کاهش نرخ باروری فقط دغدغه دولتمردان ایرانی نیست. در خارج از ایران هم کاهش این نرخ از کابوسهای دولتمردان به‌شمار می‌رود، به‌خاطر همین است که همیشه آنها طرح و برنامه ای برای از بین بردن این کابوس دارند. حالا چند سالی می‌شود که در ایران هم کاهش نرخ زاد و ولد، جزو دغدغه های نظام شده است.
به گزارش ، صبح نو نوشت: طرحها و برنامهها برای افزایش باروری و نرخ تولد، زیاد است. از وعده پرداخت یک میلیون تومان به هر نوزاد که در حد وعده رییس دولت نهم باقی ماند تا افزایش مرخصی زایمان مادران و حتی تصویب مرخصی زایمان برای پدران. طرحهای تشویقی و اعطای تسهیلات به والدینی که تصمیم به بچهدار شدن دارند از دیگر تصمیماتی بود که زوج‌ها را به صرافت پدر و مادر شدن انداخت. حالا البته آمار جدیدی از نرخ افزایش جمعیت منتشر شده است، آماری که از افزایش تولد میگوید.
افزایش نرخ باروری
خبرگزاری «مهر» در گزارشی در این‌باره نوشته است: «در اوایل دهه 60 شمسی و با توقف برنامه‌های تنظیم خانواده و جنگ تحمیلی، میزان باروری خانوادهها به حدود 7 فرزند برای هر زن افزایش پیدا کرد. با اجرای سیاست‌های تنظیم خانواده از اواخر دهه 60 و اوایل دهه 70 میزان باروری بار دیگر در کشور روند کاهشی گرفت. همین شرایط باعث کاهش شدید باروری در دهه 70 شد و میزان باروری در سال 80 به حدود 9/1 و در سال 90 به حدود 8/1 کاهش یابد.»
پس از فراز و نشیب‌های زیاد تحولات جمعیتی در سه دهه گذشته، در سال‌های اخیر نشانه‌هایی از افزایش میزان باروری در کشور به چشم خورد. تغییر سیاست‌های جمعیتی کشور در سال‌های اخیر با توجه به رسیدن به باروری پایین‌تر از حد جانشینی و پیشگیری از پیامدهای منفی آن صورت گرفت و آمار حاکی از افزایش اندک باروری در سال‌های اخیر است. بر‌خلاف برخی تصورات، تداوم باروری در سطح جانشینی به معنای رشد جمعیتی صفر یا منفی در آینده نزدیک نیست و چون متولدان بعد از انقلاب هنوز در سن باروری هستند، در دهه‌های آینده نیز جمعیت با رشد مثبت وجود خواهد داشت.
زایش بیشتر
آقای «محمد جلال عباسی شوآزی» رییس موسسه مطالعات جمعیت کشور در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر، گفته است: «نتایج منتشر شده از سوی سازمان ثبت احوال نشان می‌دهد که طی دوره چهار ساله از سال 90 تا 94 تعداد موالید 6/13درصد افزایش یافته است و این در حالی است که زنان 20 تا 34 ساله که حدود 75 درصد موالید را به دنیا می‌آورند، کمتر از نیم درصد افزایش داشته است. نتایج اولیه سرشماری سال 95 هم حاکی از آن است که جمعیت 0 تا 4 ساله اندکی افزایش داشته است و این روند نشان‌دهنده افزایش میزان باروری در پنج سال اخیر است.»
او توضیح داد: «با در نظر گرفتن الگوی فرزند آوری، پیش‌بینی می‌شود در صورت عدم تغییر سن ازدواج، سطح باروری تا دهه آینده تغییر اندکی داشته باشد. نکته مهم این است که بر خلاف برخی تصورات، تداوم سطح فعلی باروری در سطح جانشینی به معنای رسیدن به رشد جمعیتی صفر یا منفی در آینده نزدیک نیست و با توجه به اینکه نسل متولدان بعد از انقلاب هنوز در سنین باروری قرار دارند، در دهه‌های آینده نیز جمعیت با رشد مثبت افزایش خواهد یافت هرچند تعداد موالید کاهش خواهد داشت و به تبع آن رشد جمعیت هم به اندازه دهه‌های پیش از آن نخواهد بود. با این حال برای حفظ سطح موجود باروری و افزایش احتمالی آن ارائه برنامه‌هایی با اولویت تسهیل شرایط ازدواج جوانان و حمایت از فرزند‌آوری ضروری است.»
نگاهی به جداول مربوطه نشان می‌دهد احتمال به دنیا آوردن فرزند اول پس از ازدواج در سال 69 بیش از 95 درصد بوده است اما از اواخر دهه 70 این احتمال اندکی کاهش پیدا کرد و در سال 88 به 93 درصد رسیده اما یکی از تغییرات در رفتارهای که در سال‌های اخیر به‌وجود آمده است، به تأخیر افتادن فرزند‌آوری است بنابراین فاصله بین ازدواج و نخستین فرزند، بیشتر شده است. در سال 89 فاصله بین ازدواج و اولین فرزند به طور متوسط حدود 5/3سال برآورد شده است و فاصله بین اولین و دومین فرزند نیز حدود 5/4سال بوده است. این رفتارهای باروری سبب شده تعداد فرزندان به دنیا آمده زنان در سنین 25 تا 29 ساله
کاهش پیدا کند. توزیع تعداد فرزندان زنان بر اساس رفتار باروری آنان در سال 89 نشان می‌دهد یک سوم زنان اصلاً ازدواج نکرده‌اند یا بدون فرزند و تک‌فرزند هستند. یک سوم زنان دو فرزند دارند و یک‌سوم زنان بیشتر از سه فرزند دارند. این در حالی است که در کشورهایی که باروری بسیار پایینی دارند، تنها 10 درصد زنان سه فرزند یا بیشتر دارند. طبق آمارهای منتشر شده، کمترین میزان بی‌فرزندی با 2/2 درصد در استان یزد و بیشترین میزان تا 2/6 درصد در سیستان‌و‌بلوچستان گزارش شده است و تعداد فرزندان مطلوب برای زوجین تهرانی 5/2 فرزند است. این در حالی است که میانگین تعداد فرزندانی بر اساس تعریف نرخ سطح جانشینی، نرخ باروری برای سطح جانشینی ½ فرزند برای هر زن در نظر گرفته شده است اما دلیل این افزایش چیست؟
ازدیاد جمعیت با کمک طرحهای ما
خانم دکتر لاله افتخاری عضو پیشین شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده است. او درباره افزایش آمار زاد و ولد در گفت‌وگو بار روزنامه صبح‌نو، درباره طرحهایی که شورا برای این افزایش داشته است، توضیح می‌دهد: «این طرحها بعد از فرمایشات مقام معظم رهبری به‌وجود آمد، مسلماً شورا هم بعد از فرمایشات ایشان برنامهها و طرحهای زیادی را در جلسات متنوع مطرح، بررسی و ابلاغ کرد. فرمایشات مقام معظم رهبری و فرهنگسازی مسلماً باعث افزایش آمار زاد و ولد است.» افتخاری به‌طور خاص درباره زنان شاغل و برنامه‌هایی که برای آنها در نظر گرفته شده است، تعریف میکند: «در شورا به‌طور خاص درباره زنان شاغل برنامه‌هایی پیشنهاد شد و بعد از تصویب در مجلس شورای اسلامی آنها عملی شدند. به‌عنوان مثال برای افزایش مدت زمان مرخصی از تحصیل دانشجویان ما برنامهای داشتیم. برای زنان شاغل به‌طور خاص، تصمیماتی برای زنانی که چندین بارداری داشتند، تسهیلاتی در نظر گرفته شد. برای زنانی که بچههای زیر پنج سال دارند، تسهیلاتی را در نظر گرفتیم. برای موارد مسکن آنها برنامهای پیشنهاد شد.»
اما سؤال این است که این افزایش آمار، برای مسوولان راضیکننده است. افتخاری تأکید میکند: «خیر، این راضیکننده نیست. انتظارات مسوولان خیلی بیشتر از اینهاست. برنامه‌های افزایش زادوولد همچنان ادامه دارد و انتظار این است که در این آمار افزایش هم پیدا کند؛ اما مساله اینجاست که دولت باید به فکر اشتغالزایی این جمعیتی که به‌دنیا میآید هم باشد.» عضو سابق شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده، با اشاره به رشد زاد و ولد در دهه 60 شمسی و به‌وجود آمدن مشکلاتی گوناگون مانند، کنکور، اشتغال و ازدواج کسانی که در آنها سالها به دنیا آمدند، توضیح می‌دهد: «تشویق برای افزایش جمعیت در دهه 60، بدون برنامهریزی انجام شد. به خاطر همین است که این مشکلات پیش آمد.
دولت و مسوولان اما برای برنامه‌های رشد زاد و ولد برنامهریزی دارند و اشتغالزایی متناسب با این رشد جمعیت به وجود خواهد آمد.» خانم لاله افتخاری درباره رشد پزشکی و کاهش بیماران زنان و تأثیر آن درافزایش تولد، توضیح داد: «رشد پزشکی تأثیری نداشته است. فرمایشات رهبر انقلاب اما تأثیرگذار بوده است. فرمایشات ایشان درباره زایمان طبیعی و افزایش احتمال بارداری مجدد مسلماً تأثیرگذار بوده است. البته درباره رشد دستاوردهای پزشکی میتوان به رشدی که در روشهای درمان ناباروری اتفاق افتاده است، اشاره کرد.»
این موج دوم است
دکتر شهلا کاظمی‌پور جمعیت‌شناس درباره رشد زاد و ولد توضیح می‌دهد: «پارسال یعنی در سال 95 که من میزان باروری را محاسبه کردم، آمارها از میزان باروری خبر میداد. در دهه 60 زاد و ولد بالا بود و در دهه 70 این آمار کاهش پیدا کرد و در سال 85 به حداقل میزان خود یعنی به یک میلیون و دویست تولد رسید. از سال 90 به بعد اما آمار زاد و ولد افزایش کرد و در سال 95 به یک میلیون و شصت تولد رسید.»
کاظمی‌پور دلیل این افزایش توالید را سه نکته میداند: «یکی از دلایل، رشد جمعیت است. زمانی که جمعیت زیاد شود، تعداد ولادت هم افزایش زیاد می‌شود. نکته دوم بحث سیاست‌های تشویقی دولت است. مبحثی که البته فعلاً نمیتوان درباره آن صحبت کرد. برای اینکه بدانیم تا چه حد سیاست‌های و برنامه‌های تشویقی دولت تأثیرگذار بوده است باید زمان بیشتری را منتظر ماند.»
اما کارشناس جمعیت‌شناس دلیل مهم‌تر را چیز دیگری میداند: «یک مبحثی در علم جمعیت‌شناسی وجود دارد به‌نام گشتاوری. گشتاوری جمعیتی به این معنی است که نسلی که اتفاق خارقالعاده جمعیتی برای آن نسل روی داده باشد، زمانی که به سن باروری برسد، زاد و ولد در آن افزایش پیدا میکند. گشتاور جمعیتی برای نسل دهه 60 اتفاق افتاد، بعد این نسل به سن ازدواج رسیدند. همین مساله باعث شد که در سال 89 ما بالاترین میزان ازدواج را داشته باشیم؛ بنابراین طبیعی است که در دهه 90 میزان تولد افزایش پیدا کند. 50درصد این رشد طبیعی است.»
البته کاظمی‌پور معتقد است که این رشد گذراست: «در دهه 70 شمسی ما کاهش زاد و ولد را داشتیم و به خاطر نسل 70، مسلماً میزان زاد و ولد هم کاهش پیدا خواهد کرد. در جامعه ایرانی یک موج جمعیتی در دهه 60 به وجود آمد و تعداد فرزندان زیاد شد. آن موج اول بود. موج دوم هم همین حالا در حال وقوع است، والدین دهه 60، به سن باروری رسیدهاند. 20 تا 30 سال بعد هم ما یک موج سومی را خواهیم داشت، البته موج بزرگی نخواهد بود ولی بچههایی که در حال حاضر به دنیا آمدهاند به سن ازدواج و باروری میرسند.»
او درباره تأثیر علم پزشکی در افزایش رشد باروری و زادوولد نیز توضیح می‌دهد: «در کشورهای دیگر مسلماً این نکته مهم است؛ اما در ایران این مساله بر رشد توالید تأثیری ندارد. به‌خاطر آلودگی زیستمحیطی، پارازیت‌ها و زندگی در کلانشهرها رشد پزشکی، افزایش تولد را خنثی میکند.» کارشناس جمعیت‌شناسی با اشاره به مشکلاتی که برای نسل دهه 60 به وجود آمد، برای جلوگیری از تکرار مشکلات پیشنهاد میکند: «باید برنامهریزی درستی برای نسل تازه به دنیا آمده بشود. 6 سال دیگر، بچههایی که امسال به دنیا آمدهاند به مدرسه خواهند رفت، از همین حالا باید برای آنها برنامهریزی شود، نه اینکه آنها به سن مدرسه برسند و بعد معلوم شود که این کمبودها وجود دارد. برای مقاطع تحصیلی، اشتغال، دانشگاه، مسکن و ازدواج آنها باید از حالا تصمیم گرفت.» درباره افزایش آمار زاد و ولد در ایران طی سال‌های اخیر در صورتی میتوان خوشحال بود که برای سال‌های بعد از تولد آنها برنامهریزی شده باشد. وگرنه مشکلات دهه شصتیها اینبار برای دهه نودیها تکرار خواهد شد.
