غربالگری سرطان‌ها در زنان یائسه

دکتر افسانه تهرانیان؛ متخصص زنان و زایمان

پیشگیری در سرطان‌ها به معنی غربالگری برای کشف ضایعات پیش بدخیمی و یا  بدخیمی‌ها در مراحل اولیه است. غربالگری که از دیرباز در علم پزشکی مهم و مورد توجه بوده است، یعنی شناخت بیماری در افرادی که بظاهر سالم بوده و هیچگونه علامتی ندارند. به این طریق می‌توان بیماری را در مراحل اولیه که درمان بسیار آسان‌تر است، تشخیص داد.

در صورت مثبت بودن و یا غیرطبیعی بودن تست غربالگری بیمار باید آزمایش‌های تشخیصی دیگری را انجام دهد. البته تمام بیمارانی که تست غربالگری‌شان غیرطبیعی است، بیمار نیستند، ولی هر چه درصد بالاتری از این افراد واقعا بیمار باشند، حساسیت تست غربالگری بیشتر خواهد بود.

با توجه به افزایش جمعیت زنان یائسه و پس از آن با نظر به اینکه میزان بروز بسیاری از سرطان‌ها با بالا رفتن سن افزایش می‌یابد، بسیار مهم است که غربالگری سرطان‌ها در بین خانم‌های یائسه و پس از آن ادامه یابد. به علاوه، با افزایش سن تغییراتی در سلول‌های بدن ایجاد می‌شود که باعث کاهش حساسیت و ویژگی برخی از تست‌های غربالگری می‌گردد. در این مقاله به بحث در مورد روش‌های غربالگری سرطان‌ها، به ویژه در زنان یائسه می‌پردازیم.

غربالگری سرطان پستان

مطالعات بسیاری نشان داده است که غربالگری سرطان پستان؛ میزان مرگ و میر ناشی از این سرطان‌ را کاهش می‌دهد. توصیه مجامع بین‌المللی برای غربالگری سرطان پستان در افرادی که در ریسک متوسط می‌باشند، عبارتند از:

1- انجام ماموگرافی دوطرفه سالیانه از سن 40 سالگی به بعد

2- معاینه بالینی پستان‌ها توسط پزشک ‍Clinical Breast Examination (CBE) هر سه سال یک بار در زنان 20-40 سال و بعد از آن معاینه سالیانه.

3- معاینه پستان‌ها توسط خود فرد Breast Self Examination (BSE) هر ماه از دهه بیست، که به صورت انتخابی و اختیاری می‌باشد. در مورد خانم‌هایی که در گروه پرخطر قرار دارند (مثل سابقه بالینی مثبت، ژن مثبت، سابقه شخصی سرطان پستان) بهتر است ماموگرافی از سنین کمتر از 40 سال شروع و از تکنیک‌های تصویری بیشتر مثل MRI نیز استفاده شود و فواصل معاینه فیزیکی نیز کاهش یابد.

Breast Self – Examination (BSE)

در این روش پستان از نظر هر گونه نامنظمی، توده، تغییر در اندازه و شکل، ترشح از نوک سینه و یا هر ضخامت غیرطبیعی بافت معاینه می‌شود. علیرغم کوشش‌های محققان در اثبات اثر این روش در کاهش مرگ و میر ناشی از سرطان پستان، تاکنون هیچ مطالعه‌ای نتوانسته است تفاوت آماری مهمی را در کاهش مرگ و میر سرطان پستان با استفاده از این روش نشان دهد.

معاینه فیزیکی پستان

این معاینه توسط پزشک انجام می‌شود. مطالعات نشان داده‌اند که اگر این معاینه همراه با ماموگرافی انجام شود، میزان کاهش مرگ و میر ناشی از سرطان پستان مشابه ماموگرافی به تنهایی است؛ لذا این روش اثر زیادی در کاهش مرگ و میر ندارد.

ماموگرافی

ماموگرافی یک وسیله تشخیصی است که در آن از اشعه ایکس با دوز کم استفاده می‌شود. انجام ماموگرافی سالیانه باعث کاهش مرگ ناشی از سرطان پستان در خانم‌های 40 ساله و مسن‌تر می‌شود.

در سال 2001، ماموگرافی دیژیتال در آمریکا معرفی شد که در آن نیز از اشعه ایکس استفاده می‌شود؛ ولی تصاویر در داخل کامپیوتر برای کنتراست بهتر پردازش می‌گردد با اینکه تفاوت آماری قابل ملاحظه‌ای بین دو تکنیک فوق در جمعیت عمومی و زنان بالای 50 سال وجود ندارد، ولی این روش منجر به کشف بهتر و بیشتر تومور در زنان کمتر از 50 سال می‌شود.

MRI

MRI یک روش تشخیصی است که در آن از میدان مغناطیسی استفاده می‌شود و تصاویر سه‌بعدی از بدن به دست می‌آید. این تکنیک گران است و نیاز به تزریق ماده حاجب از طریق ورید دارد. مطالعات اخیر نشان داده است که این روش حساسیت بیشتری برای کشف سرطان پستان نسبت به سایر روش‌های غربالگری دارد.

غربالگری سرطان کولون و رکتوم

هر زن و یا مردی که از نظر ابتلا به سرطان کولورکتال در ریسک متوسط هستند، باید غربالگری را از سن 50 سالگی شروع کنند و یکی از روش‌های زیر را که در دسترس است، با مشورت پزشک خود انتخاب کنند.

1- آزمایش خون مخفی در مدفوع Fecal Occult Blood Test (FOBT) هرسال.

2- آزمایش ایمونوشیمی مدفوع Fecal Immunochemical Test (FIT) هر سال.

3- سیگموییدسکوپی هر پنج سال یک بار

4- کولونوسکوپی هر ده سال یک بار

5- باریم انما با دوبل کنتراست Double Contrast Barium Enema (DCBE) هر پنج سال یک بار

6- سی‌تی کولونوگرافی (Virtual colonoscopy) هر پنج سال یک بار

در صورتی که هر یک از آزمایش‌های 1 و یا 2 مثبت باشد، باید کولونوسکوپی انجام شود.

بیماران ذیل که جزء گروه پرخطر از نظر ابتلا به سرطان کولورکتال می‌باشند، باید پس از مشاوره با پزشک خود غربالگری را زودتر شروع کنند و یا آزمایش‌ها را به دفعات بیشتر و با فواصل کمتر انجام دهند.

الف) سابقه شخصی سرطان کولورکتال یا پولیپ‌های آدنوماتوز

ب) سابقه شخصی ابتلا به بیماری التهابی مزمن روده (کرون یا کولیت اولسراتیو)

ج) سابقه فامیلی مثبت پولیپ یا سرطان کولورکتال در یکی از بستگان درجه یک (والدین، فرزند، خواهر و برادر)، در سنین قبل از 60 سالگی یا در دو نفر یا بیشتر از بستگان درجه یک در هر سنی.

5- سابقه فامیلی مثبت شناخته‌شده از سرطان کولورکتال ارثی مثل پولیپوز آدنوماتوز فامیلیال Familial adenomatous Polyposis (FAP)  یا سرطان کولون ارثی بدون پولیپوز Hereditary Non-Polyposis Colorectal Cancer (HNPCC)