با یونیویزیوم یا نسبت تصویر ۱۸:۹ بیشتر آشنا شوید

همان‌طور که می‌دانید، اکثر نمایشگرها و تلفن‌های هوشمند از صفحاتی با نسبت تصویر 16:9 استفاده می‌کنند. سامسونگ و ال‌جی اما به‌تازگی تصمیم گرفته‌اند با استفاده از نسبت‌های تصویر جدید و متفاوت در پرچم‌داران خود، بار دیگر بحث بر سر مناسب‌ترین استاندارد برای نمایشگرها را بر سر زبان‌ها بیندازند. به همین بهانه بد نیست نگاهی به تاریخچه‌ی نسبت‌های تصویر بیندازیم و پس از معرفی متداول‌ترین این استانداردها، با یونیویزیوم (Univisium) بیشتر آشنا شویم.

نسبت تصویر چیست؟

نسبت تصویر یک نمایشگر (Aspect Ratio)، به معنی نسبت اندازه‌ی افقی به اندازه‌ی عمودی آن است. این نسبت را معمولا به‌صورت x:y (دو عدد که توسط دو نقطه از یکدیگر جدا شده‌اند) نمایش می‌دهند که در آن x نشان‌دهنده‌ی نسبت اندازه تصویر در راستای افق و y نشان‌دهنده‌ی نسبت اندازه تصویر در راستای قائم است.

توجه داشته باشید که وقتی صحبت از نسبت تصویر به میان می‌آید، معمولا دو مفهوم بسیار نزدیک به هم و ظاهرا مشابه «نسبت تصویر نمایشگر» (DAR: Display Aspect Ratio) و «نسبت تصویر ضبط» (SAR: Storage Aspect Ratio) معمولا با یکدیگر اشتباه گرفته می‌شوند. نسبت تصویر نمایشگر، همان‌طور که از نامش پیدا است، به نسبت ابعاد فیزیکی نمایشگر گفته می‌شود و این در حالی است که نسبت تصویر ضبط به نسبت ابعاد پیکسلی اطلاق می‌شود. اگر محتوا با استفاده از پیکسل‌های مربعی به نمایش درآید (که در اکثر مواقع هم چنین است)، هر دو نسبت با یکدیگر برابر خواهند بود؛ اما باید توجه داشت که همچنان نمی‌توان یکی از این دو اصطلاح را برای اشاره به دیگری استفاده کرد.

(در ادامه‌ی این مطلب، منظور از «نسبت تصویر» همواره همان «نسبت تصویر نمایشگر» خواهد بود.)

نسبت تصویر 4:3

حتما به یاد دارید که تا همین چندی پیش، بیشتر ما در خانه‌هایمان از تلویزیون‌ها یا نمایشگرهایی تقریبا مربعی شکل با نسبت تصویر 4:3 (بخوانید چهار به سه) استفاده می‌کردیم. تاریخچه‌ی این نسبت تصویر به دوران سینمای صامت و استفاده از فیلم‌های 35 میلی‌متری بازمی‌گردد. نسبت 4:3 در بیشتر طول قرن بیستم میلادی، استاندارد جهانی محتوا و نمایشگرها به شمار می‌رفت.

در تلویزیون‌های بر پایه‌ی تکنولوژی CRT، هرچه نسبت تصویر به مربع نزدیک‌تر می‌بود، هزینه‌ی ساخت نمایشگر بیشتر کاهش پیدا می‌کرد؛ درنتیجه تلویزیون‌ها و مانیتورهای ساخته‌شده بر مبنای این تکنولوژی تقریبا همگی با نسبت تصویر 4:3 عرضه می‌شدند. همین موضوع برای دیگر دستگاه‌های اپتیکال مانند پروژکتورها و دوربین‌ها نیز صادق است. اما در صفحات LCD و پلاسما، تنها عامل تأثیرگذار روی قیمت نهایی، مساحت نمایشگر است.

نسبت تصویر عریض (Wide Aspect Ratio)

بر خلاف باور رایج، گذار به نمایشگرهای عریض هم‌زمان با متداول شدن نسبت تصویر 16:9 نبود، بلکه این نسبت تصویر 16:10 بود که بین سال‌های 2003 تا 2006 متداول‌ترین نسبت بین نمایشگرهای عریض به شمار می‌رفت. نسبت 16:10 هنوز هم نزدیک‌ترین مقدار بین نسبت‌های تصویر به نسبت طلایی (1.6188) است.

نمایشگرهای عریض برای اولین بار در لپ‌تاپ‌ها و سپس در مانیتورها ظاهر شدند. دلایل این تغییر ابعاد نمایشگرها، متداول شدن ویدئوهای عریض، توانایی نمایش دو صفحه‌ در نرم‌افزارهای پردازش متن در کنار یکدیگر، بازی‌های ویدئویی و نرم‌افزار CAD بود. تا سال 2008، پرفروش‌ترین مانیتورهای دنیا از نسبت تصویر 16:10 استفاده می‌کردند.

^{متداول‌ترین نسبت‌های تصویر نمایشگرها در طی دهه‌ی گذشته}

در سال 2008 صنعت ساخت نمایشگر شاهد تغییری دوباره و روی آوردن به استاندارد جدید 16:9 بود. دیسپلی‌سرچ در گزارشی در همان سال دلیل این تغییر رویه را پشتیبانی از رزولوشن‌های بالاتر و عریض‌تر عنوان کرد. اما دلیل مهم‌تر چنین تغییر ناگهانی، متداول شدن تلویزیون‌های HD بود. از آنجایی که پنل این تلویزیون‌ها برای سازگاری با محتوای HD از نسبت 16:9 استفاده می‌کرد، سازندگانی که هم مانیتور و هم تلویزیون تولید می‌کردند برای افزایش بهینگی خطوط تولید خود، نسبت تصویر 16:10 را به‌طور کامل کنار گذاشتند.

تا سال 2010 تقریبا تمامی سازندگان مانیتور، لپ‌تاپ و تلویزیون به استاندارد جدید 16:9 مهاجرت کردند و از آن به بعد پیدا کردن نمایشگری با نسبت تصویر 16:10 در بازار کار سختی به شمار می‌رفت. در این سال‌ها نتایج این تغییر رویه‌ی سازندگان صفحات نمایش تقریبا در همه‌جا به‌خوبی مشهود بود. برای مثال در سال 2011، رزولوشن 1920 در 1080 (فول اچ دی) به متداول‌ترین رزولوشن در بین کاربران سرویس بازی استیم تبدیل شده بود و رزولوشن 1680 در 1050 (نسبت 16:10) به  جایگاه دوم تنزل پیدا کرده بود.

یکی از نکات جالب درباره‌ی صفحات لپ‌تاپ‌ها این است که بسیاری از آن‌ها (مخصوصا مدل‌های قدیمی‌تر) نه از نسبت 16:10 استفاده می‌کنند و نه از نسبت 16:9. جالب است بدانید نسبت تصویر صفحاتی با رزولوشن 1366 در 768 (یکی از متداول‌ترین نسبت‌های تصویر در بین لپ‌تاپ‌های نسبتا قدیمی‌تر و لپ‌تاپ‌های میان‌رده و پایین‌رده‌ی امروزی) برابر با 683:384 است!

در سال 2012 رزولوشن 1366 در 768 (که با اندکی اغماض می‌توان آن را 16:9 فرض کرد) به متداول‌ترین رزولوشن در جهان تبدیل شد. در همان سال رزولوشن 1024 در 768 (با نسبت 4:3) و رزولوشن 1280 در 800 (با نسبت 16:10) به ترتیب در رتبه‌های دوم و سوم قرار داشتند.

مرگ تدریجی استاندارد 16:10 و متداول شدن نسبت 16:9 با واکنش‌های متفاوتی از سوی کاربران همراه بود. هزینه‌ی کمتر تولید صفحات با نسبت 16:9، مناسب بودن آن‌ها برای بازی‌های ویدئویی و تماشای فیلم و در نهایت یکپارچه شدن نسبت تصویر دستگاه‌های مختلف از جمله مانیتورها و تلویزیون‌ها، از جمله نکات مثبت و مزایای این تغییر برشمرده می‌شد. در سوی دیگر اما منتقدان از کمبود فضای عمودی در نمایشگرهای جدید ناراضی بودند. به همین دلیل بسیاری از افراد استفاده از صفحاتی با نسبت 16:9 برای مقاصد تولید محتوا (مانند کار با نرم‌افزارهای آفیس و مهندسی که برای صفحات بلند طراحی شده بودند، نه عریض) را نامناسب می‌دانستند.

^{سرفیس پرو 4 مایکروسافت و آیپد پرو اپل، هر دو از نسبت‌های تصویر غیر عریض استفاده می‌کنند.}

همین فلسفه باعث شد مایکروسافت سرفیس پرو 3 و 4 را با نسبت غیر عریض 3:2 تولید کند. علاوه بر سرفیس، بسیاری از تبلت‌های دیگر نیز از نسبت‌هایی مانند 16:10 و 4:3 استفاده می‌کنند که به نسبت ابعاد کاغذهای استانداردی مانند A4 بسیار نزدیک‌تر است.

نکته‌ی قابل توجه دیگر این است که بسیار قبل از آنکه نمایشگرها به استاندارد جدید عریض روی بیاورند، این محتوای دیجیتال بود که از این نسبت تصویر استفاده می‌کرد. از سال 2005، بیشتر بازی‌های ویدئویی برای نسبت تصویر 16:9 طراحی و ساخته می‌شدند. صنعت سینما حتی سابقه‌ای از این قدیمی‌تر دارد و فیلم‌های DVD از سال 2000 با نسبت تصویر 16:9 عرضه می‌شدند. پس به‌نوعی می‌توان گفت این محتوای دیجیتال و صنعت سرگرمی بود که نسبت تصویر خود را به نمایشگرها تحمیل کرد، نه بالعکس.

یونیویزیوم

برای درک این موضوع که اصلا چرا باید استاندارد جدیدی برای نسبت تصویر پیشنهاد شود، لازم است ابتدا به تفاوت نسبت تصویر در محصولات مصرفی و سینماها اشاره کنیم.

^{تفاوت نسبت تصویر استاندارد HD با استانداردهای سینمایی}

تا به اینجا تمام نسبت‌های تصویری که به آن‌ها اشاره کردیم، مربوط به دستگاه‌ها و محتوای خانگی می‌شد؛ حال آنکه صنعت سینما و پرده‌ی نقره، استانداردهای خاص خودشان را دارند. متداول‌ترین نسبت‌های تصویر در دنیای سینما 1.85:1 و 2.35:1 هستند که هردوی آن‌ها از نسبت 16:9 (1.7:1) عریض‌تر هستند. این تفاوت نسبتِ فیلم به نمایش درآمده روی پرده‌ی سینما و فیلمی که کاربران روی تلویزیون یا دستگاه‌های خود تماشا می‌کنند، سبب می‌شود که یا تصویر تمام نمایشگر را نپوشاند یا در صورتِ نمایش تمام محتوا روی نمایشگر، قسمتی از دو طرف تصویر دیده نشود (به‌اصطلاح تصویر بریده یا Crop شود).

یونیویزیوم (Univisium) فرمت پیشنهادی سینماتوگرافر ایتالیایی، ویتوریو استورارو، برای یکپارچه کردن نسبت فیلم‌های سینمایی و تلویزیونی به نسبت 18:9 یا همان 2:1 است. استورارو برای اولین بار برنامه‌ی خود برای معرفی استاندارد جدید را در سال 1998 (که در ابتدا قرار بود یونیویژن نام بگیرد) به این صورت اعلام کرد:

تمامی فیلم‌ها - صرف نظر از اینکه چقدر موفق باشند - پس از عمر کوتاه خود روی پرده‌ی سینما، عمر به‌مراتب طولانی‌تری روی نمایشگرهای دیجیتال خواهند داشت ... داشتن دو رسانه‌ی متفاوت با دو نسبت تصویر متفاوت، باعث می‌شود همه‌ی ما (کارگردان‌ها و سینماتوگرافرها) کابوس مشترکی داشته باشیم؛ به خطر افتادن ترکیب تصویر. [به همین دلیل] هرگاه از طریق نمایاب (ویوفایندر) یک دوربین، یا یک مانیتور [به فیلم خود] نگاه می‌کنیم، همواره با دو تصویر [متفاوت] از یک سوژه‌ی یکسان دست و پنجه نرم می‌کنیم.

^{هنگام نمایش فیلم‌هایی با نسبت تصویر سینمایی روی نمایشگرهای 16:9، یا تمامی صفحه پوشانده نمی‌شود (نوار سیاه در بالا و پایین)
یا قسمتی از دو طرف تصویر بریده (crop) می‌شود.}

برای غلبه بر این مشکل، استورارو نسبت تصویر 2:1 (که میانگین نسبت 2.2:1 فیلم‌های 65 و 70 میلی‌متری و نسبت 16:9 فیلم‌های HD است) را پیشنهاد داده است. او در مصاحبه با امریکن سینماتوگرافر دلیل لزوم وجود استانداردی یکپارچه را این‌گونه توضیح می‌دهد:

به نظر من بسیار مهم است که مخاطبان دقیقا [فیلم را] همان‌طور ببینند که کارگردان و سینماتوگرافر تدوین کرده است. این [استاندارد] بهترین راه حل است.

از جمله فیلم‌های مشهوری که تا به حال با فرمت پیشنهادی استورارو تهیه شده‌اند می‌توان به فیلم «دنیای ژوراسیک» محصول سال 2015 و مجموعه‌ی «خانه‌ی پوشالی» اشاره کرد.

^{اسکرین شاتی از سریال خانه‌ی پوشالی با ابعاد 1440x720 پیکسل و نسبت تصویر دقیقا برابر با 2:1}

اما از محتوای دیجیتال که بگذریم، نوبت به نمایشگرها می‌رسد. گوشی ال‌جی جی 6 که در جریان کنگره‌ی جهانی موبایل در سال 2017 معرفی شد، اولین تلفن هوشمندی است که از نمایشگری با نسبت 2:1 بهره می‌برد. ال‌جی در جریان مراسم رونمایی از G6 در اقدامی بسیار جالب، برای معرفی و توضیح نسبت تصویر جدید به کار گرفته‌شده در پرچم‌دارش، خودِ مخترع یونیویزیوم یعنی ویتوریو استورارو را روی صحنه آورد.

پس از ال‌جی، سامسونگ نیز تصمیم گرفت در جدیدترین پرچم‌دار خود یعنی گلکسی اس 8 از نمایشگری تقریبا با همین نسبت تصویر (18.5:9) استفاده کند. بر خلاف دنیای سینما که نسبت یونیویزیوم در آن با 2:1 شناخته می‌شود؛ در دنیای نمایشگرها به دلیل اینکه مصرف‌کنندگان از پیش با نسبت معروف 16:9 آشنایی بیشتری دارند، یونیویزیوم با نام 18:9 بازاریابی می‌شود.

به‌صورت خلاصه، دلیل استفاده از نسبت تصویر جدید در پرچم‌داران دو غول کره‌ای، متداول‌تر شدن این استاندارد در صنعت سینما و از طرفی مناسب‌تر بودن نمایشگرهایی با این نسبت تصویر برای عملیات مالتی تسکینگ در اندروید نوقا بیان می‌شود.

آینده در اختیار کدام استاندارد خواهد بود؟

شاید برایتان سؤال باشد که چرا در حالی که استاندارد نسبت تصویر 16:9 با اختلاف زیاد به‌عنوان پراستفاده‌ترین نسبت تصویر مطرح است، شرکت‌های بزرگی چون سامسونگ، ال‌جی، اپل و مایکروسافت در دستگاه‌هایشان از نسبت‌های تصویر غیر متداول استفاده می‌کنند؟ دلیل چنین تصمیمی این است که هنگام استفاده از این نسبت‌های تصویر جدید در دستگاه‌های هوشمند، بازی‌های ویدئویی و اپلیکیشن‌ها به دلیل ماهیت انطباق پذیر (Adaptive) خود، مشکلی برای نمایش نخواهند داشت؛ بلکه تنها فیلم‌ها و سریال‌ها (به‌طور کلی ویدئوها) هستند که باید با نسبت نمایشگر انطباق داشته باشند.

^{مانیتور فوق عریض ال‌جی با نسبت تصویر 21:9 در حال اجرای بازی Borderlands 2.
اکثر سیستم عامل‌ها، بازی‌ها و نرم‌افزارها Adaptive هستند و با هر نسبت تصویری انطباق پیدا می‌کنند.}

به همین دلیل است که در دستگاه‌های قابل حمل و مانیتورها شاهد انواع و اقسام نسبت‌های تصویر هستیم، اما تقریبا هیچ تلویزیونی با نسبت تصویری به غیر از 16:9 نمی‌توانید پیدا کنید. از همین رو، هنگام خرید یک مانیتور یا دستگاه هوشمند قابل حمل، نیازی نیست چندان نگران نسبت تصویر آن باشید؛ چرا که حتی اگر نسبت تصویر دستگاهتان هرگز به استاندارد غالب تبدیل نشود، باز هم هنگام اجرای سیستم عامل، اکثر بازی‌ها و نرم‌افزارها، مشکلی نخواهید داشت. اما اگر تصمیم به خرید تلویزیونی با نسبت تصویر غیر متداول بگیرید (هرچند هنوز چنین تلویزیون‌هایی را در بازار نمی‌توانید پیدا کنید) در واقع دست به ریسک بزرگی زده‌اید؛ چرا که فیلم‌ها و فایل‌های ویدئویی بر خلاف نرم‌افزارها انطباق پذیر نیستند.

البته با روی آوردن کمپانی‌های فیلم‌سازی هالیوودی و شرکت‌های تولید محتوای بزرگی چون آمازون و نتفلیکس به استاندارد یونیویزیوم، احتمال اینکه این نسبت در آینده‌ای نه‌چندان دور به استاندارد غالب محتوا و نمایشگرها تبدیل شود، چندان دور از انتظار نیست. نباید فراموش کرد که همین نسبت 16:9 همواره استانداردی همه‌گیر نبوده است و طی 10 تا 15 سال گذشته، دست کم 3 بار شاهد تغییر استاندارد غالب نسبت تصویر در نمایشگرها بوده‌ایم.