اصول موثر در تحکیم زندگی حضرت علی و فاطمه (علیهما السلام)

مقدمه

خانواده، هسته اولیه شکل گیری جامعه و مهم ترین نهاد آن می باشد. آیندۀ هر جامعه و نقش آفرینی آن در گرو بالندگی و قوام تک تک خانواده های آن است. از نگاهی دیگر، خانواده سنگ بنای جامعه و موجب موفقیت و نقش آفرینی جامعه است. بی تردید خانواده آن گاه قادر خواهد بود نقش آفرینی در پیشرفت و تعالی جامعه ایفا می نماید که بنیانی محکم و قوامی در خور شأن داشته باشد، چه این که بر بنیان متزلزل و سست نمی توان بنایی عظیم بنا نمود. ازاین رو باید به آن چه قوام و استحکام خانواده منحصر به آن است، توجه ویژه ای نمود و راهکارهای مؤثر در آن را مورد توجه قرار داد تا خانواده در پرتو شناخت و به کارگیری آن ها بتواند به ایفای نقش خود بپردازد. مهم ترین راه شناسایی و کشف این راهکارها، تأمل و تمرکز بر خانوادۀ نمونه و الگوهای موفق در این زمینه است. بی تردید سیره خانوادگی معصومین علیهم السّلام به عنوان انسان های کامل و الگوهای برتر، می تواند مطمئن ترین شاخص در این عرصه باشد و در این میان سیرۀ خانوادگی حضرت علی علیه السّلام و حضرت زهرا علیها السّلام به لحاظ شرایط و امتیازهای ویژه -مثل معصوم بودن-می تواند منبعی مطمئن برای شناسایی و کشف این راهکارها باشد.

اصول و راهبردهای موثر در زندگی مشترک امام علی علیه السّلام و حضرت زهرا علیها السّلام

زندگی مشترک حضرت علی علیه السّلام و حضرت زهرا علیها السّلام به رغم مدت کوتاه آن، حاوی نکته ها و رازورمزهای شگفت انگیزی است که ضمن بیان عظمت و بزرگی این خانواده، الگویی مطمئن و بی مثالی در عرصه زندگی خانوادگی را فراروی رهروان قرار می دهد و در پرتو آن می توان به مهم ترین راه کارهای مؤثر در تحکیم خانواده دست یافت. در ذیل به برخی از این راه کارها اشاره می شود:

1- توجه به محدودیت ها و تعدیل انتظارات

در هر خانواده ای کم وبیش محدودیت هایی وجود دارد. و هر زن و شوهری نیز با محدودیت هایی مواجهه اند. زن به گونه ای خلق شده است که در مقایسه با نوع مردان از جهت جسمانی در برابر سختی ها و فشار کاری، توانایی کمتری دارند. علی علیه السّلام در بیانی رسا در مورد زن فرموده اند: «المرأه ریحانه و لیست بقهرمانة، زن ریحانه است، نه قهرمان.»[1] ازاین رو سختی های زندگی فشار بیشتری بر او تحمیل می کند و این می طلبد که شوهر درک درستی از این وضعیت داشته، با شناخت کافی از توانایی های همسر خود، در حد توان از وی انتظار داشته باشد. شوهر نیز به رغم توانایی های بدنی بیشتر به جهت داشتن وظیفه مهم مدیریت کلان خانواده، چه بسا با محدودیت های اقتصادی، شغلی و مانند آن مواجه باشد. در این صورت همسر می بایست شرایط او را درک و خواسته های خود را متناسب با شرایط و وضعیت او تنظیم کند.

این امر به خوبی در زندگی مشترک امام علی علیه السلام و حضرت زهرا علیها السّلام مورد توجه بوده است، ازاین رو با توجه به شرایطی که حضرت زهرا علیها السّلام داشته، حضرت علی علیه السلام در حد وقت و توان در انجام کارهای خانه به وی کمک می کرد و از آن جا که مسئولیت های اجتماعی و کارهای بیرون از منزل اجازه نمی داد که فرصت دل خواه را صرف همکاری با همسر گرامی شان بکند برای وی خدمت کاری به نام اسماء استخدام کرد. از سوی دیگر حضرت زهرا به زیبایی وضعیت مالی و اقتصادی شوهر خود را درک می کرد و هیچ گاه چیزی که در توان او نبود، از وی نخواسته است. در روایت آمده است که روزی علی علیه السلام از همسرشان زهرا علیها السّلام غذا طلبید، فرمود: آیا غذایی دارید که به من بدهی؟ حضرت زهرا علیها السّلام فرمود: خیر، دو روز است که ما چیزی نخوردیم و تنها مقدار کمی هست که من تو را بر خود و فرزندانم مقدم می دارم... حضرت علی علیه السلام فرمود: ای فاطمه!چرا به من خبر ندادی تا غذایی تهیه کنم؟در جواب فرمود: «یا ابا الحسن انی لا ستحیی من الهی ان اکلف نفسک ما لا تقدر علیه... ؛ من از پروردگارم حیا می کنم که از تو چیزی طلب کنم که تو قادر بر انجام آن نباشی... ». [2]

2- شناخت حیطه مسئولیت و تقسیم کار

زن و شوهر در زندگی خود هدف مشترک دارند و برای دست یابی به آن تلاش می کنند. با این حال به تناسب وضعیت و توانایی های طبیعی، هر یک مسئولیت و حیطه کاری خاصی دارد. یکی از راهکارهای تحکیم خانواده، تعیین محدودۀ وظایف و مسئولیت ها و تقسیم کار معقول و متناسب با ظرفیت ها و توانایی های هر یک از زن و شوهر است. این امر ضمن آن که منعی از همکاری و تلاش مشترک در پاره ای امور نمی کند، موجب می شود تا انتظارات متقابل متعادل گردد و هر یک در حیطۀ کاری خود، آماده تر و تمرکز بیشتری داشته باشد. علی علیه السّلام و حضرت زهرا علیها السّلام در نخستین روزهای زندگی مشترک به این امر مهم اهتمام ورزیدند.

از آن جا که پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم به دلیل داشتن تجربه ازدواج موفق و سابقۀ مربی گری برای امام علی علیه السّلام و حضرت زهرا علیها السّلام و دارا بودن احترام کامل نزد آن دو موجب شد تا آنان به وی مراجعه کرده و از تجربه و نظر آن حضرت در تبیین وظایف و تقسیم کار معقول استفاده کنند. پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم نیز فرمود: «فقضی علی فاطمه علیها السّلام بخدمه ما دون الباب و قضی علی علی علیه السّلام بما خلفه؛ کارهای مربوط به درون خانه به عهدۀ فاطمه علیها السّلام و کارهای بیرون از خانه مربوط به علی علیه السّلام است.»[3]

براساس این حدیث، پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم با توجه به توانایی ها و محدودیت های طبیعی جنسیتی، به تقسیم کار و وظایف، اقدام کردند؛ چه این که مردان در انجام کارهای بیرون از خانه توانایی بیشتری دارند و زنان هم در انجام کارهای منزل مناسب ترند. حضرت زهرا از این تقسیم کار اظهار خوشحالی و رضایت کرد و فرمود: «فلا یعلم ما داخلنی من السرور الا اللّه بإکفائی رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله و سلّم تحمّل رقاب الرّجال؛ کسی جز خداوند نمی داند که من چقدر خوشحال شدم که رسول خدا مرا از تحمل کارهایی که بر عهده مردان است داشتند».[4]

3- توجه به نقاط مثبت یکدیگر و برجسته کردن آنها

هر یک از زن و شوهر در زندگی دارای نقاط قوت و ضعفی هستند. آن چه به تحکیم و تقویت خانواده کمک می کند این است که زن و شوهر نقاط ضعف هم دیگر را بپوشانند. قرآن در این زمینه تعبیر لطیف و گویایی دارد

: «هن لباس لکم و انتم لباس لهن؛ [5] همسران لباس برای شما مردان هستند و شما نیز لباس برای آنان هستید». خاصیت مهم لباس این است که زشتی های بدن را می پوشاند. قرآن در این زمینه نیز می فرماید:

«یا بنی آدم قد انزلنا علیکم لباسا یواری سوءاتکم[6]... ؛ ای فرزندان آدم ما لباسی که ستر عورت شما کند، برایتان فرستادیم». البته آنان نباید تنها به پوشاندن نقاط ضعف اکتفا کنند بلکه می بایست به نقاط قوت یکدیگر نیز توجه نموده، آنها را برجسته و برای هم دیگر بازگو نمایند.

در زندگی مشترک امام علی علیه السّلام و حضرت زهرا علیها السلام توجه به نقاط قوت و اظهار آنها جایگاه ویژه ای دارد و آنان از همان ابتدای زندگی مشترک به این امر اهتمام داشتند. بعد از مدتی که از آغاز زندگی مشترک آنان گذشت پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم از آنان درباره یکدیگر سؤال کردند. از حضرت زهرا علیها السّلام پرسید که شوهرت را چگونه دیده ای؟در جواب فرمود: «یا ابه خیر زوج؛ پدرجان او را بهترین همسر یافتم؛ [7] از علی علیه السّلام پرسید: همسرت را چگونه دیده ای؟در جواب فرمود: «نعم العون علی طاعة اللّه؛ او را بهترین یاور خود بر اطاعت پروردگار یافتم»[8].

در سخنی دیگر حضرت زهرا علیها السّلام خطاب به پدر بزرگوارشان درباره خوبی ها و فضایل همسرشان امام علی علیه السّلام چنین سخن می گوید: «والذی اصطفاک و اجتباک و هداک و هدی بک الامه لا زلت مقره له ما عشت... ؛ قسم به پروردگاری که تو را برگزید و هدایت نمود و به واسطه تو امت را هدایت کرد، تا زنده ام به فضایل و ارزش های علی اعتراف خواهم کرد...»[9]. نکته اساسی در این حدیث این است که حضرت زهرا علیها السّلام با تعبیر «لا زلت مقره له ما عشت»بر دو نکته مهم تأکید کرده اند: نخست این که ستایش از همسر و برجسته کردن نقاط مثبت او یک امر پیوسته و مستمر است، نه موردی و مقطعی. دوم این که این امر در سراسر عمر و در طول زندگی مشترک بوده است، نه تنها در آغاز زندگی مشترک. بنابراین همسران باید این راهبرد مهم را پیوسته و در طول زندگی مورد توجه قرار دهند.

4- همراهی در مشکلات و خوشی ها

یکی دیگر از امور بسیار مهم و تأثیرگذار در تحکیم و تقویت روابط خانواده این است که زن و شوهر در سختی ها و خوشی های زندگی، شریک و یار و غم خوار یکدیگر باشند. تردیدی نیست که زندگی انسان در دنیا معجونی از سختی ها و خوشی ها است و آن چه به تقویت روابط کمک می کند این است که زن و شوهر در همه حال، در خوبی ها و بدی ها و تلخی ها و شیرینی ها، یاور هم باشند. این امر کمک می کند تا همۀ مشکلات بر دوش یکی از آنان سنگینی نکند. بدین طریق زمینۀ حفظ نشاط بیشتر در زندگی فراهم می گردد و تمرکز بیشتری برای برنامه ریزی بهتر برای آینده ای روشن تر و امیدبخش تر، به وجود می آید. این راهبرد در زندگی مشترک امام علی علیه السّلام و حضرت زهرا علیها السّلام چشم گیر بود. به ویژه از سوی حضرت زهرا علیها السّلام نسبت به حضرت علی علیه السّلام که شرایط خاص سیاسی-اجتماعی برایش پیش آمده بود نمود بیشتری داشت. علی علیه السّلام در روزهای بعد از رحلت پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم با شرایط دشوار سیاسی و اجتماعی مواجه بود و این وضعیت فشارهای زیادی را برایشان تحمیل می کرد، به گونه ای که حضرت در نهج البلاغه آن را به حالت استخوان در گلو و خار در چشم[10] تشبیه کرده است. در چنین شرایطی حضرت زهرا علیها السّلام در کنار امیر المؤمنین علیه السّلام ایستاد و از او حمایت کرد. در قضیه گرفتن بیعت از آن حضرت و بردن ایشان به مسجد مدینه، حضرت زهرا علیها السّلام تا درب مسجد برای حمایت از ایشان به دنبالش آمدند. هنگامی که سلمان فارسی از طرف امام علیه السّلام از وی خواست تا دست از ناله بردارد، در جواب فرمود: وای بر آنان!ای سلمان!سوگند به خدا از درب مسجد مدینه بیرون نمی روم تا آن که پسرعموی خود را با چشمان خودم رهاشده و سالم مشاهده کنم. انتظار کشید تا امام علیه السّلام آزاد شد و از مسجد بیرون آمد. در این هنگام امیر المؤمنین علیه السلام نگریست و در قالب سخنی عمیق و زیبا وفاداری خود به شوهر را در آن شرایط سخت گذاشت: «روحی لروحک الفداء و نفسی لنفسک الوقاء یا ابالحسن ان کنت فی خیر کنت معک و ان کنت فی شر کنت معک؛ روحم فدای روح تو و جانم سپر بلای جان تو، ای علی همواره با تو خواهم بود.

اگر در خیرو نیکی به سر بری با تو خواهم بود و اگر در سختی و بلا گرفتار شوی باز هم با تو خواهم بود. »[11]

5- عدم تحمیل نظرات بر یکدیگر

انسان موجودی مختار و آزاد خلق شده است و برای آزادی و اختیار خود اهمیت قائل است و پیوسته از آن پاسداری می کند و هر نوع فعالیت و یا برنامه ای که این ویژگی را مورد خدشه قرار دهد، برنمی تابد و در برابر آن از خود مقاومت نشان می دهد. از سوی دیگر انسان در بستری که آزادی و اختیارش محفوظ باشد با انگیزه و رضایت خاطر بیشتری به فعالیت می پردازد و به ویژه در تعامل با دیگران به رابطه مطلوب و همکاری داوطلبانه روی می آورد و در نتیجه الگویی از روابط صحیح و مطلوب شکل می گیرد.

در محیط حساس منزل که هر نوع تعامل زن و شوهر می تواند تأثیر مثبت یا منفی در پی داشته باشد این امر اهمیت بیشتری می یابد. از آن جا که زوجین در زندگی خود دارای اهداف مشترکی هستند، تشریک مساعی و همکاری صمیمانه و روابط مطلوب و به دور از تنش و تحمیل برای آنان ضروری است. از جمله عواملی که می تواند مانع شکل گیری روابط صمیمانه و تشریک مساعی آنان گردد، خودکامگی هر از یک از همسران به ویژه شوهر و تحمیل نظرات و خواسته های خود بر دیگری است. در جایی که فعالیت های داوطلبانه و از روی میل و رغبت جای خود را به فعالیت های اجباری و تحمیلی دهد، روابط صمیمانه و تشریک مساعی و حاکمیت فضای عاطفی از محیط منزل رخت برمی بندد.

از جمله ویژگی های ممتاز زندگی مشترک امام علی علیه السّلام و حضرت زهرا علیها السّلام حاکمیت فضای عاطفی و به دور از تنش و تحمیل بر زندگی مشترک آن دو بوده است. علی علیه السّلام در زمینه روابط خود با همسر گرامی شان می فرماید: «فو اللّه ما اغضبتها و لا اکرهتها علی امر حتی قبضها اللّه عز و جل الیه و لا اغضبتنی و لا عصت لی امرا... ؛ به خدا قسم!در طول حیات او بر وی غضب نساختم و او را بر کاری مجبور نکردم و او نیز مرا به خشم نیاورد و مرا نافرمانی نکرد...»[12]در این حدیث شریف حضرت نه تنها نحوه تعامل در زندگی مشترک را به پیروانش می آموزد بلکه به طور ضمنی به پیامدهای مثبت حفظ آزادی و احترام به عقاید همسر و پرهیز از تحمیل نظرات خود بر وی اشاره می کند و نشان می دهد که ثمره این نوع تعامل با همسر، دوری از خشم شوهر و اطاعت از روی میل و شوق از او است.

6- فراهم نمودن زمینۀ رشد هم دیگر

در یک نگاه، زن و شوهر دو نقش اساسی در زندگی ایفا می کنند: نقش تربیتی نسبت به فرزندان و کمک به رشد و تعالی یکدیگر. در این میان نقش دوم از یک جهت مهم تر از نقش اول است، چرا که زن و شوهر یا به تعبیر دقیق تر والدین زمانی می توانند نقش تربیتی مؤثری بر فرزندان داشته باشند که ابتدا خود تربیت شده و رشد یافته و فضای عاطفی و تربیتی مناسبی در محیط خانه فراهم کرده باشند. بنابراین نقش اساسی زن و شوهر کمک به رشد و تعالی معنوی و غیر معنوی است و شاید تعبیر آیۀ شریفه«هن لباس لکم و انتم لباس لهن»ناظر به همین امر باشد، چه این که زن و شوهر با پوشاندن عیوب یکدیگر و ممانعت از تأثیرگذاری عوامل منفی در یکدیگر در حقیقت زمینه رشد را برای هم فراهم می نمایند.

از دیگر ویژگی های بارز زندگی مشترک امام علی علیه السّلام و حضرت زهرا علیها السّلام ایجاد شرایط لازم برای رشد و تعالی معنوی یکدیگر بوده است. امام علی علیه السّلام در سخنی زیبا در پاسخ به پرسش پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم درباره همسرشان، فرمودند:

«نعم العون علی طاعه اللّه...؛ فاطمه علیها السّلام را بهترین یاور خود بر اطاعت پروردگار یافتم.»[13] این سخن دلالت دارد که فاطمه به گونه ای شرایط منزل را مدیریت می کرد که زمینه بندگی و اطاعت همسرش از خداوند را فراهم تر می نمود و از این طریق به تعالی معنوی او کمک می کرد. حضرت زهرا نیز در سخنی امام علی علیه السّلام را«خیر بعل»؛ بهترین همسر و مایه خیر توصیف نمود. البته روشن است که خیر بودن در نگاه همسری چون فاطمه علیها السّلام صرفا به امور مادی و تأمین معیشت مربوط نمی شود بلکه بیشتر، تأثیرگذاری مثبت وی در محیط منزل در زمینه رشد و تعالی همسر و تربیت فرزندان مراد است.

7- یار و غمخوار مایه نشاط بودن

زن و شوهر در مقام ایفای نقش ویژۀ خود در زندگی مشترک با سختی ها و محدودیت هایی مواجه اند و چه بسا این امر سبب خستگی روحی و عاطفی آنان گردد و نشاط لازم جهت پیش برد و موفقیت خانواده را از آنان سلب کند. در چنین شرایطی اگر زن و شوهر دارای روابط عاطفی مطلوب و همکاری صمیمانه و غمخوار یکدیگر باشند و مشکلات و سختی ها را تحمل کنند، نشاط اعضای خانواده حفظ و آثار غم و نگرانی از محیط خانه، از بین می رود.

در زندگی علوی این امر ظهور و بروز چشم گیری داشت و در سختی های زندگی یار و یاور یکدیگر بوده اند و علی علیه السّلام ضمن بیان تعامل خود با همسرش، به نحوۀ تعامل همسرش با وی اشاره می کند و در پایان می فرماید: «..و لقد کنت انظر الیها فیکشف عنی الهموم و الاحزان؛ [14]... به فاطمه نگاه می کردم و به واسطه این نگاه همۀ اندوه ها و ناراحتی هایم برطرف می شد.»

8- همکاری شوهر در کارهای منزل

تقسیم کار و تعیین حیطه مسئولیت های زن و شوهر بدین معنا نیست که هر یک از آن دو در امور مربوط به دیگری، همکاری و مشارکت نداشته باشد بلکه هر یک از آنها به تناسب نوع کارها، ظرفیت ها و توانایی ها، شایسته است که به دیگری کمک کند. در این میان با توجه به توانایی بدنی مردان، بر همکاری آنان با همسرانشان در برخی از کارهای منزل تأکید بیشتری شده است. این امر شاید بدان جهت است که زنان از توانایی بدنی کمتری برخوردارند و از سوی دیگر حساسیت و ظرافت بچه درای و شرایط طاقت فرسای دوران بارداری و شیرخوارگی نوزاد ایجاب می کند تا همسر به دور از فشارهای کاری زیاد و با کم شدن دغدغه های رسیدگی به کارهای منزل، تمرکز بیشتری بر انجام نقش مادری داشته و زمینه پرورش فرزندی سالم و صالح فراهم نماید. ازاین رو بهتر است تا شوهر در حد فرصت و توان در کارهای منزل به همسرش کمک کند. این امر در سیره خانوادگی علوی مورد اهتمام بوده است و علی علیه السّلام نه تنها برای حضرت زهرا علیها السّلام خدمتکار گرفت بلکه خود نیز در کارهای خانه به او می کرد.

هشام بن سالم از امام صادق علیه السّلام درباره امام علی علیه السّلام چنین نقل می کند: «کان امیر المؤمنین علیه السلام یحتطب و یستقی و یکنس و کانت فاطمه علیها السّلام تطحن و تعجن و تخبز؛ [15] امیر المؤمنین علیه السّلام هیزم جمع می کرد و آب می آورد و جارو می کرد و حضرت فاطمه علیها السّلام گندم آرد می کرد و خمیر درست می کرد و نان می پخت». تعبیر«کان امیر المؤمنین علیه السّلام»براساس قواعد ادبیات عرب بر استمرار و دوام، دلالت دارد و در این حدیث به این معنا است که همکاری امام علی علیه السّلام در منزل به صورت موردی و گاه گاهی نبوده است، آن حضرت به رغم مسئولیت زیاد اجتماعی و دینی از همکاری مستمر با همسر در امور منزل غافل نبود و پیوسته با همسر گرامی شان در امور منزل همکاری می کردند.

9- همکاری شوهر در نگهداری و مراقبت از فرزندان

نگهداری و مراقبت از فرزندان وظایف الزامی مادر نیست، اما به لحاظ حساسیت و ظرافتی که در این امر وجود دارد و نیز به لحاظ ظرفیت عاطفی ویژه ای که خانم ها از آن برخوردارند، معمولا این وظیفه خطیر و مهم را مادران به عهده می گیرند. با این حال نیاز شدید فرزندان به ویژه در دوره نوزادی و کودکی انرژی و توان زیادی را از مادران می گیرد و آنان را با سختی ها و مشکلات روانی و جسمی مواجه می سازد. این وضعیت اقتضا می کند تا شوهران ضمن درک موقعیت همسران و قدردانی شایسته از آنان، در نگهداری و مراقبت از فرزندان نیز به آنها کمک کنند. تا آنان هم تمرکز بیشتری بر تأمین نیازهای عاطفی و معنوی فرزندانشان داشته باشند و با نشاط بیشتری به وظیفه مهم مادری خود عمل نمایند. علی نه تنها در کارهای خانه بلکه در امر مراقبت و نگهداری از فرزندان نیز به همسر خود کمک می کرد. حضرت زهرا علیها السلام در ملاقاتی که با پدر گرامیشان داشت، فشار کاری زیاد خود و همکاری امام علی علیه السّلام در نگهداری از فرزندان را چنین توصیف می کند: «قد مجلت یدای من الرحی لیلتی جمیعا ادیر الرحی حتی اصبح و ابو الحسن علیه السّلام یحمل حسنا و حسیناء یا رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله و سلّم؛ هر دو دستم به علت آرد کردن گندم با آسیاب دستی، ورم کرده و زخم شده است. دیشب را تا صبح به آرد کردن گندم مشغول بودم و ابو الحسن علیه السّلام فرزندانم حسن و حسین علیهما السّلام را نگهداری می کرد»[16].

10- اطاعت زن از شوهر

زن و شوهر، حقوق متقابل و جایگاه خاص خود را دارند که در زندگی مشترک می بایست مورد توجه قرار گیرد. با این حال با توجه به این که مدیریت کلان اداره خانواده به عهده شوهر گذاشته شده، به طور طبیعی موضوع تبعیت اعضای خانواده از پدر و تبعیت همسر از شوهر مطرح است. اسلام نیز این امر عقلایی را تأیید و اطاعت پدر را بر همسر و فرزندان لازم دانسته است، مثلا خارج شدن زن از منزل و صدقه دادن وی از مال شوهر، منوط به رضایت او است و چنان چه شوهر وی را از انجام آنها منع کند بر همسر لازم است از وی اطاعت کند.

یکی از عواملی که موجب تقویت و تحکیم روابط خانواده می شود، محترم شمردن حقوق و اختیارات یکدیگر، به ویژه تفاهم زن و شوهر و اطاعت و پیروی زن از تصمیمات شوهر در حیطه مسئولیت وی است. در جایی که تصمیم گیری نهایی بر عهدۀ شوهر گذاشته شده و شوهر نیز قدرت اتخاذ تصمیم عاقلانه و تضمین کنندۀ مصلحت خانواده را دارد، تبعیت و پیروی همسر از وی به تحکیم روابط حاکم بر خانواده کمک می کند. علاوه بر این، زمینه را برای یادگیری فرزندان و الگوگیری از وی فراهم می سازد. از ویژگی های ممتاز حضرت زهرا علیها السّلام تبعیت از شوهر و محترم شمردن تصمیمات او بود. در برخی موارد تصمیمات شوهر به ظاهر برخلاف میل و خواسته آن حضرت بود. اما ایشان با کمال ادب و احترام خواسته و دستور شوهر گرامی شان علی علیه السّلام را بر نظر خود مقدم می داشت و از وی اطاعت می نمود. حضرت زهرا علیها السّلام در اثر آزار و اذیت هایی که در قضیه جانشینی پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم و مسأله فدک بر وی وارد گردید از رفتار و موضع گیری برخی شخصیت ها به شدت ناراحت بود. هنگامی که در بستر بیماری بود راضی به عیادت آنها نبود و آنان را به حضور نمی پذیرفت تا این که آنان به حضرت علی علیه السّلام متوسل شدند. وقتی حضرت علی علیه السّلام درخواست ملاقات آنان را مطرح کرد، حضرت زهرا علیها السّلام این گونه، خواسته همسر را بر خواسته خود مقدم می دارد: «...البیت بیتک و الحره زوجتک افعل ما تشاء؛ علی جان!خانه، خانۀ تو است و من همسر تو هستم، هر چه خواهی انجام بده. »[17]

نتیجه گیری

خانواده، هسته اولیه شکل گیری هر جامعه است و موفقیت جامعه در گرو موفقیت و نقش آفرینی آن است. این نقش آفرینی زمانی میسر خواهد بود که خانواده بنیانی محکم و قوامی در خور شأن داشته باشد. بنابراین باید بررسی نمود که برای تحقق چنین امری چه اصول و راهبردهایی وجود دارد؟برای پاسخ به این پرسش، راه هایی وجود دارد که بهترین آنها مراجعه به خانواده های نمونه و موفق است. سیره خانوادگی معصومین علیهم السّلام به عنوان الگوهای برتر، منبع مطمئنی برای شناسایی و کشف این اصول و راهبردها می باشد. در این میان سیره خانوادگی حضرت علی علیه السّلام و حضرت زهرا علیها السّلام به لحاظ شرایط و ویژگی های این بزرگواران از اهمیت ویژه ای برخوردار است. امام علی و حضرت زهرا علیها السّلام در زندگی مشترک خود از اصول و راهبردهای مؤثری استفاده کرده اند که نمونه هایی از آن عبارتند از:

1- توجه به محدودیت ها و تعدیل انتظارات؛ 2- شناخت حیطه مسئولیت و تقسیم کار در امور زندگی مشترک؛ 3- توجه به نقاط مثبت یکدیگر و برجسته کردن آنها؛ 4- همراهی در مشکلات و خوشی های زندگی مشترک؛ 5- عدم تحمیل نظرات بر یکدیگر؛ 6- زمینه رشد یکدیگر را فراهم کردن؛ 7- یار و غمخوار و مایه نشاط یکدیگر بودن؛ 8- همکاری شوهر در کارهای منزل؛ 9- همکاری شوهر در نگهداری و مراقبت از فرزندان؛ 10- اطاعت زن از شوهر؛

فهرست منابع:

1- قرآن مجید. 2- نهج البلاغه. 3- ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، دار الاضواء، بیروت، بی تا. 4- اربلی، علی، کشف الغمه فی معرفه الائمه، کتابفروشی اسلامیه، تهران، 1381 ق. 5- حسینی المرعشی، نور اللّه، احقاق الحق و ازهاق الباطل، کتابفروشی اسلامیه، تهران 1391 ق. 6- دشتی محمد، نهج الحیاه(فرهنگ سخنان فاطمه علیها السّلام)، چاپ یازدهم، مؤسسه تحقیقاتی امیر المؤمنین علیه السلام، قم 1347. 7- طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامه، منشورات الرضی، قم، 1363- 8- مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، دار احیاء التراث العربی، بیروتۀ 1403 ق.

پی نوشت ها

[1] نـهج‌ البـلاغه،نـامه 31.

[2] حسینی مرعشی،احقاق الحق وازهاق الباطل،ج 10،ص 323.

[3] مجلسی،بحار الانوار،1403 ق،ج 43،ص 81.

[4] همان.

[5] بقره/187.

[6] اعراف/26.

[7] مجلسی،همان،ص 133.

[8] همان،ص 117.

[9] ابـن شـهر‌ آشوب‌،مناقب آل ابی طالب،ج 3،ص 330.

[10] نهج البـلاغه‌،خـطبه‌ 3.

[11] حائری مازندارنی،کوکب دری،ج 1،ص 96.