تغییر پارادایم طلای سیاه

با این حال آنها ضمن «تشکر» از تولیدکنندگان شیل اعلام کردند که شیل مانع از ایجاد کمبود عرضه در بازارهای جهانی شده است. چراکه درست ظرف یک سال گذشته تولیدات آمریکا نیز بیش از 7/ 1 میلیون بشکه در روز افزایش یافته است. اما پیش‌بینی می‌شود که رشد تولیدات آمریکا ادامه داشته و به تغییرات بزرگی در بازار نفت منجر شود. برخی کارشناسان از صادرکننده خالص نفت شدن آمریکا طی سال‌های آینده خبر داده و حتی آژانس بین‌المللی انرژی پیش‌بینی کرد که ظرف 5 سال آینده صادرات نفت و فرآورده‌های نفتی آمریکا به بیش از روسیه و نزدیک به سطح عربستان خواهد رسید. این تحولات که احتمالا به تاثیرات عمیقی در ژئوپلیتیک جهانی خواهد داشت، می‌تواند تغییرات بزرگی در تجارت جهانی نفت و گاز ایجاد کند. امسال حدود 4 هزار نماینده صنعت انرژی جهانی در هوستون، جایی که موسسه IHS Markit کنفرانس 5روزه CERAWeek را برگزار می‌کند، گردهم آمدند. مدیران اجرایی نفت از شورون، بی‎پی، هس، اوکسیدنتال و... در این همایش حضور داشتند، فاتح بیرول، رئیس آژانس بین‌المللی انرژی و محمد بارکیندو، دبیرکل اوپک از سخنرانان این همایش بودند. مایک پومپئو، وزیر امور خارجه و ریک پری، وزیر انرژی آمریکا نیز در این همایش حضور داشته و از سیاست‌های ترامپ در بازار نفت دفاع کردند.

  تحریم نفتی دو عضو اوپک

شاید مهم‌ترین موضوع مطرح شده در کنفرانس سراویک به گزارش آژانس بین‌المللی انرژی که چشم‌انداز 5ساله‌ای از بازار نفت ترسیم می‌کرد، اختصاص داشت. یکی از محورهای مهم این گزارش که توسط فاتح بیرول منتشر شد، تحریم‎های نفتی بود که ظرف یک سال گذشته بر  ایران و ونزوئلا تحمیل شده است. آنطور که آژانس می‌گوید تحریم این دو کشور عرضه نفت را در سال 2019 نسبت به 2018 حدود 76/ 1 میلیون بشکه در روز کاهش خواهد داد. IEA پیش‌بینی کرده است که متوسط ظرفیت تولید ونزوئلا از 31/ 1 میلیون بشکه در روز در سال 2018 به 750 هزار بشکه در سال 2019 کاهش یابد که این به معنای از دست رفتن 560 هزار بشکه در روز از ظرفیت تولید این کشور است. این سازمان همچنین ظرفیت تولید ایران در سال جاری میلادی را 65/ 2 میلیون بشکه در روز پیش‌بینی کرده که نسبت به ظرفیت 85/ 3 میلیون بشکه‌ای سال 2018 حدود 2/ 1 میلیون بشکه در روز کاهش را نشان می‌دهد.

آژانس بین‌المللی انرژی با اشاره به تحولات سیاسی اخیر در ونزوئلا اعلام می‌کند که «پیش‌بینی تولید این کشور دشوارتر از هر زمان دیگری است، ما برآورد می‌کنیم کاهش تولید ونزوئلا به اندازه سال گذشته یعنی حدود 570 هزار بشکه در روز خواهد بود.» در ادامه این گزارش آمده است، «اما واضح است که واقعیت می‌تواند بسیار متفاوت باشد، این احتمال وجود دارد تغییرات سیاسی در این کشور فرصتی برای تغییر و تعمیر صنعت نفت برای PDVSA (شرکت ملی نفت ونزوئلا) ایجاد کند و تولید بهبود یابد. اما اگر وضعیت بدتر شود، برای مدت نامشخصی صنعت نفت این کشور سقوط خواهد کرد.»

تحریم‌های نفتی علیه ونزوئلا که شامل ممنوعیت خرید نفت‌خام و فروش رقیق‌کننده توسط پالایشگران آمریکایی به شرکت ملی نفت ونزوئلا است، از 28 ژانویه آغاز شده است. دولت ترامپ همچنین دستور بلوکه شدن پول حاصل از فروش نفت ونزوئلا در بانک‎های آمریکایی را صادر کرده است. خوآن گوایدو به‌عنوان رهبر اپوزیسیون خود را به‌عنوان رئیس‌جمهور این کشور معرفی کرده و آمریکا و برخی دیگر از کشورها از این اقدام او حمایت کرده‌اند. تحریم‌ها به منظور فشار به نیکلاس مادورو و عقب‌نشینی او در برابر گوایدو بر ونزوئلا تحمیل شده است. این کشور در ماه فوریه حدود 1/ 1 میلیون بشکه در روز نفت تولید کرده که 60 هزار بشکه کمتر از ژانویه است. تولید نفت این کشور ظرف دو سال گذشته بیش از 900 هزار بشکه در روز کاهش یافته است.  ایران نیز که از اوایل ماه نوامبر مشمول تحریم‌های آمریکا شده، ماه گذشته سطح تولیدات خود را در حدود 72/ 2 میلیون بشکه در روز حفظ کرده است. سطح تولید ایران پیش از خروج آمریکا از برجام بیش از 8/ 3 میلیون بشکه در روز بود. IEA با اشاره به کاهش تولید ایران می‌گوید: «احتمالا برخی چاه‌های نفتی در این کشور تعطیل شده‌اند و ایران مشغول تعمیر و نگهداری چاه‎های فرسوده و سالخورده خود است.»

  تحریم نفتی با تکیه بر شیل

اما با وجود اخلال در تولید نفت ایران و ونزوئلا تحلیلگران در سراویک بر این باورند که بازار با کمبود عرضه مواجه نخواهد شد، چراکه رشد تولید نفت آمریکا همچنان ادامه دارد. تولید نفت آمریکا در حال حاضر به 1/ 12 میلیون بشکه در روز رسیده که نسبت به مدت مشابه سال قبل بیش از 7/ 1 میلیون بشکه بیشتر است. علاوه بر این پیش‌بینی می‌شود رشد تولید امسال نیز ادامه یابد و در پایان سال جاری میلادی تولید نفت آمریکا به 13 میلیون بشکه در روز برسد. رشد تولید آمریکا باعث شده که این کشور از توانایی بیشتری برای تحریم صادرات نفت دیگر کشورها برخوردار باشد.

دنیل یرگین، نویسنده، سخنران، کارشناس انرژی و مورخ اقتصادی آمریکایی که در حال حاضر به‌عنوان معاون مدیرعامل در موسسه

 IHS Markit مشغول به کار است، بر این باور است که بدون رشد تولید نفت آمریکا، تحریم نفتی ایران چه در دولت ترامپ چه در دولت اوباما امکان‌پذیر نبود. او پیش‌بینی می‌کند که طی سال‌های آینده صادرات نفت آمریکا رشد چشمگیری بیابد و این کشور ظرف دو تا سه سال به صادرکننده خالص نفت بدل شود. این کشور در حال حاضر روزانه 3 میلیون بشکه نفت صادر می‌کند. یرگین در ادامه افزوده است: «رشد صادرات نفت آمریکا موجب افزایش توانایی این کشور برای استفاده از ابزار تحریم می‎شود و همچنین برگ برنده‌ای در اختیار این کشور در مذاکرات تجاری با چین قرار خواهد داد.» آن‌طور که معاون مدیرعامل موسسه  IHS Markit  می‌گوید، صنعت نفت آمریکا در حال حاضر تمرکز ویژ‌ه‌ای بر راه‌های افزایش صادرات و گسترش بنادر تگزاس دارد و این می‌تواند به تحولی بزرگ در دنیای تجارت نفت منجر شود.

  موج دوم شیل در راه است

علاوه بر این، آژانس بین‌المللی انرژی در گزارشی که چشم‌انداز 5ساله بازار نفت را ترسیم می‌کرد، از احتمال تبدیل شدن آمریکا به بزرگ‌ترین‌ صادرکننده نفت دنیا ظرف 5سال آینده خبر داد. آمریکا در سال 2018 با پشت‌سر گذاشتن عربستان و روسیه به بزرگ‌ترین‌ تولیدکننده نفت‌خام دنیا بدل شد، حال آژانس بین‌المللی انرژی بر این باور است که میزان صادرات نفت و فرآورده‌های نفتی این کشور طی 5 سال آینده حدود 2برابر شده و به بیش از 9میلیون بشکه در روز خواهد رسید. با رسیدن به این سطح، آمریکا روسیه را پشت‌سر گذاشته و به سطح صادرات نفت و فرآورده عربستان بسیار نزدیک خواهد شد.

آژانس بین‌المللی انرژی بر این باور است که رشد تولید نفت شیل در آمریکا ادامه خواهد داشت و به سطح عرضه نفت این کشور تا 2024 حدود 4 میلیون بشکه افزوده خواهد شد. فاتح بیرول با بیان اینکه «دومین موج انقلاب نفت شیل در راه است» گفته است: «این به آن معنا است که70 درصد از رشد تولید نفت و 75 درصد از رشد تولید گاز مایع ظرف 5سال آینده به آمریکا اختصاص خواهد داشت.» او در ادامه هشدار داده که این اتفاق تغییرات ژئوپلیتیک عمیقی را به همراه خواهد داشت و به تحولات بزرگی در بازار نفت و گاز منجر می‌شود. رشد صادرات نفت آمریکا از نفوذ عربستان و روسیه در بازار نفت خواهد کاست.

IEA همچنین می‌گوید که در پنج سال آینده بیشترین رشد تولید در اوپک از سوی عراق رخ خواهد داد و به جبران کاهش عرضه نفت ایران و ونزوئلا کمک خواهد کرد. بیرول در ادامه افزوده است که «تحلیل چشم‌انداز بازار بدون توجه به عوامل ژئوپلیتیک کار بسیار دشواری است، ما شاهد این هستیم که نگرانی‌های ژئوپلیتیک سایه بزرگی بر معاملات بازار نفت انداخته است.»

  بزرگ‌ترین‌ مشتری؛ بزرگ‌ترین‌ رقیب

IEA در ادامه تحریم نفتی آمریکا علیه ایران و ونزوئلا را در نهایت موجب کاهش ظرفیت موثر تولید اوپک و اثرگذاری این سازمان در بازار نفت می‌داند. در واقع در شرایطی که تحت تاثیر تحریم‌ها ظرفیت تولید اوپک کاهش می‌یابد، سلطه آمریکا در بازار نفت به واسطه رشد تولید نفت شیل رو به فزونی خواهد گذاشت. در واقع کشوری (آمریکا) که روزگاری بزرگ‌ترین‌ خریدار نفت اوپک بود به بزرگ‌ترین رقیب آن بدل شده است. آژانس بر این باور است که تحت تاثیر تحریم ایران و ونزوئلا ظرفیت تولید اوپک در سال جاری 5/ 1 میلیون بشکه نسبت به سال گذشته کاهش خواهد یافت. با این حال این کاهش ظرفیت موثر تولید به مرور از سوی کشورهای دیگر جبران شده و در نهایت در سال 2024 به 380 هزار بشکه در روز خواهد رسید.

  خبر خوب برای کشورهای نفتی

آژانس بین‌المللی انرژی همچنین بر این باور است که جهان به منابع نفت جدیدی برای پاسخ به تقاضای بازار نیاز دارد، چراکه زمان رسیدن تقاضای نفت به اوج خود به این زودی فرا نخواهد رسید. کارشناسان IEA پیش‌بینی کرده‌اند که ظرف 5 سال آینده به‌طور متوسط رشد تقاضا برای نفت 2/ 1 میلیون بشکه در سال خواهد بود که نسبت به رشد تقاضای کنونی تغییر محسوسی را نشان نمی‎‌دهد. این در حالی است که برخی موسسات و کارشناسان با اشاره به کاهش تقاضا برای بنزین به دلیل افزایش خودروهای برقی بر این باورند که تا میانه‌های دهه 2020 تقاضا برای نفت به اوج خواهد رسید، سپس به آرامی کاهش خواهد یافت. IEA با وجود اینکه تضعیف تقاضا با رشد خودروهای برقی تقاضا را تایید می‌کند، اما بر این باور است که رشد صنعت پتروشیمی و مصرف سوخت جت اهرمی برای رشد تقاضا خواهد بود.

اما آمار غیرمنتظره دیگری که از سوی بیرول منتشر می‌شود، اوج‌گیری رشد تقاضای نفت در آمریکا است. به گفته بیرول، رشد اقتصادی بالا و رونق صنعت پتروشیمی در آمریکا موجب اوج‌گیری رشد تقاضا برای نفت در این کشور شده، به‌طوری‌که رشد تقاضای نفت آمریکا سال گذشته بعد از 20 سال چین را پشت سرگذاشت و این کشور با مقدار 5/ 0 میلیون بشکه در روز بیشترین رشد تقاضای نفت را به خود اختصاص داد. در این میان جنگ تجاری که به کاهش رشد اقتصادی چین منجر شده در کاهش رشد تقاضای این کشور و جلو افتادن آمریکا در این زمینه موثر بوده است.

  چگونه شیل جایگزین نفت سنگین می‌شود؟

اما موضوع دیگری که در گردهمایی سراویک مطرح شد، ناپایداری کمبود نفت سنگین و مازاد عرضه نفت سبک در بازار در پی کاهش عرضه نفت ایران و افزایش عرضه شیل است. نفت ایران از نوع سنگین و ترش محسوب می‌شود که برای تولید محصولات پالایشی میان تقطیر و سنگین مناسب‌تر است. در حالی که نفت شیل آمریکا از نوع سبک و شیرین بوده و از پالایش آن محصولات پالایشی سبک بیشتری به دست می‌آید. این موضوع موجب شده که قیمت نفت سنگین در بازارهای جهانی نسبت به نفت سبک رشد کند و حتی در بازه‌هایی قیمت نفت شاخص دبی و عمان به بیش از قیمت نفت برنت برسد. نفت دبی و عمان شاخص بازار خاورمیانه بوده و در برابر برنت که نفت شاخص بازار اروپا است، ترش و سنگین محسوب می‌شود و معمولا ارزان‌تر به فروش می‌رسد. علاوه بر این، در ماه‌های اخیر قیمت محصولی چون گازوئیل به بیش از بنزین رسیده که اتفاق چندان متداولی نیست.

با این حال کارشناسان بر این باورند که این روند نمی‌تواند چندان در بلندمدت ادامه یابد، به خصوص از اوایل سال 2020 که تغییرات قوانین حمل و نقل دریایی تغییر می‌کند، تقاضا برای نفت سبک و شیرین افزایش خواهد یافت. سازمان بین‌المللی دریایی (IMO) که دارای 171 عضو است استانداردهای حمل و نقل دریایی را تنظیم می‌کند. بر اساس قوانین جدید IMO، از ابتدای سال 2020 حداکثر مقدار گوگرد در سوخت‌های دریایی مورد استفاده در دریاهای آزاد باید حداکثر 5/ 0 درصد باشد، در حالی که این مقدار در حال حاضر 5/ 3درصد است. این مقررات با هدف کاهش تولید دی اکسید گوگرد، اکسید نیتروژن و سایر آلاینده‌ها از کشتی‌ها در نظر گرفته شده است. با اجرایی شدن این قوانین نیاز به سوخت‌های کم سولفور و شیرین بیشتر شده و این می‌تواند تقاضا برای نفت شیرین را افزایش دهد.