پارادایم گفت وگوی فرهنگ ها

همشهری ، 14/6/81

این مقاله، پس از مروری اجمالی بر نظریه «برخورد تمدن ها» به طرح «گفت و گوی تمدن ها یا فرهنگ ها» می پردازد . نویسنده قائل است در این طرح، که می توان از آن به پارادایم گفت وگوی فرهنگ ها یاد کرد، سلسله مراتب برتری و فروتری فرهنگ ها در هم شکسته می شود و فرهنگ ها در فراگردی گفت و گویی، و نه دیالکتیکی، قرار خواهند گرفت .

طراح گفت و گوی میان فرهنگ ها، این گفت وگو را بر پایه قرائت خاصی از انسان قرار می دهد که در آن، آدمی موجودی اجتماعی و در متن جامعه است . فرضیه انسان شناختی خاتمی بر جنبه جمعی وجود انسان پی ریزی شده و در واقع، دریافتی انسان گرا از آن را در خود جای داده است . بر این اساس، خاتمی معتقد است که تنها آن بخش از فرهنگ ها و تمدن ها توانسته اند به حیات خود ادامه دهند که دارای «قدرت مبادله » و «گفتن » و «شنیدن » بوده اند . سرنوشت جهان ما، در آغاز هزاره سوم، سرنوشتی واحد خواهد بود، و برای اینکه سرنوشتی عادلانه و سعادتمندانه داشته باشیم، چاره ای جز گفت وگو در میان فرهنگ ها و تمدن های مختلف و جود ندارد .

جهان، با ورود به عصر رسانه ها و شکل گیری جامعه اطلاعاتی، دوران جدیدی را آغاز کرده است . در «نظام نوین جهانی » در کنار سخن غرب، صدای دیگر فرهنگ ها نیز به گوش می رسد . احتمالا رساترین واژه ای که می تواند موقعیت جهان را با ظهور اصلی ترین دستاورد انقلاب انفورماتیک، یعنی ابرشاهراه اطلاعاتی، ⁽¹⁾ تبیین کند، مرکززدایی است .

خاتمی، با عنایت به چندآوایی بودن جهان در عصر رسانه ها و شکل گیری جامعه اطلاعاتی، در تبیین تئوری گفت وگوی فرهنگ ها و تمدن ها، به درون مایه مقوله گفت وگو اشاره می کند و با تعبیری هرمنوتیکی از آن، که در برگیرنده دو طرف مکالمه است، و با تثبیت و اجرای آن به شکل مفاهمه (فهم پذیری سخنان دو طرف نسبت به هم) می گوید: «گفت و گوی فرهنگ ها و تمدن ها، علاوه بر «گفتن » مستلزم «شنیدن » نیز هست . شنیدن فضیلتی است که باید آن را کسب کرد .»

گفت و گوی تمدن ها مستلزم شنیدن از سایر تمدن ها و فرهنگ هاست و اهمیت شنیدن از سایرین، اگر بیش از گفتن نباشد، قطعا کمتر نیست . خاتمی بر پایه این نگره، غرب را به خضوع در برابر فرهنگ های دیگر دعوت می کند و آنها را برای شنیدن صدای اقلیت هایی که تاکنون مظاهر امپرالیستی دنیای مدرن آنها را عقب رانده است، آماده می کند .

پی نوشت:

1. internet.