ادیان بزرگ جهان، با مدعیات جهان شمولی که دارند، مخاطبان خود را فراتر از فرهنگ و یا سرزمینی خاص قرار می دهند . با وجود این، در یکی - دو دهه اخیر، شاهد شکل نوینی از جهانی شدن بوده ایم که برچسب خود را بر تمامی پدیده ها و فرآیندها نهاده است و در آن، هر پدیده ای، با محور جهانی شدن، شکل و سرشت نوینی به خود گرفته است . در این نظم جدید، برداشتی که از جهانی شدن دین وجود دارد، دستخوش تحولات می شود . نویسنده مقاله حاضر، با این پیش فرض، به نقاط فراز و فرود این برداشت جدید می پردازد و در این راه، نمونه های بسیاری از فرهنگ های گوناگون و شیوه مواجهه آنها با تحولات جدید و پژواک این تحولات را بر فرهنگ دینی شان می کاود .
پیشرفت های مهم و قابل توجه عرصه ارتباطات، این امکان را برای هر دین - و حتی برای جنبش های دینی کوچک - فراهم ساخته است که در فراسوی مرزهای ملی اشاعه یابند . این شتاب سریع «عصر ارتباطات » به ظهور پدیده ای به نام «جهانی شدن دین » منجر شده است . هرچند پیش بینی روند جهانی شدن دین ناممکن است اما می توان حدس زد که در آینده، اطلاعات دینی، به طور فزاینده ای، با روش هایی متفاوت از روش های پیشین جریان خواهد یافت; اشکال نوینی از نهادهای دینی شکل خواهد گرفت و مضمون فعالیت ها و آموزه های آنها تغییرات پرآشوب و متلاطم تری را نسبت به گذشته تجربه خواهد کرد . امروزه این پیشرفت فن آوری، حتی نظام اعتقادات ما را تغییر داده است . گسترش جغرافیایی و اجتماعی اطلاعات باعث شده است اطلاعاتی که پیش تر قلمرو مطلق اعضای محدود گروه های ویژه ای بود، هم اکنون، به صورت فزاینده و به روش های گوناگون، در دسترس «دیگران » قرار گیرد .
از سویی، با پیشرفت در وسایل تبادل اطلاعات و به وجود آمدن «شبکه » هایی متفاوت از شبکه های اجتماعی سنتی، احتمالا شاهد افراد زیادی خواهیم بود که از علم تخصصی پیشرفته تری، در مقایسه با متخصصان حرفه ای آن رشته، برخوردارند . در رابطه با دین، ممکن است کسانی که اساسا به عنوان متخصصان مذهبی تربیت نشده اند، نسبت به کشیشان، راهبان یا مبلغان مذهبی، علم دینی بیشتری داشته باشند . این پدیده را می توان «تغییر جایگاه های فکری » نامید .
جهانی شدن فرهنگی در ویژگی هایی خاص، با دیگر فرآیندهای جهانی شدن اشتراک دارد: کم رنگ کردن یا از میان بردن مرزها و آشکار شدن هم زمان حوادث در مقیاس جهانی . باید افزود اصلی که مطابق آن، این امور رخ می نمایند، اصل رقابت در یک بازار آزاد است .
وقتی این دید از جهانی شدن در مذهب به کار گرفته شود، می توان گفت که شاهد تغییر دائمی و پایدار در شکل مرسوم مذهب خواهیم بود . در مقابل، فعالیت های گروه های مذهبی واجد ویژگی فزاینده رقابت آزاد در مقیاس جهانی خواهد بود . به علاوه، این امکان وجود دارد که شاهد تغییرات شگرفی در ساختار سنتی ادیان تاریخی باشیم .
فرآیند جهانی شدن باعث تغییرات عمده ای در نهاد مذهب; تعالیم، شعائر و فعالیت ها; و محیطهای فکری علاقه مندان دین خواهد شد .
نویسنده، نخست به پدیده «دین چند ملیتی » می پردازد . دین چند ملیتی، در واقع، بر اساس روش های نوین تبلیغ سازمان یافته است . شرایط جاری جهانی، همان گونه که بر فعالیت های اقتصادی شرکت های چند ملیتی اثر گذاشته است، بر فعالیت های تبلیغی نهادهای مذهبی نیز مؤثر بوده است .
بیشترین امکان تغییر در تعالیم و شعائر، آمیزش و ترکیب اجزای متفاوت مذاهب است . این پدیده، در جوامعی که سنت های مذهبی متعددی حضور دارند، کاملا طبیعی است . اما میان اشکال کلاسیک آمیزش و آنچه امروزه رخ می دهد، تفاوتی وجود دارد: امروزه تعالیم و شعائر دینی با آگاهی و با حالت ستیزه جویانه در هم ادغام می شوند; ادغامی که تقریبا بر اساس اطلاعات در دسترس، و بدون نیاز به هرگونه ارتباط واقعی رخ می دهد .
