راهکارهای تأمین آهن مورد نیاز بدن

منیره نوری‌فرد؛ تحریریه ماهنامه دنیای سلامت

یکی از رایج‌ترین کمبودهای تغذیه‌ای، کمبود آهن است و زنان بیشتر از مردان در معرض کمبود آهن می‌باشند. هموگلوبین نوعی پروتئین است که کمک می‌کند تا گلبول‌های قرمز خون بتوانند اکسیژن را به سرتاسر بدن برسانند، از طرفی بدن برای ساخت هموگلوبین به آهن نیاز دارد؛ بنابراین بدون آهن کافی، تمام دستگاه‌های بدن دچار مشکل می‌شوند.  برای افزایش سطح آهن مورد نیاز بدن باید از تغذیه خوب و مناسب برخوردار بود و از مکمل‌های مناسب استفاده کرد. برآورده شده است که 9درصد از زنان و 2درصد از مردان دچار کم‌خونی ناشی از کمبود آهن هستند، قاعدگی در زنان که هر ماه رخ می‌دهد سبب می‌شود بیشتر دچار فقر آهن شوند. از دست دادن خون در دوران قاعدگی می‌تواند منجر به کم‌خونی شود.

میزان شیوع کم‌خونی ناشی از فقر آهن در مردان جوان 2درصد، و در زنان سفیدپوست 9 - 12درصد و در زنان  دو رگه مکزیکی – آمریکایی و سیاه‌پوست 20درصد می‌باشد. 9درصد از بیماران بالای 65 سال، که مبتلا به کم‌خونی ناشی از فقر آهن بودند و ارزیابی‌های صورت گرفته، متوجه شدند که دچار سرطان دستگاه گوارش هستند. توصیه می‌شود زنان باردار از نظر کم‌خونی ناشی از فقر آهن مورد بررسی‌های دوره‌ای قرار گیرند.ن استفاده از مکمل‌های آهن برای نوزادان 6 - 12 ماه توصیه می‌شود. یکی از اولین آزمایشات برای تشخیص کم‌خونی، اندازه‌گیری «فریتین» خون می‌باشد. کم‌خونی علل مختلفی دارد و برای بررسی آن نیاز به انجام آزمایشات متعدد می‌باشد؛ در برخی مواقع برای تشخیص قطعی کم‌خونی، نیاز به پیوستن مغز استخوان می‌باشد. کودکان، نوجوانان و زنان در سنین باروری باید برای اطمینان از نداشتن کم‌خونی ناشی از فقر آهن، آزمایش خون بدهند و میزان هموگلوبین خون آنها بررسی شود. میزان هموگلوبین خون آنها باید 10 - 20 گرم در لیتر باشد، اگر میزان هموگلوبین خون کم بود ممکن است دچار عدم جذب آهن خوراکی، خونریزی مداوم و یا ضایعه و آسیب ناشناخته باشند. برای سایر افراد که سنین بالای 50 سال هستند، بررسی‌های آندوسکوپی و کولونوسکوپی توصیه می‌شود. کم‌خونی ناشی از فقر آهن یکی از شایع‌ترین کمبودهای وابسته به تغذیه، در سرتاسر جهان می‌باشد. این کمبود می‌تواند سبب کاهش توان کاری در جوانان شده و بر روی رشد ذهنی و حرکتی کودکان و نوجوانان تاثیر منفی بگذارد، شواهد حاکی از آن است که کمبود آهن بدون کم‌خونی، می‌تواند بر قوه شناختی دختران نوجوان تاثیر بگذارد و همچنین در زنان بزرگسال سبب بروز خستگی شود. کم‌خونی ناشی از فقر آهن می‌تواند بر عملکرد قوه بینایی و شنوایی تاثیر منفی داشته باشد و همچنین ممکن است سرعت رشد قوه شناختی در کودکان را کند نماید.

انداز‌ه‌گیری آهن خون 

اندازه‌گیری سطح آهن خون از طریق انجام یک آزمایش ساده خون که به آن آزمایش سرم فریتین می‌گویند، انجام می‌شود. در این آزمایش میزان مولکول‌های آهن، میزان پروتئین موجود در سلول‌ها به نام فریتین که سبب ذخیره آهن می‌شود، اندازه‌گیری می‌گردد. اگر مقدار فریتین در خون، پایین باشد نشان دهنده پایین بودن سطح آهن خون نیز‌ می‌باشد. اگر میزان فریتین خون مابین 20 - 80 باشد، حاکی از سلامت فرد است، اما اگر پایین‌تر از 20 باشد، فرد دچار فقر آهن است و اگر بیشتر از 80 باشد،‌ آهن بدن وی بیش از اندازه است. میزان فریتین خون می‌تواند افزایش یابد و  حتی بیش از 1000 برسد اما اگر میزان آهن بالای 80 باشد نشان دهنده وجود مشکل می‌باشد؛ در حالیکه اگر میزان آهن زیر 20 باشد واقعا نگران کننده بود و نشان‌دهنده کم‌خونی است. اگر میزان آهن بین 40 - 60 باشد نرمال و قابل قبول است. باید توجه داشت که میزان آهن خون نباید از حد معینی بالاتر رود زیرا می‌تواند سبب افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی به ویژه در مردان شود.

مناسب‌ترین روش برای افزایش سطح آهن خون 

یکی از روش‌های افزایش میزان آهن، گنجاندن مواد غذایی حاوی آهن در رژیم غذایی و یا استفاده از مکمل‌های آهن می‌باشد. بعضی اوقات ممکن است افراد به علل خاصی دچار عدم توانایی در جذب آهن باشند، در این صورت استفاده از مکمل‌ها ضروری‌تر به نظر می‌رسد. آهن موجود در مواد غذایی به دو شکل می‌باشد: آهن هم و آهن غیر هم.   10 تا 20 درصد از آهن هم مورد نیاز بدن از طریق تغذیه تامین می‌شود. گیاهان دارای آهن غیر هم می‌باشد اما مواد غذایی حیوانی هر دو نوع آهن (هم و غیر هم) را دارا هستند.

از نظر تغذیه‌ای، دنبال‌ کردن یک برنامه غذایی مغذی که حاوی محصولات حیوانی سالم و پاک (به‌ویژه حیوانات علفخوار) و سبزیجات برگ پهن و سبز می‌باشد، نیاز بدن به آهن تا حدی زیادی تامین می‌شود اگر فردی علی‌رغم پیروی از یک رژیم غذایی مغذی و حاوی آهن،‌ دچار فقر آهن است باید به دنبال علل دیگری در بدن باشیم مانند بیماری «اتو ایمیون» که فرد را دچار فقر آهن کرده است. بسیار مهم است که اگر فردی تحت این شرایط دچار فقر آهن شده باشد باید فرد با استفاده از مکمل‌های خاص آهن برای یک دوره معینی درمان شود.

مکمل‌های آهن

 مکمل‌های آهن معمولا به دو شکل وجود دارند، به شکل «فروس» و یا «فریک» از آهن هستند. آهن فروس بهترین شکل آهن برای جذب شدن در بدن می‌باشد و اکثر قرص‌های آهن حاوی آهن فروس هستند. مکمل‌های آهن فروس، معمولا به سه نوع یافت می‌شوند: فروس سولفات، فروس فیومارات، فروس گلوکانات، هر سه نوع قرص خوب هستند، برخی از ترکیبات مانند ویتامین C و بتائین سبب افزایش جذب آهن در بدن می‌شوند.

ویتامین C

ویتامین C که نوعی آنتی‌اکسیدان محسوب می‌شود از اکسیداسیون ترکیبات فروس در بدن جلوگیری می‌کند، فروس برای جذب آهن در بدن و همچنین ساخت هموگلوبین ضروری می‌باشد. بدون وجود ترکیبات آنتی‌اکسیدان در بدن، آهن موجود در بدن به مقدار زیادی اکسید شده و با تولید مواد زائد سمی سبب بروز بیماری‌های مزمن می‌شود.

نقش ویتامین C در جذب آهن

نیاز بدن به آهن، با میزان انرژی مورد نیاز بدن یکسان نیست، یعنی بدن برای هر واحد انرژی به آهن بیشتری نیاز دارد. میزان آهن دریافتی بدن از طریق مواد غذایی را می‌توان با افزایش مصرف غذاهای سرشار از آهن و همچنین مواد غذایی که به جذب آهن در بدن کمک می‌کنند مانند اسید اسکوربیک، گوشت و ماهی افزایش داد، همچنین با کاهش دادن مصرف مواد غذایی که در جذب آهن اختلال ایجاد می‌کنند، (مانند انواع فیتات و تافن‌ها) می‌توان به افزایش میزان آهن موجود در بدن کمک کرد. نقش اسید اسکوربیک در جذب آهن بسیار مهم می‌باشد زیرا سبب جلوگیری از تشکیل ترکیبات آهن غیرقابل جذب و غیرقابل حل شده و همچنین سبب می‌شود آهن سریع‌تر جذب عشاء سلولی شود.

بتائین– Betaine

بسیاری از افرادی که دچار کم‌خونی ناشی از فقر آهن هستند، تولید اسید هیدروکلریک در معده آنها کم می‌باشد، علت این امر ابتلا به نوعی سندرم می‌باشد. از طرفی که بودن اسید معده هم یکی دیگر از عوامل مم در کمبود آهن بدن می‌باشد، مکمل‌هایی که دارای بتائین HOL می‌باشند، جذب آهن را افزایش می‌دهند.