دکتر منوچهر قارونی؛ متخصص قلب و عروق
چربی خون یک موضوع علمی مورد توجه پزشکان و دانشمندان مختلف در طول چندین سال گذشته است. با اینکه در سی سال اخیر پژوهش‌های گسترده‌ای توسط پزشکان و دانشمندان در مورد چربی‌های خون انجام شده، ولی هنوز نقش مؤثر و معین چربی‌های خون در ایجاد بیماری‌های قلبی مورد بحث و بررسی است.
توجه و علاقه‌مندی به این مسأله به حدی است که گاهی به نظر می‌رسد بعضی از دست‌اندرکاران امیدهای خود را به جای حقایق گزارش می‌کنند. ما سعی خواهیم کرد که یک روش منطقی برای روشن کردن اختلاف بین نتایجی که با حقیقت مطابق دارد و نتایجی که ممکن است نزدیک به حقیقت باشد اتخاذ کنیم.
در ابتدا لازم به ذکر است که میزان چربی خون به میزان چربی غذا بستگی دارد؛ یعنی مصرف غذاهای چرب باعث ازدیاد چربی خون و عدم مصرف آنها باعث کاهش چربی خون می‌شود، ولی تنها عامل تعیین‌کننده مقدار چربی خون میزان مصرف چربی موجود در غذا نیست و عوامل متعدد دیگری نیز وجود دارند.
چربی‌های خون کدامند؟
دو چربی مهم خون یکی کلسترول و دیگری تری‌گلیسرید است. چربی‌های خون به صورت آزاد درخون جریان ندارند، بلکه به همراه پروتئین و فسفولیپید ترکیباتی ایجاد می‌کنند که لیپوپروتئین نامیده می‌شود. لیپوپروتئین‌ها حامل کلسترول و تری‌گلیسرید هستند که طبقه‌بندی آنها براساس خواص فیزیکی مواد تشکیل‌دهنده آنها صورت می‌گیرد و بحث درباره آنها در این مختصر نمی‌گنجد.
آیا بالا رفتن کلسترول در خون باعث افزایش بیماری سرخرگ‌های قلب می‌شود؟
بله این رابطه بسیار قوی است. در کشورهایی که متوسط میزان کلسترول خون افراد بالاتر است، مرگ و میر در اثر بیماری‌های قلبی بیشتر از کشورهایی است که متوسط میزان کلسترول خون افرادکمتر است. حتی در یک کشور نیز افرادی که میزان کلسترول خون آنها بالاتر است، احتمال این که دچار بیماری‌های قلبی شوند، بسیار بیشتر است.
درکشور انگلستان یک مرد با داشتن 300 میلی‌گرم کلسترول در دسی‌لیتر خون، از مردی 150 میلی‌گرم کلسترول در دسی‌لیتر خون، سه بار بیشتر در معرض خطر مرگ در اثر بیماری‌های قلبی قرار دارد. البته بالا بودن کلسترول خون، موجب افزایش خطر بیماری‌های قلبی در همه افراد نمی‌شود. اگر کلسترول اضافی خون، به شکل HDL باشد، خود یک عامل جلوگیری‌کننده از بروز ناراحتی‌های قلبی محسوب می‌شود.
متأسفانه کلسترول خون اکثر افراد به شکل LDL است و بالا رفتن این نوع کلسترول، همیشه با خطر افزایش و ایجاد بیماری‌های سرخرگ‌های قلب همراه است و به همین علت افزایش کلسترول خون، معمولاً در ارتباط مستقیم با افزایش خطر ابتلا به بیماری سرخرگ‌های قلبی است.
چرا افزایش کلسترول خون باعث ایجاد بیماری‌های قلبی می‌شود؟
پاسخ این پرسش کمی پیچیده است. تصلب شرائین از مشکلات موجود در نزد انسان‌هاست و در حیوانات آزمایشگاهی چنین بیماری ایجاد نمی‌شود. بنابراین با بررسی‌های آزمایشگاهی، مستقیماً نمی‌توان به این سوال پاسخ داد با خوراندن غذاهایی که به طور غیرطبیعی دارای چربی فراوان هستند، می‌توان در حیوانات آزمایشگاهی، نوعی بیماری سرخرگی ایجاد کرد، ولی اکثر متخصصان معتقدند که این بیماری سرخرگی مشابه بیماری سرخرگی انسان‌ها (تصلب شرائین) نیست.
گروهی بر این عقیده‌اند که کلسترول، به طور طبیعی بین دیواره سرخرگها و خون به صورت دو جانبه جذب و دفع می‌شود که در حالت عادی تعادلی در این رابطه وجود دارد.
اما چنانچه این تعادل به هر دلیل به هم بخورد (مثلاً به علت افزایش میزان کلسترول در خون)، آنگاه تصلب شرائین با جمع شدن کلسترول در دیواره سرخرگها خودنمایی خواهد کرد و یا بعضی از لیپو پروتئین‌های مشخص که دارای کلسترول می‌باشند، ممکن است سبب تحریک سلول‌های دیواره سرخرگها برای تقسیم شدن شوند و این عمل، موجب بر هم خوردن ساختمان داخلی دیواره سرخرگها و در نتیجه تصلب شرائین شود. تمام این مکانیزم‌ها در حال حاضر تحت بررسی قرار دارند تا شاید علت اصلی شناخته شود.
علت افزایش چربی‌های خون چیست؟
در تعداد کمی از افراد، این مشکل به صورت ارثی وجود دارد. میزان چربی خون این افراد، بالاتر از حد طبیعی است و گاهی این چربی به صورت توده‌هایی زیر پوست انباشته می‌گردند. در تعدادی از افراد این خانواده بیماری سرخرگ‌های قلب، ممکن است از سنین خیلی پایین ایجاد شود.
البته این مورد (غیرطبیعی بودن ارثی) خیلی نادر است. در بیشتر افراد، بدون علت خاصی، افزایش مختصر چربی خون، وجود دارد. در مورد چربی‌های خون نیز مانند ازدیاد فشار خون، با ارقام متفاوتی سر و کار داریم. بعضی ازاین ارقام با افزایش بیماری‌های قلبی در ارتباط مستقیم هستند و بنابراین آنها را میزان غیرطبیعی می‌دانیم.
با این وجود، هیچ مرز معینی بین حد طبیعی و غیرطبیعی نمی‌توان تعیین کرد و برای اینکه بگوییم مقدار چربی خون طبیعی است یا غیرطبیعی، فقط یک حد قراردادی می‌توانیم تعیین کنیم. برای نمونه حداکثر کلسترول خون 270 میلی‌گرم در دسی‌لیتر و حداقل آن 180 میلی‌گرم در دسی‌لیتر را طبق قرارداد، طبیعی می‌دانیم. ولی بعضی اوقات، ارقام مختلف دیگری نیز ممکن است طبیعی عنوان شوند...
برای خواندن بخش دوم- ارتباط چربی خون با بیماری‌های قلب و عروق- اینجا کلیک کنید.
برای خواندن بخش سوم- ارتباط چربی خون با بیماری‌های قلب و عروق- اینجا کلیک کنید.
برای خواندن بخش چهارم- ارتباط چربی خون با بیماری‌های قلب و عروق- اینجا کلیک کنید.