گویا دعوت‌کننده اصلی این طرح از سایر نهادها برای اجرا، فرمانداری تهران بوده‌است و طبق مصوبه کارگروه فرمانداری تهران، ساماندهی کودکان کار و خیابان برعهده بهزیستی و وزارت رفاه گذاشته شده و نهادهایی مانند شهرداری و فرمانداری به عنوان سازمان همکار وارد عمل می‌شوند. اما نحوه اجرای این طرح نشان داد که گویا هنوز هم فرمانداری و شهرداری دست بالا را در نحوه اجرای این طرح دارند و همچنان رویکرد دستگیری این کودکان را در دستور کار دارند.
به گزارش ، سایت مهرخانه نوشت: جمع‌آوری کودکان کار موضوع جدیدی نیست و در طی سال‌های گذشته با عناوین مختلف اما درون‌مایه و متن مشابه در کشور اجرا شده است. آن چیزی که در همه این طرح‌ها تقریباً مشترک بوده و انتقاداتی را به سوی خود خوانده است، رویکرد قهری در این‌گونه طرح‌ها است. در این رویکرد با این کودکان همتراز با بخشی از مشکل برخورد می‌شود که راهی جز جمع‌آوری آن‌ها از سطح شهر وجود ندارد.
نمونه جدید این‌گونه طرح‌ها اخیراً و در 15 شهریورماه سال جاری اجرا شد و هنوز یک هفته اجرای آن نگذشته بود که مسؤولان این طرح اعلام کردند، بیش از 300 کودک کار و متکدی جمع‌آوری شدند که 70 درصد آن‌ها از اتباع بیگانه هستند.
آن‌چه در این طرح برنامه‌ریزی شده این است که تمامی کودکان کار و خیابان پس از طی شدن مرحله جمع‌آوری، به مراکز از پیش تعیین‌شده تحویل داده می‌شوند (کودکان افغانستانی به اردوگاه ورامین اعزام و کودکان ایرانی که سن بالاتری دارند به مرکز یاسر و کودکان ایرانی که سن کمتری دارند به مرکز بعثت فرستاده می‌شوند). پس از آن سازمان بهزیستی موظف است از والدین و یا قیم این کودکان تعهد بگیرد که دیگر آن‌ها را برای کار به خیابان نفرستند و در عوض در مراکز پرتو یا مدارس صبح رویش که مخصوص این بچه‌ها راه‌اندازی شده‌اند، به تحصیل بپردازند.
تنها در این صورت است که والدین می‌توانند کودک خود را از مراکز نگهداری خارج کنند و در صورتی‌که دوباره این کودکان در خیابان دیده شوند، بر اساس ماده712 قانون مجازات اسلامی والدین آن‌ها به حبس از یک تا سه ماه محکوم می‌شوند. همچنین بر اساس ماده 713 همین قانون هرکس طفل صغیر یا غیررشیدی را وسیله تکدی قرار دهد یا افرادی را به این امر بگمارد، به سه ماه تا 2سال حبس و استرداد تمام اموالی که از طریق مذکور به‌دست آورده است، محکوم می‌شود.
انتقاد فعالان مدنی نسبت به اجرای این طرح
با گذشت چند روز از شروع طرح، انتقاداتی از سوی فعالان اجتماعی مطرح شد که پاسخ مسؤولان را نیز به دنبال داشت. یکی از اولین انتقادات، به وضعیت نامشخص این کودکان در این مراکز اشاره داشت. همچنین لیلی ارشد فعال اجتماعی اجرای این طرح را مصداق بارز کودک‌آزاری دانست و بیش از 300 فعال اجتماعی کشور در نامه سرگشاده‌ای به مسؤولان کشور، خواستار توقف طرح جمع‌آوری کودکان کار و خیابان شدند.
گزارش‌هایی از شرایط نامناسب نگهداری کودکان کار و خیابان
از همان ابتدای اجرای این طرح برخی از فعالان مدنی در خصوص شرایط نگهداری کودکان کار در مراکز در نظر گرفته‌شده اظهار تردید کردند و برخی از گزارش‌ها حاکی از شرایط نامناسب این مراکز بود. تا این‌که اواخر شهریورماه، فاطمه دانشور، فعال اجتماعی و عضو سابق شورای اسلامی شهر تهران در گفت‌وگو با «قانون» صحت وضعیت نامناسب مراکز نگهداری کودکان کار را تأیید کرد و گفت: «گم شدن کودکان مربوط به طرح ضربتی جمع آوری کودکان کار بوده که در چند روز گذشته با اقدام مشترک شهرداری و بهزیستی و فرمانداری تهران انجام شده است. شرایط بدی بر این مراکز حاکم است؛ چراکه بهزیستی، زیرساخت کافی برای ساماندهی این شرایط را ندارد».
انتقادات نسبت به شرایط نگهداری این کودکان باعث شد که اردوگاه مسگرآباد ورامین که از لحاظ بهداشتی شرایط لازم برای نگهداری این کودکان را نداشت و بسیار مورد انتقاد مسؤولان قرار گرفت، تعطیل شود. در همین زمینه حبیب‌الله مسعودی‌فرید؛ معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی کشور ضمن تأکید بر عدم شرایط نگهداری این کودکان در این اردوگاه، بیان کرد: پس از اطلاع از وضعیت کودکان دستور داده شد این اردوگاه خالی شود.
چه نهادی متولی اصلی اجرای طرح جذب و ساماندهی کودکان کار و خیابان است؟
به گفته رضا قدیمی؛ مدیر عامل سازمان خدمات اجتماعی شهرداری تهران، برای ساماندهی وضعیت کودکان متکدی و شبه‌متکدی، قرارگاهی با ریاست فرماندار تهران تشکیل شده که در این قرارگاه 16 ارگان وجود داشته و بحث ساماندهی کودکان کار را از سر چهارراه‌ها (عمدتاً آن‌هایی که به شکل حرفه‌ای و به شکل باندی فعالیت می‌کنند) را به‌عهده گرفته است. جلسات این قرارگاه هفته‌ای 2 بار برگزار شده و سازمان بهزیستی، کمیته امداد، قوه قضاییه، اداره اتباع، وزارت بهداشت، وزارت آموزش و پرورش و ارگان‌های مرتبط دیگر در این زمینه با یکدیگر همکاری می‌کنند.
گویا دعوت‌کننده اصلی این طرح از سایر نهادها برای اجرا، فرمانداری تهران بوده‌است و طبق مصوبه کارگروه فرمانداری تهران، ساماندهی کودکان کار و خیابان برعهده بهزیستی و وزارت رفاه گذاشته شده و نهادهایی مانند شهرداری و فرمانداری به عنوان سازمان همکار وارد عمل می‌شوند. اما نحوه اجرای این طرح نشان داد که گویا هنوز هم فرمانداری و شهرداری دست بالا را در نحوه اجرای این طرح دارند و همچنان رویکرد دستگیری این کودکان را در دستور کار دارند.
واکنش وزیر کار به طرح جمع آوری کودکان کار: اشکالات طرح باید برطرف شود
یکی از انتقادات برجسته‌ای که نسبت به این طرح بیان می‌شد، عدم تفکیک کودکان کار با متکدیان بود. به طوری‌که در طی اجرای این طرح، کودکان کار و خیابان همراه با متکدیان و گدایان دستگیر شده و به مراکز نگهداری منتقل شدند. پس از این اقدامات، وزیر کار واکنش نشان داد و اجرای این طرح را مشکل‌دار توصیف کرد. علی ربیعی با پذیرش این‌که این طرح مشکلاتی دارد، بیان کرد که جلساتی در این رابطه تشکیل خواهد شد تا اقدام سازمان‌یافته‌ای در این خصوص انجام شود.
تشکیل جلسه کارگروه کودکان کار و رای بر توقف اجرای طرح
2 ماه بعد از شروع اجرای طرح جذب و ساماندهی کودکان کار و خیابان، جلسه کارگروه کودکان کار برای بررسی این ماجرا به ریاست فرماندار تهران و با حضور معاون مرکز اجتماعی و فرهنگی وزارت کشور، نمایندگان وزارت کار و نمایندگان دستگاه‌های مرتبط با این موضوع مثل شهرداری، بهزیستی و نیروی انتظامی تشکیل شد که خروجی آن، تصمیم بر توقف طرح جمع‌آوری کودکان کار و خیابان بود.
روزبه کردونی؛ مدیرکل دفتر امور آسیب‌های اجتماعی وزارت رفاه با اشاره به این‌که کودکان کار و خیابان از شمول مصوبه جمع‌آوری فوریت‌های خدمات اجتماعی خارج شده‌اند، گفت: از ابتدای اجرایی‌شدن این طرح، وزیر رفاه هم با آن مخالفت کرد و در نهایت با همراهی مرجع ملی کودکان، تعدادی از نمایندگان مجلس، فعالان مدنی و سازمان‌های مردم‌نهاد مقرر شد تا مطابق آیین‌نامه‌های کودکان، فرآیند شناسایی، جذب و حمایت این کودکان انجام شود.
کردونی تصریح کرد: باید مشخص شود که چه افرادی کودک کار و چه افرادی کودک خیابان هستند و مشمول این طرح می‌شوند؛ چراکه مصوبه درخصوص ساماندهی کودکان کار و خیابانی است که به‌عهده اداره بهزیستی و وزارت رفاه گذاشته شده است.
ابلاغیه‌ای به دستمان نرسیده است!/ اجرای طرح همچنان ادامه دارد
با این وجود اما براساس گزارش سازمان‌های مردم‌نهاد، مسؤولان وزارت رفاه و سازمان بهزیستی، هنوز هم فرمانداری به کمک شهرداری طرح جمع‌آوری کودکان کار و خیابان را در سطح شهر تهران اجرا می‌کنند.
رضا قدیمی؛ مدیر عامل سازمان خدمات اجتماعی شهرداری تهران در این خصوص اذعان داشت که در جلسه کارگروهی که به همین منظور در فرمانداری تهران تشکیل شد درخواست توقف این طرح داده شد اما چیزی مصوب نشد. تاکنون هیچ ابلاغیه‌ای مبنی بر توقف طرح جذب و شناسایی کودکان کار و خیابان به شهرداری ابلاغ نشده و این طرح همچنان با همکاری شهرداری و بهزیستی اجرا می‌شود.
اختلاف نظر بین وزارت رفاه و شهرداری
محمد حق‌شناس؛ رییس کمیسیون فرهنگی اجتماعی شورای شهر در واکنش به ادامه اجرای طرح جمع‌آوری کودکان کار توسط شهرداری و فرمانداری بیان داشت: مسؤولان وزارت رفاه طی تماس‌های متعددی که با اعضای شورا داشتند، تأکید کردند که جمع‌آوری باید توسط بهزیستی انجام شود. از طرف دیگر به نظر می‌رسد که فرمانداری همچنان برای جمع‌آوری این کودکان مصر و پیگیر است. به نظر می‌رسد؛ بین وزرات رفاه و فرمانداری اختلاف‌نظر وجود دارد. این موضوع در نشستی که ما از این دو دعوت کرده بودیم نیز کاملاً قابل مشاهده بود. در حال حاضر پیگیر هستیم که موضوع به صورت رودررو حل و فصل شود.
موضوع کودکان کار و خیابان از شورای اجتماعی خارج می‌شود
در چند روز اخیر که بحث جمع‌آوری کودکان کار و خیابان بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌ها و جامعه پیدا کرد، باعث شد تا مرجع ملی حقوق کودک به عنوان یک نهاد نظارتی به این مسأله ورود پیدا کند. به همین منظور در جلسه‌ای که با نمایندگان وزارتخانه‌ها و سازمان‌های ذیربط برگزار شد، در نهایت کل اعضا به این جمع‌بندی رسیدند که کودکان چه ایرانی و چه خارجی و آن‌هایی که متکدی یا غیر‌متکدی هستند از موضوع آسیب‌های اجتماعی خارج شوند. زیرا خصوصیات و ماهیت کودکان به شکلی است که باید مشکلات و مسائل آن‌ها را در جایگاه خودشان بررسی کرد و در برنامه ششم توسعه هم تصریح شده که سازمان بهزیستی مسؤولیت این کار را برعهده دارد.
به گفته مظفر الوندی؛ دبیر مرجع ملی حقوق کودک در این خصوص پیشنهادهایی از سوی مرجع ملی حقوق کودک در قالب گزارشی تهیه شد و آن را به وزیر دادگستری ارسال کرده است تا از طریق مکاتبه با وزیر کشور موضوع کودکان کار و خیابان را از شورای اجتماعی خارج و به وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی محول کنند؛ چراکه این وزارتخانه با نگاه حمایتی که دارد می‌تواند به این مسأله از همه ابعاد فردی، خانوادگی و... ورود کند و اقدامات لازم را برای کودکان کار و خیابان اجرایی کند.
نیاز به اصلاح رویکردها در مواجهه با مسائل کودکان کار در کشور
با وجود آن‌که غالب مسؤولان و فعالان مدنی نسبت به نحوه اجرای طرح جمع‌آوری کودکان کار واکنش منفی نشان داده و بر ضرورت توقف فوری آن تأکید داشته‌اند اما این طرح هنوز حیات اجرایی دارد. علت این رویکرد هر چه باشد می‌تواند تبعات اجتماعی به همراه داشته باشد.
به هر حال نحوه اجرای این طرح و اختلاف نظرهایی که در جریان آن در میان مسؤولان به وجود آمد، نشان داد که هنوز راه زیادی تا یکپارچگی نظرات و رویه‌های عمل دستگاه‌های مختلف وجود دارد و تا زمانی‌که این خلأها در حیطه مدیریت آسیب‌های اجتماعی بررسی و رفع نشده، مسأله کودکان کار در چرخه آسیب‌های اجتماعی هر زمان بزرگ‌تر و برجسته‌تر خواهد شد.