مدرسه موقعیت اجتماعی خاصی است که آموزش و رشد شخصیت کودکان امروز که جامعه‌ساز فردا هستند، روش‌های صحیح آموزشی، فضای فیزیکی مطلوب و محیط مساعد روانی در آن پایه‌گذاری و اداره می‌شود. یکی از مهم‌ترین، اساسی‌ترین و تاثیرگذارترین مسایل بهداشتی مدرسه، رعایت بهداشت محیط در مدرسه است. از سوی دیگر، مدرسه، خانه وسیعی است که تعداد زیادی از کودکان و نوجوانان، ساعات فراوانی از عمر گرانبهای خویش را در آن سپری می کنند. این خانه مقدس باید دوست‌داشتنی باشد تا دانش‌آموزان با اشتیاق و علاقه به آن پا نهند و با نشاط و شادابی به فراگیری علم و معرفت بپردازند. مدرسه زیبا و جذاب و بهداشتی زمینه را برای یادگیری علوم و فنون فراهم آورده و شکوفایی استعدادها را تسهیل می‌کند و مدرسه غیربهداشتی و نامناسب شوق و اشتیاق برای فراگیری را به حداقل رسانده و امکان پویایی و بالندگی را کاهش می‌دهد. در مدارسی که فضای نامطلوب مدرسه، خستگی، بی‌نظمی و آلودگی و بی‌تحرکی را القا می‌کند، تحقق اهداف و برنامه‌های تربیتی و آموزشی با مشکل جدی رو به روست.
زحمات خستگی‌ناپذیر معلمان و تلاش دانش‌آموزان در این‌گونه مدارس بازدهی مطلوب را به همراه ندارد. بنابراین ارتقای بهداشت محیط مدارس و توجه جدی به این مساله ضمن تضمین سلامت دانش‌آموزان می‌تواند فعالیت‌های آموزشی و پرورشی را مفیدتر سازد.
بهداشت محیط‌زیست
بهداشت محیط‌زیست به معنای از دخالت در عوامل و شرایط محیط زندگی به منظور ایجاد وضع مطلوب می‌باشد. سازمان بهداشت جهانی تعریف کاملی را برای بهداشت محیط‌زیست تدوین کرده است به این ترتیب که بهداشت محیط زیست عبارت است از کنترل عواملی از محیط زندگی که به نحوی در رفاه و سلامت بدنی، روانی و اجتماعی انسانی تاثیر دارند و یا خواهند داشت، به بیان دیگر بهداشت محیط عبارت است از توازن و تطابقی که باید میان انسان و محیط زیست او وجود داشته باشد تا موجبات بهزیستی جسمی، روانی و اجتماعی وی فراهم شود. بهداشت محیط در مدارس عبارت است از مجموعه اقداماتی که موجب می‌شود محیط آموزشگاه به گونه‌ای شود تا هیچ اثر نامطلوبی به سلامت جسمی، روانی و اجتماعی دانش‌آموزان بر جای نگذارد.
اهمیت بهداشت محیط مدارس
تعلیم و تربیت در شرایط ایمنی، بهداشتی و برخوردار از خدمات بهداشتی درمانی یکی از حقوق مسلم فردی و اجتماعی دانش‌آموزان است. مکان مدرسه که در آن تعلیم و تربیت کودکان صورت پذیرفته و شخصیت اجتماعی و روانی آنها ساخته می‌شود، باید نیازهای جسمی و روانی دانش‌آموزان به ویژه بهداشت و سلامت آنها را تامین کند. اصول کلی بهداشت محیط از قبیل تهیه و تامین آب آشامیدنی، دفع صحیح فاضلاب و زباله، تامین حرارت، نور و تهویه مناسب، مبارزه با حشرات و جوندگان در تمام مدارس از ضروریات بهداشتی محیط‌های آموزشی است. به همین دلیل است که بهبود شرایط بهداشتی در محیط‌های آموزشی همواره باید در برنامه‌ریزی‌های آموزشی در اولویت قرار گیرد.
رنگ فضاهای آموزشی
رنگ به عنوان عنصر تفکیک‌ناپذیر معماری تاثیر فراوان بر روح و رفتار کارکنان و فضاها و ساختمان‌ها دارد و حالات روانی و عاطفی آنان را به شدت تحت تاثیر قرار می‌دهد.
انسان پدیده‌های اطراف خویش را همراه با رنگ مشاهده می‌کند و نسبت به آن واکنش نشان می‌دهد. در مدارس رنگ فضاها و تجهیزات آموزشی به دلیل شرایط سنی و روحی کودکان و نوجوانان از حساسیت بیشتری برخوردار است، زیرا این امر می‌تواند موجب شادابی، نشاط، آرامش روانی، تحرک و تلاش دانش‌آموزان گردد و فرآیند یادگیری را افزایش دهد. همچنان که می‌تواند زمینه کسالت، خمودگی، بی‌تحرکی، عصبانیت، اضطراب و افسردگی آنان را فراهم آورد. برای بهره‌وری مطلوب از رنگ باید شرایط سنی و جنسیت دانش‌آموزان و کارکرد هر یک از فضاها موردتوجه قرار گیرد. استفاده از یک رنگ خاص برای مدارس سراسر کشور امکان‌پذیر نیست، زیرا شرایط اقلیمی گوناگون و تفاوت وضعیت آب و هوایی در استان‌ها و مناطق، ضرورت استفاده از رنگ‌های گوناگون را اجتناب‌ناپذیر می‌سازد.
روشنایی در مدارس
نور یکی از اصول مهم در طراحی فضاهای آموزشی و تامین آسایش بصری دانش‌آموزان است. بنابراین برای کارایی بیشتر دانش‌آموزان و همچنین رعایت بهداشت فردی و نیز ایجاد رغبت در آنها باید نور کلاس‌ها کافی باشد. نور کلاس باید به گونه‌ای تنظیم شود که شاگردان علاوه بر دید خوب، پشت میز خود بتوانند از فاصله معین تخته کلاس را ببینند و نور موجب ناراحتی و خیرگی چشم آنها نشود. بهترین نور، استفاده از نور طبیعی خورشید است که به وسیله پنجره تامین می‌شود و در صورتی که تامین نور طبیعی امکان نداشته باشد، می‌توان از نور مصنوعی استفاده کرد. عواملی که در تامین روشنایی نورکلاس‌ها موثر هستند، عبارتند از ابعاد پنجره‌های نورگیر، نوع تخته تدریس، رنگ کلاس، رنگ و شفافیت وسایل موجود در کلاس و میز برای کلاس‌ها.
نور مصنوعی
منابع نور مصنوعی که به طور عمده مورد استفاده قرار می‌گیرند، شامل منابع نوری با رشته‌های ملتهب پروسپارهای فلوئور سنت است. از آنجا که در فضاهای آموزشی اغلب ترکیبی از نور طبیعی و مصنوعی استفاده می‌شود، بهتر است از چراغ‌های فلوئورسنت استفاده کرد. حتی‌الامکان ردیف چراغ‌ها باید عمود بر تخته تدریس و ردیف نیمکت‌ها در نظر گرفته می‌شود. تامین نور کافی و مناسب در مدارس موجب افزایش میل و رغبت به کار، دقت در عمل و افزایش بازدهی می‌شود. حفظ سلامت چشم و قدرت بینایی، کاهش خستگی اعصاب و در نهایت اثر مطلوب در کیفیت آموزشی از جمله موارد مثبت نور مناسب در فضاهای آموزشی است. گاهی اوقات با اقدامی بسیار ساده و عملی می‌توان در افزایش میزان روشنایی کلاس‌ها موثر بود.
آثار نامطلوب در فضای آموزشی و چگونگی کاهش آن
آثار نامطلوب و مزاحم در فضاهای آموزشی به سه گروه تقسیم می‌شوند:
1) سر و صدای ناشی از ترافیک هوایی
2) سر و صدای ناشی از کارگاه‌های صنعتی و مراکز تجاری
3) سر و صدای بازی بچه‌ها در فضاهای باز و سایر کلاس‌ها
اثرات نامطلوب در فضاهای آموزشی با منشأ خارج از مدرسه و یا دارای منشأ درونی مدرسه هستند. سروصدا در کاهش بازده آموزشی، ایجاد خستگی، تحریک اعصاب و افزایش فشارخون دانش‌آموزان نقش موثر دارد.
وضعیت میز و نیمکت‌ها
متناسب نبودن میز و نیمکت‌ها با ابعاد بدنی دانش‌آموزان ناراحتی‌های کمر، گردن، خستگی زودرس، افت تحصیلی و اشکال در فشارخون آنها را موجب می‌شود. بنابراین میز و نیمکت‌ها باید با ابعاد بدنی دانش‌آموزان متناسب باشند.
بوفه مدارس
بوفه مدارس به مکان عرضه و فروش مواد خوردنی و آشامیدنی بسته‌بندی شده و آماده اطلاق می‌شود که این مواد به عنوان تغذیه میان‌وعده دانش‌آموزان مصرف می‌شود. بوفه باید مکانی قابل استفاده دانش‌آموزان و در معرض دید و کنترل مسوولان مراکز آموزشی باشد. بوفه باید مجهز به قفسه‌بندی، پیشخوان و زباله‌دان قابل شستشو باشد و در و پنجره‌های مجهز به توری داشته باشد.
آب آشامیدنی سالم
آب شگفت‌انگیزترین عنصر در طبیعت است. آب علاوه بر آنکه یک ماده ضروری برای ادامه حیات است اما گاهی این مایه حیات در نقاط مختلف دنیا عامل مرگ میلیون‌ها انسان نیز می‌شود. آب نقش مهمی در توسعه اقتصادی و اجتماعی جوامع دارد.
زباله
تولید زباله در زندگی روزمره آدمی اجتناب‌ناپذیر است، همه ما مواد زاید فراوانی تولید می‌کنیم، ورود این مواد به محیط زیست اگر بدون کنترل و مدیریت صحیح باشد، موجب بدمنظره‌شدن محیط، آلودگی آب، هوا، خاک و به خطر افتادن بهداشت و سلامت افراد جامعه می‌شود. محیط زباله برای رشد و تکثیر جوندگان بسیار مناسب است. بسیاری از بیماری‌ها مانند حصبه، اسهال، وبا، شبه حصبه، طاعون و... از این نوع موجودات که محل زندگی و تکثیر زباله است به انسان منتقل می‌شود. هرگونه زباله می‌تواند حاوی میلیون‌ها میکروب باشد که بسیاری از آنها بیماری‌زا هستند. پراکندگی زباله در گوشه و کنار بینندگان را آزار داده و معابر را زشت کرده و موجب آتش‌سوزی می‌شود. یکی از وظایف مهم شهرداری‌ها، کنترل و مدیریت زباله است که مستلزم هزینه فراوان است. آنچه مسلم است امروزه زباله به عنوان سرمایه‌ای که قابل بازیافت و استفاده مجدد است مورد توجه خاصی است و در بسیاری از کشورهای دنیا با بازیافت دوباره مواد در زباله و استفاده از آن، از هدر رفتن منابع جلوگیری می‌کنند. آنچه باید قبل از دفع زباله و بازیافت آن مورد توجه قرار گیرد، اقدام اساسی برای کاهش تولید زباله است و این امر با دگرگونی الگوی مصرف و بالابردن آگاهی عمومی امکان پذیر است.
فاضلاب
فاضلاب مخلوط رقیق از انواع آب‌های دورریختنی حاصل از فعالیت‌های انسان مانند شستشو، استحمام، آبیاری است و در صورتی که به طور بهداشتی دفع و مهار نشود می‌تواند بسیار خطرناک و منشأ بیماری‌های متعدد شود.
گندزداها و پاک‌کننده
گندزداها عوامل و موادی هستند که میکروب‌ها و عوامل بیماری‌زا را از بین می برند و محیط سالم و مناسبی برای زندگی به وجود می‌آورند. انواع گندزداها شامل گندزداهای فیزیکی مانند حرارت، برودت (سرما)، خشک کردن، هوا، آفتاب، نور و... و گندزداهای شیمیایی است که اغلب در مدارس مورد استفاده قرار می‌گیرند. لازم به ذکر است که مناسب‌ترین ضدعفونی‌کننده‌ها برای سرویس‌های بهداشتی کرئونی و شیرآهک است.
بهداشت کارکنان
1) کلیه کارکنان باید از سلامتی برخوردار و بهداشت فردی و عمومی را به‌طور کامل رعایت کنند.
2) کارکنان باید به شخصیت دانش‌آموزان احترام گذاشته و برخورد مناسب داشته باشند تا کرامت، شخصیت و حرمت انسانی آنان حفظ شود.
3) کارکنانی که با مواد غذایی ارتباط دارند باید دارای کارت بهداشتی معتبر (هر شش ماه یک بار تجدید شود) از مراکز بهداشتی باشند.
4) کارکنانی که با مواد غذایی ارتباط دارند باید از دستکش، کلاه و روپوش (به رنگ روشن) و در صورت لزوم از پیش بند و انبرک به هنگام کار استفاده کنند.
5) کارکنانی که با مواد غذایی ارتباط دارند باید حوله و صابون شخصی داشته باشند و ناخن و موی سر خود را کوتاه نگه دارند.
6) کارکنان خدماتی هنگام نظافت باید از ماسک‌های مخصوص برای پوشاندن جلوی دهان و بینی استفاده کنند.
ایمنی در مدارس
حوادث به مجموعه اتفاقاتی گفته می‌شود که در بسیاری اوقات قابل پیش‌بینی نیست و موجب به خطر افتادن سلامت دانش‌آموزان می‌شود. حوادثی که در مدرسه اتفاق می‌افتد ممکن است در نتیجه رفتارهای دانش‌آموزان و عوامل محیطی در مدرسه باشد. برخی از حوادث در مدرسه، در کلاس درس اتفاق می‌افتد، میز و نیمکت‌های شکسته، میخ یا چوب‌های تیز این میز و نیمکت‌ها و یا در دسترس بودن لوازم برقی مانند پریز و سیم‌های لخت برق، همه می‌تواند موجب بروز حادثه در کلاس شوند. از طرفی شلوغ بودن فضای کلاس نیز در بروز حادثه موثر است. بعضی حوادث در زمین مدرسه اتفاق می‌افتد، برخورد دانش‌آموزان با یکدیگر به هنگام بازی، یا بروز رفتارهای خشن، همه می‌تواند در ایجاد حادثه در مدرسه موثر باشد.بنابراین برای پیشگیری حوادث در مدرسه باید به دو اصل کلی اشاره کرد: ایمن ساختن فضاهای آموزشی و آموزش نکات ایمنی به دانش‌آموزان و کاهش دادن رفتارهای پرخطر آنها.
اقدامات بهداشتی مناسب در اطراف مدرسه
این اقدامات شامل برنامه‌ریزی برای تبدیل مدرسه به یک محل سالم و ایمن، ایجاد یک محیط تمیز و تامین بهترین غذای ممکن برای کودکان است. همه افرادی که در مدرسه کار می‌کنند، در رسیدن به این اهداف نقش دارند. این اقدامات در برگیرنده مجموعه‌ای از قوانین و مسوولیت‌های بهداشتی برای معلمان و کودکان است. انجمن‌های محلی نیز برای تامین تجهیزات مدارس مسوولیت دارند. شهرداری‌ها لازم است از این مسوولیت‌ها آگاه باشند.
نتایج
با رعایت استانداردهای بهداشت محیط مدارس می‌توان از میلیون‌ها ریال هزینه که صرف تعمیر و نگهداری مدارس می‌شود، به میزان زیادی صرفه‌جویی کرد و نیز از بروز حوادث متعددی که در مدارس روی می‌دهد، پیشگیری کرد و از انتشار بیماری‌ها بالاخص بیماری‌های عفونی در مدارس جلوگیری نمود. معلولیت‌های ناشی از حوادث را پایین آورد. هزینه‌های دارویی و درمانی را کاهش داد. شرایط فیزیکی، روانی مساعدی را برای تعلیم و تربیت فراهم کرد. کیفیت آموزش و پرورش را بهبود بخشید و از افت تحصیلی جلوگیری کرد.
تسهیلات بهداشتی آموزشگاه
منظور از تسهیلات بهداشتی درمدرسه مجموعه عواملی هستند که نبود هر یک از آنها می‌تواند آثار نامطلوبی بر روند سلامتی و همچنین برنامه‌های آموزشی داشته باشند. از جمله این امکانات و تسهیلات توالت‌ها، دست‌شویی‌ها، آبخوری‌ها و اتاق بهداشت است.
الف) توالت: به ازای هر 45 نفر دانش‌آموز، باید یک توالت در نظر گرفته شود. پوشش کف و دیوارهای توالت از مصالح قابل شتسشو و مجهز به سیفون و سطل زباله در‌دار و قابل شستشو باشد.
ب) دستشویی: ارتفاع دست‌شویی‌ها باید متناسب با سن دانش‌آموزان در سه دوره تحصیلی ابتدایی، راهنمایی و متوسطه در نظر گرفته شود. از دستشویی به هیچ وجه نباید برای آبخوری استفاده شود. به این منظور لازم است با نصب علایم و نشانه‌های هشداردهنده توجه دانش‌آموزان را جلب کرد.
ج) آبخوری: آبخوری باید حتی المقدور دارای شیرهای فواره‌ای و یا آب سردکن باشد و حداقل برای 50 نفر دانش‌آموز یک شیر تعبیه شود.
د) اتاق بهداشت: اتاق بهداشت به محل کار مربیان بهداشت اطلاق می‌شود که در آن معاینات بهداشتی دانش‌آموزان انجام می‌گیرد. طول اتاق بهداشت باید حداقل پنج متر باشد تا بتوان از آن برای معاینه بینایی دانش‌آموزان استفاده کرد و وسایل و تجهیزات لازم اتاق بهداشت برای انجام کمک‌های اولیه و پانسمان موجود باشد.
منبع:http://www.salamat.com