها را به صورت پوششی بر روی صورت می نهد. این وضعیت اغلب در افرادی که از درد و ناراحتی جسمی رنج می برند، دیده شده است.

وضعیت بوکسور: در این حالت، شخص انگشتان را گره کرده و به صورت مشت درمی آورد. افرادی که با این روش به خواب می روند معمولاً پرخاش گر و کینه جو هستند. اما اگر انگشتان به صورت مشت درآمده و شست دو دست داخل مشت قرار گرفته باشد، این حالت گویای دوگانگی فکری شخص است.

در عین حال، روش های خوابیدن دیگری نیز تحت عنوان وضعیت های عجیب وجود دارد که برخی از آن ها عبارتند از: مومیایی، بسته بندی، شتر مرغ، ابوالهول، آلمانی، میمونی، یک چشم، نظامی، لم دادن، نمایشی، شاخ گاوی، صلیب شکسته، ستاره دریایی، گربه ای، معکوس، پروانه ای، حلزونی و... . هر یک از موارد فوق که دارای معنی و مفهوم خاص خود است، در رابطه با خواب به صورت تنهایی بود، خواب هایی هم به صورت ترکیبی (زن و شوهر) وجود دارد که موارد مزبور نیز در آن جا صادق است، با این تفاوت که ممکن است یکی از آن دو در رؤیای دیگری تأثیر نامحسوس بگذارد.⁽⁷⁾

پژوهش هایی پیرامون خواب

پژوهش های جدی در زمینه ساز و کار خواب، به ویژه خواب دیدن، به دهه 1950 باز می گردد. در این دهه، دانشمندان به کشفیات قابل توجهی دست یافتند. یکی از این زمینه ها، مربوط به رؤیا یا «خواب دیدن» است. «میشل ژووه» رئیس آزمایشگاه مطالعات رؤیاشناسی مولکولی در شهر لیون فرانسه، نخستین پژوهشگری است که در سال 1959 در زمینه رؤیا به کشفیّات جالبی دست یافت. از آن زمان تاکنون در سراسر جهان پژوهشگران دست به مطالعات گسترده ای زده اند که همچنان ادامه دارد.⁽⁸⁾

اکنون دانشمندان می توانند آنچه را که در طی شب برما می گذرد تشریح و توصیف کنند. در حقیقت، خواب از 4 تا 6 چرخه تشکیل می شود که هر یک، از یک تا دو ساعت به طول می انجامد. ضمن آن که هرکدام از این چرخه ها خود دارای سه مرحله است که عبارتند از: خواب سبک، خواب سنگین، خواب «مهمل نما» (Paradoxial). چرخه های خواب در افراد مختلف، به نسبت سن و موقعیت آنان متفاوت است. دانشمندان موفق شده اند دخالت برخی از ساختارهای مغزی، واسطه های عصبی، هورمون های تسهیل کننده خواب یا هورمون های محرک بیداری را بشناسند. پزشکان هم به نوبه خود، به کشفیات مهمی در زمینه اختلالات کم خوابی و بی خوابی دست یافته و هم اکنون فهرستی طولانی از داروهای ضروری را در دسترس دارند. طی سال های اخیر پژوهش های زیادی در این زمینه به انجام رسیده، اما هنوز هیچ فرضیه ای نمی تواند همه داده ها را در یک جا جمع کند و به طور یقین، سازوکارهای دقیق خواب را روشن سازد! پژوهشگران به وجود یافته های عصبی یا نورون هایی منفرد پی برده اند که فقط به هنگام خواب مهمل نما فعال می شوند و پاره ای دیگر که فقط در چرخه های خارج از خواب دیدن فعال هستند. آن ها امروزه دقیقا از تغییرات و دگرگونی هایی که در برخی از کارکردهای فیزیولوژیکی پدید می آیند، مانند دما، ترشح هورمون رشد، هورمون «رنین» و «پرولاکتین» آگاهی یافته و همچنین عواملی را که در خواب اثر می گذارند، شناخته اند.

مغز و خواب

مغز تنها بخش بدن است که بدون خواب به خوبی کار نمی کند. معمولاً فقدان خواب موجب توهم، اختلالات روانی و دیوانگی شده و سپس به مرگ منجر می گردد. اختلالات و یکنواخت شدن فراگردهای بدن، این احتمال را به وجود می آورد که ممکن است احساس واماندگی و خستگی جسمانی نیز به این علت ایجاد شده باشد که مغز دیگر نمی خواهد، بلکه نمی تواند، کار کنترل بدن را بر عهده گیرد. در نتیجه، باید گفت: خواب موجب «استراحت» مغز می شود. ولی فعالیت الکتریکی مغز در طول خواب نیز ادامه می یابد و خاموش نمی شود. بنابراین، سؤال این است که به این ترتیب چگونه نیاز اختصاصی مغز ارضا می شود؟

عده ای از دانشمندان بر این باورند که مغز ماده ای به نام «آدنوزین» (Adenosine) ترشح می کند که یک ترکیب شیمیایی مرکب از یک مولکول آدنین (یگ پورین) و یک مولکول قند (ریبوز) از اجزای اصلی اسیدهای نوکلئیک و از عوامل عمده اصلی انتقال انرژی در دستگاه های حیاتی بدن است.

کسانی که به طور مرتّب، دچار هیجان و یا افسردگی می شوند، کارکرد آدنوزین آن ها مختل شده است. دانشمندان مشغول مطالعه برای ساختن داروهایی شبیه «آدنوزین» هستند که حدود یک دهم میلی گرم برای هر کیلو وزن، خواب را به حیوانات فرو می برد و قدرت آن بسیار بیش تر از داروهای آرام بخش و خواب آورهای کنونی است.⁽⁹⁾

وقتی، بوردونکو (Burdenko)، جراح روسی دیواره بطن سوم مغز بیماری را طی عمل جراحی تحریک کرد، حالت مصنوعی خواب در وی ایجاد شد. وی از این آزمایش متوجه گردید که این مرکز به نوعی با خواب رفتن افراد ارتباط دارد.⁽¹⁰⁾ ایوان پاولف در سال 1953 در کنفرانسی، تکامل حالت توقف را در مغز یک سگ مورد آزمایش قرار داد و آن را برای برقراری کامل خواب توصیف نمود.

نظریات پاولف درباره چگونگی خواب، دارای دو فرضیه است:

الف. خواب پدیده توقف منتشری است که در همه قسمت های فوقانی مغز پخش می شود.

ب. اثر خواب در مغز، تأمین اعمال حفاظتی و اصلاح است.⁽¹¹⁾ در واقع، پاولف خواب طبیعی را عبارت از انسداد و توقف فعالیت قسمت بالایی مغزدانسته است. عده ای دیگر، طرفدار نظریه عروقی خواب هستند و براین باورند که وقتی خون کم تری به مغز می رسد، فرد به خواب می رود. در مقابل، گروهی معتقدند که تشدید جریان خون در مغز عامل به خواب رفتن است.

دانشمندانی مانند «لوژراندرو پرزن» (اهل فرانسه) اعتقاد دارند که به خواب رفتن در انسان و حیوان مربوط به مسمومیت مغز توسط مواد مشتق از سوخت و سوز می باشد. اما آزمایش های غیرقابل انکاری این فرضیه را تأیید نکرده اند.⁽¹²⁾ گروهی جمع شدن گاز کربنیک (Co2) را در بدن موجب خستگی و خواب دانسته اند و از دلایل مشهود آن این که در هوای آلوده که این گاز غلبه دارد انسان ها چرت می زنند و خواب آلوده هستند.⁽¹³⁾

«کم رنگی و کم نوری در خواب رفتن دخالت دارد. تکرار محرک های سنجیده ای چون تاب خوردن و تکان دادن و نیز یکنواختی فعالیت مثل گوش دادن به یک سخنرانی تکراری و خسته کننده یا رانندگی در جاده های مستقیم و بدون عارضه در به خواب رفتن مؤثرند.»⁽¹⁴⁾

اندازه گیری خواب

در سال 1929 «هنس برگر» (Hens Berger)، روان شناس آلمانی، الکترودهای کوچکی را روی پوست سر چسباند تا فعالیت مداوم الکتریکی مغر را ثبت نماید. ثبت امواج مغزی یا «الکترو انسفالوگرام»(Electroencephalogram) دلالت بر تغییرات مشخص، در فعالیت مغز، بین خواب و بیداری داشت. امواج مغز در حالت بیداری، فرکانس (سیکل یا دوره تناوب در ثانیه) سریع و در میدان نوسان آهسته بودند. «برگر» به درستی فهمید که مغز به خواب رفته، به وسیله امواج مغزی فرکانس آهسته، میدان با نوسانی بالای مشخص شده است که دلالت بر کاهش واقعی در فعالیت عصبی دارد، ما به درستی نفهمید که چرا خواب حالتی یکنواخت در طول خواب فرد ندارد.⁽¹⁵⁾

در سال 1935 پژوهشگران دانشگاه هاروارد کشف کردند که خواب به چندین سطح و مرحله مجزا تقسیم شده است.

در سال 1951 «اوژن آسرینسکی» Eugen Asrinsky، فارغ التحصیل آزمایشگاه خواب دانشگاه شیکاگو، مطالعه حرکات آهسته چشم را که در آغاز خواب همراه بود به معرض نمایش گذاشت. او این حرکات را به وسیله مشاهده کردن جهش های جابه جا شونده به بالای قرنیه (پوشش شفاف کره چشم) در زیر پلک های نازک اطفال خوابیده پی گیری کرد. آسرینسکی در دوره مشاهداتش به کشفی قابل توجه دست یافت: در زمان های مختلف در طول خواب، چشمان اطفال شدیدا به چپ و راست، بالا و پایین حرکت می کردند. این حرکات چشمی سریع شبیه همان مشاهدات در حالت بیداری ظاهر می گشت....⁽¹⁶⁾

مراحل مختلف خواب

خواب پنج مرحله متفاوت دارد: چهار مرحله آن پیاپی عمیق تر می شود که به خواب با حرکت آرام چشم یا خواب ⁽¹⁷⁾NREM معروف است و مرحله پنجمی که خواب با حرکت سریع یا ⁽¹⁸⁾REM نامیده می شود.

در طول NREM، امواج مغزی آرام و منظم می شوند و فرد خوابیده آرام است و به کندی و منظم تنفس می کند. چهار بخش NREM را مراحل 1، 2، 3 و 4 می نامند.

عمیق ترین بخش خواب، مرحله چهارم است که در طی آن فعالیت الکتریکی مغز به کم ترین حد ممکن می رسد. خواب REMبسیار سبک تر است؛ حالتی که آن را متمایز می کند این است که چشم ها در زیر پلک های بسته به سرعت و به طور متناوب حرکت می کنند. فرد خوابیده این پنج مرحله را طی دوره های متناوبی می گذراند. هر دوره، نود دقیقه به طول می انجامد. بزرگ سالان سالم پس از به خواب رفتن به مرحله اول و متعاقب آن به مراحل 2، 3 و 4 خواب می رسند و سپس این سلسله

رؤیاها در مجموع دو ساعت از خواب متوسط شبانه هر فرد را تشکیل می دهند. هرگاه فرد در میانه مرحله خواب حرکت سریع چشم بیدار شود، رؤیایی زنده را به یاد خواهد آورد.

مراتب به صورت معکوس اتفاق می افتد. پس از دومین دوره مرحله اول، خواب این چرخه با پنج تا پانزده دقیقه خواب REM (سبک) کامل می شود. این مراتب 4 تا 5 بار تکرار می شود و هر بار قسمت خواب REMافزایش می یابد. شخصی که تقریبا 8 ساعت می خوابد، حدود 2 ساعت را در REM و بقیه را در NREMمی گذراند. این الگو، به ویژه چرخه نود دقیقه ای، در افراد مختلف بسیار مشابه است.⁽¹⁹⁾

پژوهشگران برای تحقیق بر روی خواب، فعالیت الکتریکی مغز را ثبت می کنند. برای این منظور، یک الکترود را به جمجمه و الکترود دیگری را به گوش می چسبانند. سیم ها علایم را به دستگاهی به نام الکترونسفالوگراف یا EEGمنتقل می کنند. این دستگاه تقویت کننده ای دارد که علایم را (تنها چند میلیونیم ولت) تشدید می کند. الکتروانسفالوگراف منحنی نگارهایی دارد که در واکنش به اختلاف پتانسیلی که بر اثر فعالیت الکتریکی مغز به وجود می آید، به طور خودکار روی کاغذ حرکت می کند. نواری که از فعالیت مغز برداشته می شود، نواز مغز (الکتروانسفالوگرام) نام دارد. آن را هم به اختصار EEGمی گویند. نواز مغز در طی خواب REM ممکن است به نوار مرحله اول خواب NREM شبیه باشد. برای تفکیک این دو مرحله از یکدیگر، پژوهشگران الکترودهایی را به صورت فرد وصل می کنند که حرکات سریع چشم را، که شاخص این مرحله از خواب است، بگیرد. چون حرکات چشم متناسب است، پژوهشگران تکان های ماهیچه های چانه را نیز ثبت می کنند. ماهیچه ها در حین خواب REM، فوق العاده سست هستند. زیست شناسان منحنی حرکت چشم ها را نوار چشم (الکترواوکولوگرام) یا EOG، و منحنی فعالیت ماهیچه ها را نوار ماهیچه (الکترومیوگرام) یا EMG می نامند.⁽²⁰⁾

مراحل خواب NREM

مرحله دوم خواب عمیق تر از مرحله اول است و با عمیق تر شدن خواب، فعالیت مغز کندتر می شود. مرحله REM خواب سبک تر است، امااین مرحله و مرحله رؤیا در شروع خواب اتفاق نمی افتند. اولین مرحله خواب REMمعمولاً از حدود 60 الی 70 دقیقه پس از شروع خواب آغاز می شود. این خواب در مجموع، یک چهارم کل خواب است. مرحله اول پنج درصد خواب را شامل می شود و در واقع، واسطه ای است بین خواب و بیداری واقعی. بخش عمده خواب، یعنی تقریبا پنجاه درصد آن را مرحله دوم خواب تشکیل می دهد. مرحله سوم، هفت درصد خواب را به خود اختصاص می دهد. این مرحله به صورت گذاری از مرحله دو به چهار عمل می کند. اولین نوبت مرحله چهارم، عمیق ترین بخش خواب است. در این مرحله، مشکل می توان شخصی را بیدار کرد و اگر آن شخص بیدار هم شود، بسیار سست است و تا حدود پانزده دقیقه قادر نیست به طور منسجم فکر کند، مرحله چهارم سیزده درصد خواب بزرگسالان جوان را تشکیل می دهد. این مرحله، از خواب افراد مسن و پیر حذف می شود.⁽²¹⁾

اختلالات خواب⁽²²⁾

با وجود آن که تاکنون به طور قطع مشخص نشده که خواب چگونه می تواند برای بدن مفید باشد، نیاز اختصاصی هر فرد به خواب نسبت به دیگری، متفاوت است. برخی افراد در شبانه روز نیاز به ده ساعت خواب دارند. در حالی که، برای

بعضی افراد دیگر، نصف مقدار مذکور نیز کافی می باشد. در افراد سالم و بزرگ سال (3019 سال) به طور معمول میزان خواب در کل شبانه روز حدود شش الی هفت ساعت است که این میزان، به شش ساعت یا کم تر در سنین 90 50 سالگی می رسد. زنان معمولاً بیش تر از مردان می خوابند و بیش تر نیز به داروهای خواب آور روی می آورند.

اختلالات خواب انواع مختلفی از روانی، خوابگردی و... را شامل می شود. به جز برخی موارد انگشت شمار و استثنایی در جهان، بی خوابی سبب تشدید تعداد ضربات قلب، افزایش انقباضات عروقی و همچنین افزایش دمای مقعدی می شود. اختلالات خواب، می تواند تأثیرات عمیقی بر روی زندگی فرد مبتلا بگذارد که غالبا این تأثیرات به صورت ایجاد اضطراب و پریشانی در فرد مبتلا می باشد و گاهی این علایم پنهانی، خود می تواند منجر به تشدید بی خوابی گردند.⁽²³⁾

یک مؤسسه آمارگیری در سال 1995 اعلام کرد که 45 درصد بالغین امریکایی از بی خوابی مرضی و دیگر بی نظمی های وابسته به خواب رنج می برند. این آمار پانزده درصد افزایش را نسبت به سال 1991 نشان می داد.

بنابر عقیده بسیاری از متخصصان پزشکی، اختلالات خواب، مشکل نخست تندرستی را در امریکا تشکیل می دهد. بنیاد ملی خواب این موضوع را مربوط به افزایش سرعت روانی زندگی، فشارهای کاری و جمعیت مسن می داند.⁽²⁴⁾

در ذیل، به بررسی علل و عوامل ایجاد اختلال در خواب و نیز تأثیر مصرف برخی از داروها بر روی سیکل خواب می پردازیم:

تابلو شماره 1	تابلو شماره 2
عوامل مؤثر بر ایجاد اختلال در الگوی خواب		داروها و اثرات آن ها بر روی سیکل خواب
الف. عوامل فیزیکی از قبیل: مختل شدن ریتم های بیولوژیک (پروازهای هوایی به نقاط بسیار دورو...) احساس درد یا ناراحتی (براثر انقباض عضلانی آرتریت، زخم معده و...) سن و جنس وقفه های تنفسی هنگام خواب یا کاهش ظرفیت تنفسی ب. عوامل محیطی از قبیل: بستر و تخت خواب نامناسب و ناراحت حضور در محیط بیگانه (تغییر محل خواب) دما (مثل گرما و سرمای زیاد) نور (مثل قرار گرفتن در محیط بسیار تاریک یا بسیار روشن) شلوغی (مثل سرفه، صحبت، صدای خرناس دیگران و غیره) پ. شیوه های خاص زندگی از قبیل: رژیم غذایی خاص بی نظمی در ساعات خوابیدن عدم انجام حرکات ورزشی نوع شغل، نظیر کسانی که کار شیفتی دارند (پزشکان، کارگران و...) تشنگی و گرسنگی مصرف محرک ها از قبیل کافئین، داروها، نیکوتین و... ت. عوامل روانی موثر بر خواب: اختلالات روانی هیجانات کابوس دیدن نگرانی و اضطراب مرور وقایع روزمره زندگی در شب		غالبا بی خوابی به دنبال مصرف «تئوفیلین و «فنی توئین» اتفاق می افتد. اثرات داروهای محرک روانی از جمله «گلوکورئید استروئیدها» به خصوص «دگزامتازون» بیش تر نیز هست. به خصوص این که داروهای فوق می توانند، تغییرات رفتاری و شخصیّتی، تحریک پذیری، بی خوابی و تغییرات شدید خلقی ایجاد نمایند. بر عکس، بعضی «بتابلوکرها» Betablokersهستند که موجب کاهش کابوس های شبانه و واضح شدن و تشدید رؤیا دیدن می شوند. عدم تنظیم وقت و مقدار مصرف دیوریتک ها نیز ممکن است منجر به آشفتگی خواب شود؛ زیرا سبب می شوند که فرد به هنگام خواب نیاز به دفع ادرار پیدا کند. «بنزودیازوپین ها» Benzodiaze pines از آن جایی که موجب تشدید وقفه های تنفسی هنگام خواب می شوند و با آن که سندرم «هیپو آپنه» Hypoaphoea ایجاد می کنند، مختل کننده خواب می باشند. داروهای تجویز شده جهت درمان لرزش اندام ها، خشکی اندام و اختلالات حرکتی ناشی از مصرف داروهای آنتی سایکوتیک Antipsychotic از قبیل «پروسایکلین» prosychlidine و «اُرفنادرین» Orphenadrineنیز ممکن است منجر به گیجی و اضطراب فرد شوند که همه این ها بر روی سیکل خواب تأثیر سوء می گذارند. داروهای مهارکننده «مُنوآمینواکسیداز» Monoamineoxidase به خصوص در مراحل اولیه مصرف، به طور تدریجی و متناقض الگوی خواب را مختل می کنند. ولیکن به تدریج با مصرف مکرّر آن ها، به طور کامل الگوی خواب شخص درهم می ریزد. پس از ترک یک سری از داروها، «سندرم محرومیت برگشتی» With drawal a reboundایجاد می شود که نتیجه آن، ایجاد تناقض در الگوی خواب است. این حالت می تواند تا حدود 2 ماه به طول انجامد. بعضی از داروهای ضد افسردگی از قبیل «فلوکستین» Fluoxetineو «پاراکستین» Paroxetine بایستی در صبح تجویز شوند؛ زیرا آن ها باعث بالا بردن فعالیت های فیزیکی بیمار می گردند. در ترک ناگهانی یک داروی ضد افسردگی، نشانه ای از اضطراب شدید و یا حتی «پانیک» نیز ممکن است ایجاد شود که حاصلش بی خوابی می باشد.

نیاز به خواب دیدن

این که ما چه نیازی به خواب دیدن داریم، یک تجربه معروف پاسخ آن را می دهد: یک گروه را که به خواب رفته بودند، در مرحله شروع حرکات سریع چشم، بیدار می کردند و به این ترتیب از خواب دیدن آن ها جلوگیری به عمل می آورند. در این افراد به سرعت، نشانه های آشفتگی روانی پدیدار شد. گروه دیگری را که در مراحل دیگر خواب از خواب بیدار کرده بودند نیز به سختی دچار بیماری شدند. به این ترتیب باید گفت: خواب به این علت بروز می کند که مغز به خواب دیدن نیاز دارد و هنگامی که از خوابیدن و خواب دیدن جلوگیری شود، توهّماتی شبیه همان رؤیاهایی که به هنگام خواب دیده می شود بروز می کند.

چرا خواب می بینیم؟

افرادی که در حین خواب REM بیدار می شوند، خوابی را که دیده اند اغلب به خوبی به یاد می آورند. خواب دیدن به فعالیت الکتریکی مغز مربوط است. اما آیا این فقط ماشین خود کار فکر است که بدون نظارت صاحب خود به کار ادامه می دهد یا فرایند خودکاری است که براثر برقراری ارتباط زیست شیمیایی عصبی در مغز حاصل می شود؟ و یا آن که حاصل فعالیت مغز به هنگام بررسی، دسته بندی و بایگانی مجموعه اطلاعاتی است که روز قبل وارد شده اند و اینک برای استفاده از آن در آینده، مرتب و ضبط می شوند؟ می دانیم که رؤیا به تنهایی فرایندی برای اطلاعات نیست و نیز صرفا پیامی تصادفی که از نورونی به نورون دیگر مخابره شود، نمی باشد.

همه افراد شب ها خواب می بینند، ولی ممکن است آن را به یاد نیاورند. رؤیاها در مجموع دو ساعت از خواب متوسط شبانه هر فرد را تشکیل می دهند. هرگاه فرد در میانه مرحله خواب حرکت سریع چشم بیدار شود، رؤیایی زنده را به یاد خواهد آورد. ولی هرگاه پنج دقیقه پس از این مرحله بیدار شود، مجموعه ای مبهم از رؤیا را به خاطر می آورد و هرگاه ده دقیقه یا بیش تر از اتمام مرحله خواب حرکات سریع چشم بیدار شود، چیزی در خاطرش نخواهد ماند.

در خصوص علت نیاز انسان به خواب، نظریاتی ارائه شده است که اجمالاً در این جا بیان می گردد:

نظریه فروید: فروید، روان شناس معروف، عقیده داشت که رؤیاها، نیازهای ناخودآگاه و اضطراب خواب بیننده را آشکار می کنند. وی تأکید می کرد که تمدن موجب می شود انسان بسیاری از نیازهای خود را فرو نشاند. ما بر این نیازها تأثیری نداریم و حتی نمی توانیم آن ها را در خودمان مخفی کنیم. به این ترتیب، این نیازها مجددا به صورت رؤیاهایی ظاهر می شوند، که «دروازه ای به سوی نیمه آگاه» است؛ یعنی به سوی ترس ها و اضطراب هایی که انسان را از نظر روان شناسی ناسالم جلوه می دهد. تقریبا با اطمینان می توان گفت که این مسأله یکی از وظایف رؤیاست. هرچند ممکن است نیازهای سرکوب شده، کمتر از آن چه فروید عقیده داشت، جنبه جنسی داشته باشد، ولی احتمالاً رؤیا از نظر روان شناسی، وظایف دیگری نیز برعهده دارد، به عنوان مثال، «یونگ» تصور می کرد رؤیا، تصاویر ذهنی آرمانی را به صورت نمادین جلوه می دهد. اگرچه از این طریق می توان انتظار داشت که در صورت محرومیت از خواب، آشفتگی روانی بروز کند، اما هیچ یک از این پژوهندگان، علت دیوانگی سریع انسان را به علت محرومیت از خواب توجیه نکرده اند.⁽²⁵⁾

تشابه مغز با رایانه

یکی از نظریات جدید مربوط به خواب و خواب دیدن، مغز را با یک رایانه مقایسه کرده است. رایانه بر حسب برنامه هایی که به وی داده می شود، وظایف مختلفی بر عهده دارد. در هر زمان، می توان این برنامه ها را تغییر داد. ولی این کار زمانی انجام می شود که رایانه دیگر قادر به کارهای معمولی خود نباشد.

خواب متناقض ممکن است زمانی باشد که این «فراگردها» شروع می شود، ولی این نوع پردازش داده ها طبق قوانین مغز انجام می شود و ابدا با واقعیت خارجی تطابق ندارد. هنگامی که شخص خوابیده ضمن انجام این فرایندها از خواب بیدار می شود، به ناگاه، خودآگاهی فرد با توده ای از تصاویر ذهنی روبه رو می شود که هیچ ربطی به هم ندارند و وی می کوشد با دادن معنا به این تصاویر، آن ها را درک کند و در نتیجه، به نظرش می رسد که خواب دیده است. هرگاه این نظریه صحیح باشد، مقدار خواب موردنیاز به مقدار اطلاعات جدیدی بستگی خواهد داشت که مغز دریافت داشته و به وسیله آن ها تغییرات لازم برنامه ها را انجام داده است. بنابراین، نوزاد که هرچیز برای او جدید است به خواب بیش تر نیاز دارد و افراد پیر، که غالبا بدون تغییر زندگی خود را می گذرانند، به خواب کم تر نیازمندند. این نظریه اختلاف میان گونه ها را توجیه می کند؛ یعنی مقدار خواب یا پیچیدگی مغز تا حد زیادی تناسب دارد.⁽²⁶⁾

امروز ثابت شده است که در هشتاد درصد موارد، افرادی که در مرحله حرکات سریع چشم به خوبی خوابیده اند، می توانند رؤیای خویش را به یاد آورند. در موارد دیگر که افراد در مراحل دیگری از خواب بیدار شدند، میزان به یاد آوردن رؤیا به هفتاد و چهار درصد کاهش یافت، که در پنجاه و چهار درصد از موارد اخیر نکات به یاد آورده شده را می توان به عنوان رؤیا قلمداد کرد. از مشخصات نکات به یاد آورده و طبقه بندی آن ها به عنوان رؤیا می توان به وجود ادراک حسی در واقعه، به وقوع پیوستن تغییرات شخصیتی یا به تغییر شرایط خارجی و جسمی اشاره کرد. بیش تر گزارش های رؤیایی که از مرحله حرکات غیرسریع چشم به دست آمده است، دارای درصد بیش تری از مسائل ادراکی است و به ندرت خواب بیننده به طور فعال در حوادث رؤیا شرکت می کند و عناصر هیجانی در خواب این مرحله وجود ندارد. در حین خواب، آگاهی هرگز به طور کامل از بین نمی رود. محتوای تصورات فرد نیز بسته به هر یک از مرحله های خواب، به وسیله فعالیت دستگاه عصبی مرکزی تنظیم می شود.⁽²⁷⁾

مراحل خواب دیدن

اولین دوره خواب دیدن، یعنی مرحله حرکات سریع چشم، حدود نود دقیقه پس از اولین مرحله خوابیدن شروع می شود. این مرحله بسیار کوتاه است و پنج تا ده دقیقه طول می کشد. با ادامه خواب، مدت هر یک از مراحل بعدی حرکت سریع چشم افزایش می یابد، به صورتی که طولانی ترین مدت این مرحله بیش از نیم ساعت طول می کشد و بیش تر صبح ها پیش از بیداری روی می دهد. لحظاتی پیش از شروع دوره اصلی خواب، همراه با خواب دیدن، نخستین تغییر وضعیت خوابیدن صورت می گیرد. با وجود آن که حرکات غیر معمولی در حین خواب مرحله حرکات غیر سریع چشم، به خصوص در موارد بیماری و تشویش دیده می شود، ولی بیش تر حرکات بدن در طول خواب درست قبل و یا بعد از رؤیای مرحله حرکات سریع چشم روی می دهد. حرکت های تغییر وضعیت بدن در طول رؤیا انجام نمی گیرد و تا هنگامی که رؤیا ادامه دارد، بدن انسان بی حرکت است. فقدان قدرت انقباضی ماهیچه ای در این مرحله بسیار شدید است، به طوری که بدن قادر به انجام حرکات بزرگ نیست. لحظه دقیق شروع مرحله حرکت سریع چشم را می توان در «گربه» مشاهده کرد. هرگاه وضعیت سر گربه به هنگام خواب تغییر کند، نشانه شروع این مرحله از خواب است. عضلات پس گردن در این مرحله به طور کامل قدرت انقباضی خود را از دست می دهند و سر ناگهان پایین می افتد.⁽²⁸⁾ پس از گذشت یک ساعت و نیم از خواب، اولین رؤیای خواب شروع می شود، انسان در بستر می چرخد. هرگاه شخص در ابتدای به بستر رفتن، به پهلوی راست و در حالت نیمه جنینی به خواب رفته باشد، در این لحظه رو به پهلوی چپ خواهد خوابید. پیش از شروع رؤیا، در مرحله حرکات سریع چشم در نوار الکتروانسفالوگرام، ناگهان امواج دندانه اره ای مانند ردیفی از حروف لاتین دیده می شود. از این لحظه به بعد خواب دیدن شروع می شود، چشمان حرکت بیش تری کرده و حرکت های هم زمانی خواهند داشت، که از مشخصات زمان بیداری است. این حرکات سریع چشم منعکس کننده نوع رؤیای انسان است. هرگاه شخصی در خواب ببیند که وارد اتاقی مملو از جمعیت شده است، چشمانش به طور مرتب و سریع از یک سو به سوی دیگر حرکت می کند و همان گونه که در روز اتفاق می افتد این منظره را در صحنه افقی مشاهده می کند. ولی هر گاه انسان در خواب ببیند که در حال پرواز است چشمان وی حرکتی عمودی دارد.⁽²⁹⁾

انسان رؤیاهای خود را مشاهده می کند و حرکت های چشم وی در این مدت نشانه ای از این مسأله است. توجیه این مطالب از این نکته مشخص می شود که افرادی که از ابتدای تولد نابینا بوده اند، رؤیاهای مرئی و تصویری ندارند و قادر به مشاهده رؤیاهای خود نیستند و آن عده از افرادی که کور مادرزاد هستند از حواس دیگر خود مانند لامسه، شنوایی، بویایی و چشایی به جای قدرت بینایی استفاده می کنند. در رؤیاها نیز همانند زمان بیداری، این افراد از نوک انگشتان خود مدد می جویند. افرادی که در ابتدا نابینا بوده اند و بعدها در اثر حادثه ای نابینا شده اند، می توانند رؤیای تصویری داشته باشند. در این مرحله از خواب، تنه، گردن، پلک ها و ماهیچه های بازو و ساق پا در اثر شروع رؤیا به رکود و سستی دچار می شوند و تنها نوک دست ها و انگشتان پا دارای حرکت هستند.

نمایش حقیقت رؤیا

نمایش الفبای خواب دیدن، که توسط نگارنده ارائه شده است، در صورت ادامه و تکمیل آن، عصر نوینی در پژوهش های خواب خواهد گشود. در این جا به صورت مختصر این نظریه ارائه می شود. هدف نهایی این نظریه دست یابی به اسرار پیچیده خواب و رؤیاهای انسان است. این نظریه، دارای چهار مرحله است: خواب و هاله انسانی؛ دیدن رؤیای آگاهانه؛ تهیه الفبای خواب؛ نمایش فیلم رؤیا.

1. خواب و هاله انسانی

هاله انسان پدیده ای متعلق به این عصر نیست، بلکه گونه ای از انرژی است که از ذرات الکترومغناطیس با غلظت های متفاوت تشکیل شده و پیرامون هر جسمی معلق است. هاله شکلی از انرژی جذب کننده است؛ زیرا با اشکال انرژی ارتباط دارد.⁽³⁰⁾ میدان نیروی الکترومغناطیس هاله، به آسانی با زمین ارتباط برقرار کرده و از این طریق زنده می ماند و شبکه پیچیده و بی اندازه باردار هاله را می آفریند. اختراع دوربین عکاسی از هاله فصل نوینی در این شاخه از دانش بشری گشوده است که اصطلاحا به آن «اسپکتر فوتو متر» می گویند.⁽³¹⁾

پیرامون هر انسان را هفت لایه هاله احاطه کرده است که از بیرون عبارتند از: لایه روحانی، لایه ذهنی زبرین، لایه ذهنی زیرین، لایه اختری، لایه احیانی، لایه اتری، لایه جسمانی.⁽³²⁾

البته علاوه بر انسان، جانوران، گیاهان، درختان و... نیز دارای هاله مخصوص به خود می باشند. رنگ های هاله، نمایان گر زندگی هستند و فرد را از اندیشه ها و احساسات سیاه و سفید آزاد می سازند. هاله ها در رنگ های متنوع زیادی از قبیل: سیاه، آبی، قهوه ای، زرد و قرمز، طلایی، سبز، خاکستری، نارنجی، قرمز، صورتی، بنفش، نقره ای، سفید و آمیزه ای از رنگ ها و... وجود دارند که هر کدام گویای وضعیت شخص موردنظر است.

«اطلاعاتی که در هاله نهفته عبارت است از: میزان تندرستی، بیماری، عواطف نیرومند و ضعیف، روابط شخصی، ترس ها و توانایی ها، خلاقیّت، استعدادها و مهارت ها، فراگیری و دست یابی، تکامل فردی، تجارب خوب و بد، آگاهی معنوی، امکان هدایت شدن از جانب روح، تجارب فردی گذشته و...»⁽³³⁾

اگر از هاله فردی که به خواب عمیق رفته و در حال دیدن خواب است، به وسیله دستگاه «اسپکترو فتومتر» عکس برداری شود، از نوع رنگ ها و حالت قرار گرفتن هاله ها در اطراف شخص مذکور، می توان تا حدود زیادی نوع خواب وی (صادقه، توهمی، واقعی، جنسی و...) را مشخص کرد. این دستگاه مجهز، که امکان گرفتن عکس های رنگی از هاله را ممکن ساخته، می تواند در مرحله اول به تحقق این نظریه بسیار کمک کند.

2. دیدن رؤیای آگاهانه

برای آن که شخص بداند چه موقع به طور واقعی در حال خواب دیدن است و بهتر بتواند به چگونگی خواب دیدن و رؤیای خود پی ببرد، روش دیدن رؤیای آگاهانه مورد استفاده قرار می گیرد.

شاید با کسانی که در طول خواب عمیق خود صحبت می کنند برخورد کرده باشید. بعضی از این افراد چنان درگیر خواب دیدن خود هستند که مدتی طولانی صحبت می کنند و اگر آنان را در همان لحظه بیدار کنید، قسمت زیادی از خواب را به یاد می آورند و گاهی هم اعتراض می کنند که چرا مرا بیدار کردید؛ زیرا به جای حساس خواب رسیده بودم! از نظر علمی، سخن گفتن در خواب ممکن است. برخی از افراد دیگر، به دلیل مشغله های زیاد فکری یا کاری یا مشکلات روزمره زندگی و تلقین های زیاد، شب هنگام نیز آسوده نیستند و خواب مسائل زندگی خود را همراه با سخن گفتن تجربه می کنند. در روش دیدن رؤیای آگاهانه، می توان عینکی مخصوص و تیره را ساخت که دارای گیرنده هایی است که می تواند به حرکت چشم در زیر پلک بسته پی ببرد. حرکت چشم ها نشانه وارد شدن فرد به خواب عمیق مهمل نما می باشد. رایانه می تواند حرکت های دریافتی از عینک را تحلیل کند. اگر این حرکات واقعا مربوط به خواب مهمل نما باشد، نقطه هایی نورانی شروع به چشمک زدن می کنند که در این صورت فرد خوابیده، رؤیای خود را شفاف تر خواهد دید و درک می کند در حال خواب دیدن است. در این روش، بدون آن که نیاز به بیدار کردن شخص خوابیده باشد و یا مزاحمتی برای او ایجاد شود، می توان برای او اطلاعات موردنظر را ارسال کرد.

3. نمایش رؤیا

در این مرحله به اندازه گیری امواج حاصله از فعالیت مغز و بدن در مرحله خواب عمیق اقدام می شود. علاوه بر آن، تلفیقی از مرحله اول و دوم نیز در این مرحله صورت می گیرد؛ یعنی، علاوه بر بهتر دیدن رؤیا توسط شخص خوابیده و همزمان سخن گفتن وی از ماجراهای جاری در خواب، که کمک زیادی به پردازش گر اطلاعات می کند، همچنین عکس برداری های کامپیوتری از هاله فرد خوابیده توسط «اسپکترو فتومتر» و اندازه گیری امواج حاصله در مرحله سوم، این امکان را به وجود می آورد که پس از تحقیقات گسترده در این زمینه الفبای خواب به وجود آید. از آن جا که این امواج و تصاویر گرفته شده از هاله انسان، همزمان با دیدن رؤیای آگاهانه و سخن گفتن فرد خوابیده در خواب صورت می گیرد، می توان برای هر کدام از موج های خاص مذکور الفبایی را تهیه کرد. این الفبا به صورت عدد درخواهد آمد و اعدادی که در طی یک زمان طولانی، معنای آن ها مشخص شده (مثلاً، 118 بیانگر گرگ و 202 بیانگر چاقو و 250 بیانگر خون و...) در رایانه تبدیل به تصویر می شود. در این صورت، این امکان پدید می آید که شخص، در ابتدا تصویری از خوابی را که دیده در رایانه مشاهده کند و سپس با تداعی و به خاطرآوردن آن، به خواب خود ادامه دهد.

4. نمایش فیلم رؤیای دیده شده

در صورت موفقیت و دستیابی به الفبای خواب، که غیرممکن نیست، و نیز تهیه تصویری از رؤیای دیده شده، می توان در آینده از به هم پیوستن تصاویر خواب دیده شده توسط شخص، فیلمی از خواب و رؤیای مذکور را در رایانه مشاهده نمود و بسیاری از معماها را در زندگی بشری کشف کرد.

··· پی نوشت ها

1 مجمع البحرین، ج 1، ص 319، ذیل سبت

2 عبدالحسین دستغیب، معارفی از قرآن (تفسیر سوره حدید)، ص 206

3 معانی الاخبار، ص 289

4 جهت اطلاع بیش تر درباره خواب در فرهنگ اسلامی. ر. ک. به: شیخ عباس قمی، سفینة البحار، ماده نوم / مفاتیح الحاجات، ص 125، 127 و 128 / حلیة المتقین، ص 231، 232 / شهید پاک نژاد، اولین دانشگاه آخرین پیامبر، ج 17، ص 142 / سیرة ابن هشام، ج 1، ص 480، 481 / طبقات ابن سعد، ج 1، ص 227، 228 / مسند احمد، ج 1، ص 87 / کنزالعمال، ج 5، ص 407 / تاریخ طبری، ج 2، ص 100؛ طبقات الکبری، ج 1، ص 229 / بحارالانوار، ج 19، ص 50 / الغدیر، ج 2، ص 44، 45 / معانی الاخبار، ص 289 / محمدهاشم خراسانی، منتخب التواریخ، ص 523 / ناصرالدین انصاری قمی، فروغ فقاهت، ص 16، 17 / سوره های فرقان و کهف و...

5 اولین دانشگاه آخرین پیامبر، ج 17، ص 63 و 143

6 فرخ سیف بهزاد، خوابیدن، انتشارات درسا، چ چهارم، 1368، ص 131 و 132

7 پیشین، ص 135 به بعد

8 امانوئل سرافینی، چرا می خوابیم؟، ترجمه دکتر منصور شمسا و فیروزه دیلمقانی، ضمیمه شماره 28، سال 29، ص 3

9 جودیشا هوپر، دیک ترسی، جهان شگفت انگیز مغز، ص 179 181

10 ا. ر. لوریا، کارکرد مغز، ترجمه رؤیا منجم، ص 54

11 ل. روخلین، خواب از نظر پاولف، ترجمه ولی اللّه آصفی، انتشارات گوتنبرگ، 1368، ص 52 و 53

12 همان، ص 23

13 محمدباقر محقق، خواب و بیداری، ص 5

14 ایزاک آسیموف، اسرار مغز آدمی، ترجمه محمود بهزاد

15و16 جیمز. ب. ماسن، نیروی خواب، ترجمه جهان گیر بهار مست، انتشارات عطار، 1379، ص 54 و 55

17. non rapid eye morement

18. rapid eye morement

19،20،21 ماری گریبین، خواب چیست، ترجمه اشرف اعزازی، دانشمند

22 جهت اطلاع بیش تر از اختلالات خواب ر. ک. به: پری دخت دادستان، روان شناسی مرضی، تهران، ژرف، تهران، 1370 / فرح لطفی کاشانی و شهرام وزیری، روان شناسی مرضی کودک، ارسباران، تهران، 1376 / طبقه بندی اختلالات روانی، انجمن روان پزشکی امریکا، ترجمه دکتر پور افکاری نشر آزاده، 1373 / طبقه بندی بین المللی اختلال های روانی و رفتاری، سازمان بهداشت جهانی، ترجمه حسن توزنده جانی، نشر مرند، گناباد، 1375 / بهروز میلانی فر، روان شناسی کودکان و نوجوانان استثنایی، نشر قومس، تهران، 1370/

Comer. Ronald. J. (1995) Abnormal Psycholog New York

23. Dun Well, pran "Insominia and mental Health" Norsing Times. Vol: 91. No. 17. 1995, pp: 31 - 39

24 جیمز. ب. ماسن، نیروی خواب، ترجمه جهانگیز بارمست، انتشارات عطار، 1379، ص 35

25 کار گروهی پزشکان ماینت ساینای امریکا، بدن مرد، ترجمه فرخ سیف بهزاد، انتشارات دایره، ص 376

26 همان، ص 388

27 فرخ سیف بهزاد، خوابیدن، پیشین، ص 39

28و29 همان، ص 30 / ص 31

30 جودیت کالینز، هاله انسان، ترجمه رؤیا منجم، نگاه سبز، 1379، ص 17

31 جعبه اسپکترو فتومتر در برگیرنده کننرل کننده ای دیجیتالی با سرعت بالای رایانه ای، برنامه ای است که روند هاله بینی را با مدارهای خاصی که برای اندازه گیری واکنش های الکترومغناطیسی به کار می روند همراه با پردازنده های علایم بصری، ماشینی می کند. کنترل گر رایانه ای دارای یک پردازنده میکروسکوپی (میکروپروسسور) با ساختمان پانزده بایتی برای حمل است. مدارهای خاص درون گذاشت input تعامل الکترومغناطیس با فرد را برای تشخیص هاله اندازه می گیرد. انرژی از راه مدار انتقال می یابد و به ولتاژی تبدیل می شود که به ارزش حالت پایدار نزدیک است.

داده های مدارهای درون گذاشت با برنامه «اسپکترو فتومتری» که در رایانه گنجانیده شده تعدیل و به پردازنده های علایم بصری و به دوربین فرستاده می شوند. بخش های چشمی دوربین هاله، بسیار مجهز است. تبدیل گرهای علایم بصری داده های دریافت شده از مدارهای درون گذاشت را پس از تعدیل توسط برنامه «اسپکترو فتومتریک»، انتقال می دهند و تصویر هاله را همراه با تصویر فرد به فیلم می فرستند تا عکس رنگی او و هاله اش به دست آید (هاله انسان، همان، ص 83 و 82)

32 جودیت کالینز، همان، ص 22

33 پیشین، همان، ص 19