تنبلی چشم (آمبلیوپی) (۱)

دکتر نعمت‌اللهی؛ چشم‌پزشک

تنبلی چشم به معنی کاهش دید یا کم‌بینایی یکطرفه یا دوطرفه‌ست که با بر طرف کردن علت تنبلی، متاسفانه میزان بینایی به مرز طبیعی نمی‌رسد. در واقع تنبلی چشم نوعی اختلال بینایی است که اگر به موقع تشخیص و درمان نشود، فرد از یک یا هر دو چشم کم‌بینایی خفیف، متوسط و یا کم بینایی شدید پیدا می‌کند، اما اگر به موقع تشخیص و درمان شود بینایی کودک کاملا طبیعی می‌‌شود.

میزان شیوع تنبلی در ایران حدود 4-2 درصد است؛ یعنی از هر صد نفر به طور متوسط سه نفر دچار تنبلی هستند و با آمار حدود 70 میلیون جمعیت ایران نزدیک به دو میلیون و صد هزار نفر در ایران به تنبلی چشم دچار هستند.

زمان شروع تنبلی می‌تواند از هفته‌ اول تولد آغاز و تا حدود ده سالگی ادامه داشته باشد.

رشد و تکامل مراکز بینایی در مغز از دوران جنین آغاز و حداکثر رشد آن در سه سالگی است ولی رشد آن تا حدود 10 سالگی ادامه می‌یابد. هر عاملی که باعث اشکال دید در چشم‌های کودکان شود، رشد و تکامل سلول‌های مرکز بینایی در کورتکس مغز را متوقف و در نتیجه باعث کاهش بینایی می‌شود.

عواملی که ایجاد تنبلی می‌کنند

1- لوچی (انحراف) چشم اکثرا در نوع یکطرفه

2- عیب‌های انکساری نامساوی چشم و یا نمره‌های بالای دو چشم

3- محرومیت‌های بینایی شامل آب مروارید مادرزادی، لک قرنیه، افتادگی پلک و خونریزی داخل چشم

تقسیم‌بندی تنبلی

1- انحراف یا لوچی چشم

شایع‌ترین علت تنبلی در کودکان، انحراف چشم از نوع یکطرفه می‌باشد که در این حالت کودک فقط از یک چشم خود برای دیدن استفاده می‌کند. در حالت طبیعی هنگام نگاه کردن به یک جسم، مرکز بینایی شبکیه هر دو چشم تحریک و همزمان تحریک عصبی به قشر مغز ارسال می‌شود که از این طریق، تصویر واضح و شفاف واحدی رویت می‌شود، اما زمانی که یک چشم دچار انحراف یا لوچی می‌شود مرکز بینایی شبکیه چشم منحرف می‌شود و به جای دیگری غیر از چشم سالم نگاه می‌کند لذا کودک دچار دوبینی می‌شود و برای گریز از آن، تصویر منحرف را حذف می‌کند تا دچار مشکل نشود.

اگر این انحراف فقط در یک چشم باشد مغز بطور دایم تصویر چشم منحرف را حذف می‌کند و سلول‌های بینایی قشر مغز فعالیت خود را از دست می‌دهند و کودک دچار تنبلی چشم می‌شود، اگر انحراف متناوب باشد (یعنی گاهی چشم راست و گاهی چشم چپ) فعالیت سلول‌های قشر مغز مختل نمی‌شود و کودک دچار تنبلی نمی‌گردد.

2- عیوب انکساری

در این حالت کودک به عینک نیاز دارد و با زدن بموقع عینک تنبلی چشم اتفاق نمی‌افتد. شایع‌ترین علت عیب انکساری نامساوی بودن نمره‌های دو چشم است؛ یعنی یک چشم سالم است و نیاز به عینک ندارد و چشم تنبل نمره بالای 2-1 دیوپتر دوربین و یا آستیگمات دارد و یا یک چشم نمره 2 دوربینی و چشم تنبل نمره 4 دوربینی دارد.

هرچه اختلاف نمره بین دوچشم بیشتر باشد شدت تنبلی به مراتب بیشتر و هرچه اختلاف نمره پایین‌تر باشد شدت تنبلی نیز کمتر خواهد بود. اما عیب‌های انکساری مساوی دوربینی بالای 5 دیوپتر و آستیگمات مساوی بالای 2 دیوپتر نزدیک‌بینی مساوی بالای 10 دیوپتر، می‌تواند موجب تنبلی دو چشم شود.

3- محرومیت‌های بینایی

علت نابینایی 15-10 درصد افرادی که در مراکز نابینایی هستند، آب‌مروارید مادرزادی است که دیر تشخیص داده شده و یا دیر جراحی شده‌اند. خلاف تصور آب مروارید همیشه از ورای مردمک دیده نمی‌شود بطوریکه در قسمت خلف و یا مرکز عدسی باشد فقط با معاینه چشم‌پزشک قابل تشخیص است. کدورت قرنیه مادرزادی یا اکتسابی و افتادگی پلک که محور بینایی را گرفتار کرده باشد نیز از عواملی هستند که ایجاد تنبلی چشم می‌کنند...

برای خواندن بخش دوم- تنبلی چشم (آمبلیوپی) - اینجا کلیک کنید.