اما این روند گاهی شکلی متفاوت پیدا کرده است. از جمله استثناهای اقتصاد ایران در این سال‌ها، هلدینگ توسعه معادن و صنایع معدنی خاورمیانه (میدکو) است که تقریبا در ابعاد هلدینگ‌های دولتی بار توسعه اکتشاف، استخراج و تولید محصول را در بخش معدن و صنایع معدنی بر دوش می‌کشد. این شرکت به صورت 100 درصد خصوصی و سهامی‌عام، به منظور سرمایه‌گذاری و توسعه در بخش معادن و صنایع معدنی کشور، با مجوز سازمان بورس و اوراق بهادار کشور و پذیره‌نویسی عمومی و سرمایه 100 میلیارد تومانی، در آذر سال 1386 تاسیس شده و آغاز به کار کرده؛ به نحوی که سرمایه میدکو با افزایش سرمایه در شش مرحله به میزان 2200 میلیارد تومان افزایش یافته است.
مدیرانی که روزگاری دولتی بودند
اقتصاد دولتی ایران در دهه های 60 و 70 یکسره ضعف و اشکال نبوده و بارها شاهد «جلوه» کردن مدیرانی قدرتمند از بدنه‌های شرکت‌های دولتی بوده‌ایم. واقعیت این است که در دهه‌های گذشته اقتصاد ایران شاهد شکل‌گیری هسته‌های توسعه‌ای قدرتمندی در بخش معدن و صنایع‌معدنی (فولاد، مس، آلومینیوم، سنگ‌آهن...) بود که نتیجه نهایی آن تاسیس هلدینگ ایمیدرو بود. متاسفانه تغییر مدیریت‌ها در دولت از یکسو و قوانین اداری محدودکننده از سوی دیگر موجب شد که بسیاری از این مدیران از بدنه دولت جدا شوند که نتیجه آن خانه‌نشینی یک عده و به‌کارگیری این مدیران توسط بخش‌خصوصی از سوی دیگر بود. میدکو خوشبختانه یکی از مهم‌ترین مراکز جذب این مدیران بود. این افراد با سابقه‌های طولانی مدیریت بر واحدهایی با گردش‌های مالی بالا و تناژهای تولید ملی، توانستند خیلی زود در بخش دیگری از اقتصاد به رشد تولید ناخالص داخلی کشور کمک کنند.
هلدینگ میدکو یا شرکت معادن و صنایع معدنی خاورمیانه، از ابتدا یک شعار محوری را برای کار خود انتخاب کرده که به‌عنوان شعار استراتژیک هلدینگ به شمار می‌رود و آن اینکه «توسعه ما از معدن آغاز می‌شود». در واقع، هدف و ماموریت این هلدینگ، علاوه بر ارتقای ارزش سهام سهامداران و رضایت ذی‌نفعان، پیشبرد اهداف و ماموریت‌های تعیین شده در راستای شعار اصلی این هلدینگ است. بر این اساس، در حال حاضر در چارچوب اهداف و برنامه‌های خود، برای تولید، در زنجیره‌های فولاد و مس وارد شده و به عنوان مثال در زنجیره فولاد، از معدن سنگ‌آهن تا تولید شمش را دنبال می‌کند؛ ضمن اینکه در حوزه مس نیز، از معدن تا تولید لوله‌های مسی در دستور کار قرار گرفته که بر این اساس، در این زنجیره، کنسانتره و کاتد مس و در نهایت لوله‌های مسی قرار می‌گیرند. در عین حال در رابطه با زنجیره فولاد نیز با توجه به اینکه یک شرکت فولادی را در هلدینگ میدکو تاسیس کرده، اهداف خود را به نحوی ترسیم کرده که این مجموعه، بعد از ذوب‌آهن، در حال حاضر بزرگترین واحد کوره بلند کشور به شمار آید و تحت عنوان فولاد زرند ایرانیان با در اختیار داشتن معادن زغال‌سنگ به عنوان الزامات توسعه این زنجیره، کار را پیش ببرد؛ به گونه‌ای که فولاد زرند ایرانیان در استان کرمان و خراسان جنوبی و منطقه طبس، دارای معادن و واحدهای فرآوری و تولید کنسانتره، زغال و کک است.
رشد تولید فلزات اساسی
برنامه میدکو رشد قابل توجه تولید فلزات اساسی در کشور است به‌گونه‌ای که همپای شرکت‌های بزرگ دولتی بتواند ایران را به اهداف بخش صنایع معدنی نزدیک کند. پیش‌بینی برنامه‌های میدکو، تولید 2/ 4 میلیون تن فولاد خام در سال، 5/ 7 میلیون تن گندله سنگ آهن، 8 میلیون تن کنسانتره، 2/ 1 میلیون تن کک متالورژی، 1/ 1 میلیون تن کنسانتره زغال سنگ و 50 هزار تن مس کاتدی یا کاتد مس است؛ ضمن اینکه باید به این ارقام، 12 هزار تن لوله‌های مسی، 24 هزار تن فروبلیت، 265 هزار تن آهک پخته و 135 هزارتن کرومیک را نیز اضافه کرد که در کنار آن، یک نیروگاه 500 مگاواتی نیز در حال احداث در 35 کیلومتری کرمان است تا میدکو بتواند برای رفع نیازهای خود از برق تولیدی آن استفاده کند.
میدکو در حوزه زغال‌سنگ دو شرکت دارد. در این میان برای این هلدینگ، ماموریت‌های دیگری نیز وجود دارد که از جمله آن، ارتباط با سایر مجموعه‌ها برای تامین نیاز واحدهای فولادی است.
حدود 17 شرکت تحت پوشش این هلدینگ قرار دارند که عمدتا در رابطه با زنجیره فولاد و مس خدمات می‌دهند؛ ضمن اینکه بخشی در حوزه مهندسی، بخشی در حوزه ساخت صنعتی و بخشی در حوزه پژوهش و نوآوری، ترابری و استخراج مواد معدنی مشغول به فعالیت هستند. یکی از بزرگترین شرکت‌های استخراج مواد معدنی در اختیار هلدینگ میدکو قرار دارد که حدود 108 دستگاه ماشین‌آلات، لودر و بلدوزرهایی را تحت مالکیت دارد که تولید داخلی برای آنها وجود ندارد؛ ضمن اینکه دو دستگاه نیز در مرحله ورود به کشور است که در مجموع می‌توان گفت مالکیت حدود 180 دستگاه ماشین‌آلات سنگین متعلق به میدکو بوده یا خواهد بود. بنابراین به صراحت می‌توان گفت میدکو یکی از بزرگترین شرکت‌های استخراج مواد معدنی در کشور، خواهد شد و به موازات آن، شرکتی هم در اختیار دارد که مالکیت آن در اختیار میدکو است، ولی به صورت برون‌سپاری ، کار حمل و نقل، جابه‌جایی تولیدات و محصولات را در داخل کشور و در استان کرمان انجام می‌دهد.
طرح‌های توسعه معدنی
در زمینه سنگ‌آهن نیز، میزان تولید سال گذشته 7میلیون و 130 هزار و 148 تن بوده که بر این اساس برای سال 99 آنچه هدف‌گذاری شده 8 میلیون و 877 هزار و 145 تن است؛ همچنین در حوزه سنگ مس، تولید سال گذشته به 100 هزار و 991تن رسیده که برای امسال آنچه پیش‌بینی شده 137 هزار و 803 تن است. در حوزه سنگ سیلیس میزان محقق شده تولید در سال 98 و هدف‌گذاری سال 99 به ترتیب 43 هزار و 150 تن و 50 هزار تن بوده است. همچنین در زمینه سنگ دولومیت نیز تولید سال گذشته 48 هزار و 730 تن بوده که برای سال جاری 192 هزار تن پیش‌بینی تولید در نظر گرفته شده است، اما در حوزه زغال‌سنگ خام که در سال گذشته عملکردی نداشته است امسال پیش‌بینی‌ها این است که 43 هزار تن تولید داشته باشد.
در این میان چند پروژه در هلدینگ میدکو طراحی شده است. یک شرکت مشترک با شرکت ملی صنایع مس تحت عنوان گوهرمس راه‌اندازی شده که این شرکت، یک پروژه در حال اجرا دارد و از معدنی که مالکیت آن با شرکت ملی صنایع مس است، تغذیه می‌کند؛ ولی در قالب یک قرارداد بلندمدت، مشارکت 50 درصدی خواهد داشت و تولید یکصد هزار تن کنسانتره مس را هدف‌گذاری کرده که این میزان موردنیاز شرکت ملی مس است؛ ضمن اینکه میدکو نیز در سال، 200 هزار تن کنسانتره نیاز دارد؛ در حالی‌که واحدی که احداث شده، 200 هزار تن کنسانتره برای 50 هزار تن کاتد را فراهم می‌آورد. این پروژه امسال آغاز شده و برنامه برای اجرای آن نیز سه ساله است و در سال 1401 به بهره‌برداری خواهد رسید. همچنین پروژه احداث نیروگاه 500 مگاواتی نیز طراحی شده که در کنار آن، یک واحد تولیدی آهن اسفنجی و شمش فولادی نیز قرار دارد که شرکت فولاد بوتیای ایرانیان است که شرکت زیرمجموعه میدکو به شمار می‌رود.
برنامه‌های اکتشافی
بخش‌خصوصی به‌دلیل ضعف سرمایه عمدتا در بخش اکتشافات اولیه متکی به دولت است در حالی‌که میدکو به‌دلیل برخورداری از پشتوانه مالی قوی منتظر دیگران نمانده است. گسترش و نوسازی معادن خاورمیانه که یکی از شرکت‌های اصلی معدنی میدکو است، اکنون 27 محدوده اکتشافی را تحت‌نظر دارد که همه آنها، در حال اخذ پروانه اکتشاف بوده یا گواهی کشف داشته یا در حال اکتشاف هستند؛ بر این اساس، 27 محدوده اکتشافی در اختیار این شرکت قرار دارد که در استان‌های کرمان، آذربایجان غربی، قزوین، اردبیل، خراسان جنوبی و سمنان فعالیت دارند.
عمده معادن در حال طی مراحل اکتشافی هستند و در زمینه زغال‌سنگ، آهن، کرومیت و مس نیز طرح‌هایی هستند که در حال رفع نواقص مرتبط با مسائل محیط زیستی است. سه محدوده دیگر در استان همدان وجود دارد که ذخیره خوبی داشته و 320 هزار تن ذخیره قبلی دارد. حتی در استان سمنان، یک معدن تحت عنوان معدن چارگونا وجود دارد که واحد فرآوری به شمار رفته و ذخایر کوچکی را در کنار خود دارد.
یکی از راهکارهای فعال‌سازی معادن کوچک ایجاد مجتمع‌های معدنی و واحدهای فرآوری سیار یا ثابت است که این کار بزرگی است که میدکو در مناطق محروم انجام داده است. بازسازی معادن به گونه‌ای است که قابل عرضه در بورس‌های جهانی باشند که بر این اساس، اقداماتی را با شرکت‌های مهندسی آغاز کرده است که بتواند ذخایر خود را در چارچوب استانداردهای جهانی ارزیابی محاسبه کرده و از سوی دیگر تلاش دارد تا استراتژی سرمایه‌گذاری در سایر کشورهای جهان را نیز در دستور کار قرار دهد و برای تامین نیازهای خود در داخل کشور نیز پیشرو باشد. در این میان، یکی از معادن بزرگ معدن جلالآباد در زرند است که در قالب قرارداد بلندمدت با ایمیدرو کار می‌کند و هم‌اکنون نیز برنامه‌ریزی شده تا 120 هزار تن در آن استخراج داشته باشد. یا در سیرجان سه محدوده معدنی در اختیار دارد که 160 هزار تن آنجا استخراج صورت می‌گیرد. در جلالآباد نیز به صورت روزانه 120 هزار تن استخراج صورت می‌گیرد که بر این اساس می‌توان گفت که حداقل 15 هزار اشتغال مستقیم در واحدهای فرآوری این هلدینگ اشتغال دارند.
نمونه قابل توسعه
به‌دور از هر گونه اغراق و بزرگنمایی، میدکو را می توان نمونه‌ای موفق از یک شرکت سهامی عام دانست که با استفاده از سرمایه‌های خرد مردم، سرمایه‌گذاری یک بانک خصوصی و مدیریت با تجربه توانسته به تنهایی معادل بیش از 10 سال سرمایه‌گذاری دولتی را در بخش معدن و صنایع معدنی به سرانجام برساند. قابل ذکر اینکه این رشد و توسعه به‌دور از سرو صدا و تبلیغات بوده است.کافی بود که سایر بانک‌ها و شرکت‌های غیردولتی یا دولتی واگذار شده نیز چنین راهی را طی می‌کردند تا به‌جای اینکه اقتصاد ایران شاهد سفته‌بازی، گران‌شدن مداوم کالاها و کمبودها باشد اقتصاد کشور حتی در تحریم هم رشدهای سالانه دو رقمی را شاهد می‌بود. البته خوشبختانه تعدادی از بانک‌ها و نهادهای عمومی نیز چنین راهی را طی کرده و می‌کنند و می‌توان گفت میدکو در این راه کاملا تنها نیست.
