خُر خُر و وقفه تنفسی حین خواب

خُر خُر (snoring):

خُر خُر کردن به صدای ناخوشایند حین تنفس در خواب اطلاق میگردد. خرخر کردن میتواند هر فرد و در هر گروه سنی را درگیر کند. اما خرخر در مردان و افراد چاق بیشتر بروز میکند. خرخر کردن با افزایش سن تشدید میشود. 45 درصد بزرگسالان گاهی اوقات، و 25 درصد بزرگسالان بطور مزمن و همیشگی خرخر میکنند.

علت ایجاد خُر خُر

خرخر زمانی روی میدهد که جریان هوای عبور کننده از مجاری دهان و بینی بطور فیزیکی با مقاومت روبرو می گردد. خرخر هنگام عمل دم و زمانی که مجاری فوقانی تنفس با فشار منفی مواجه میگردند رخ میدهد. ارتعاش زبان کوچک، کام نرم و انتهای زبان عمدتا ایجاد کننده صدای خرخر میباشند. هنگام بیداری عضلات دهان (کام نرم و زبان) و حلق بطور طبیعی راه هوایی فوقانی را باز نگه میدارند. اما این عضلات هنگام خواب اندکی شل شده و راه هوایی باریک میگردد.حال هر چه راه هوایی باریک تر و عضلات شل تر باشند جریان هوا قوی تر و به تبع آن ارتعاش بافتها و صدای خرخر افزایش خواهد یافت. همچنین خشکی بافتهای دهان و گلو در افزایش صدای خرخر موثر میباشد. جریان هوا میتواند به علل فاکتورهای زیر کاهش و یا مسدود گردد:

1-راه هوایی مسدود شده بینی:آلرژی ها (حساسیت ها)، عفونت سینوس ها، انحراف تیغه بینی، بزرگ بودن شاخک های بینی و یا پولیپ بینی میتواند باعث خرخر گردد.

2- عضلات ضعیف گلو و دهان:شل بودن عضلات دهان و گلو باعث فروافتادن این عضلات و انسداد مجاری هوا میگردند. افزایش سن، مصرف قرصهای خواب آور و یا آرام بخش، مصرف الکل، خواب عمیق و ازدیاد بافت چربی در گلو میتوانند باعث شل شدن بیش از حد عضلات گلو و دهان گردند.

3- بزرگی بافتهای گلو:لوزه ها و آدنوئید بزرگ، اضافه وزن و توده های سرطانی (نادر) میتواند ایجاد خرخرکنند.

4- زبان کوچک و کام نرم بزرگ تر و بلند تر از حد معمول: کام نرم و زبان کوچک بلند باعث کوچک و باریک شدن دهانه بینی و گلو میگردد. وقتی این ساختارها مرتعش شده و با یکدیگر برخورد میکنند راه هوایی مسدود و خرخر پدید می آید.

وقفه تنفسی حین خواب (sleep apnea):

آپنه به قطع تنفس عادی اطلاق گردیده که شخص با احساس خفگی به دفعات مکرر از خواب  میپرد. این وقفه ممکن است 100 ها بار در طی خواب تکرار شده و هر کدام از آنها نیز تا 2 دقیقه بطول انجامد. هنگامی که سطح اکسیژن خون به علت انسداد راه هوایی کاهش می یابد، سطح دی اکسید کربن خون افزایش می یابد. همین امر باعث میگردد تا مغز شما را از خواب بیدار کند تا با برقراری مجدد تنفس از خفگی شما جلوگیری گردد. دو نوع وقفه تنفسی وجود دارد:

1- وقفه تنفسی انسدادی(obstructive sleep apnea )(osa):شایعترین نوع وقفه تنفسی است که  علت آن انسداد راه هوایی توسط بافتهای نرم و شل گلو میباشد.

2- وقفه تنفسی مرکزی(central sleep apnea): در این حالت راه های هوایی مسدود نیست، اما مغز در ارسال پیام عصبی به عضلات تنفسی برای آغاز عمل  تنفس ناتوان است. علت این امر آسیب به مغز، سکته مغزی و یا مصرف زیاد مواد مخدر نظیر هروئین و  مورفین میباشند.

فاکتورهای ریسک خرخر و وقفه تنفسی در خواب:

1-مردها.

2-اضافه وزن و چاقی.(افراد چاق عضلات گلوی شل تری دارند)

3-سن بیش از 40 سال.

4-سایز گردن 17 اینچ یا بیشتر در مردان و 16 اینچ و یا بیشتر در زنان.

5-افراد چاق با گردن کوتاه و قطور.

6-داشتن لوزه ها و آدنوئید (لوزه سوم) بزرگ.

7-زیاد بودن بافت عقب گلو.

8-فک کوچک و پس رفته.

علایم وقفه تنفسی حین خواب:

1-از خواب پریدن های مکرر با احساس خفگی. (خود فرد معمولا از آنها مطلع نمیگردد)

2-خشکی دهان و گلو هنگام برخاستن از خواب. (افرادی که خرخر میکنند نیز دارای این علامت میباشند)

3-خستگی و خواب آلودگی در طی روز.

4-سردرد هنگام برخاستن از خواب.

5- تغییر در خلق، کاهش میل جنسی، اشکال در تمرکز و یادگیری، تحریک پذیری، کاهش توان یادگیری، تغییر شخصیت، احساس خستگی و افسردگی در طی روز.

6-خرخر با صدای بلند.

7-خواب شبانه باعث تجدید قوا نمیگردد.

8-سوزش سر دل، تعریق شدید هنگام خواب، تکرار ادرار در شب، افزایش سریع وزن و بی خوابی از دیگر علایم آن میباشد.

نکته:خرخر میتواند به وقفه تنفسی منجر گردد.

عواقب خطرناک عدم درمان خرخرهای شدید و وقفه تنفسی در خواب:

1-پر فشاری خون.

2-سکته مغزی.

3-نارسایی و حمله قلبی.

4-آریتمی ضربان قلب.

5-ناتوانی جنسی.

6-کاهش کارایی و بازدهی فرد در امور تحصیلی و شغلی.

7-افزایش ریسک ابتلا به دیابت تیپ 2٫

8-افزایش بروز اختلال بیش فعالی-کم توجهی در کودکان.

9-کاهش کیفیت خواب فرد و احساس خستگی و خواب آلودگی شدید در طی روز.(افزایش بروز تصادفات رانندگی)

10-کاهش سطح اکسیژن خون که منجر به فعالیت بیشتر قلب و افزایش فشار خون و همچنین بزرگ شدن قلب میگردد. بزرگ شدن قلب خود میتواند ریسک حملات قلبی و سکته را افزایش دهد.

نکته:وقفه تنفسی حین خواب یک حالت تهدید کننده حیات بوده و بایستی فورا درمان گردد.

نکته: خرخر کردن غیر از عوارض ذکر شده دارای پیامدهای منفی اجتماعی نیز میباشد. کیفیت خواب اطرافیان شخص خرخر کننده کاهش یافته و صدای خرخر موجب آزار آنها میگردد. خود شخص خرخر کننده نیز دچار شرمساری و خجالتزدگی میگردد.

نحوه تشخیص:

1- پلی سومنوگرام(polysomnogram)(psg): این دستگاه فعالیت الکتریکی مغز، حرکات چشمها، فعالیت و کشش طبیعی عضلات، سرعت ضربان قلب، تلاش تنفسی،جریان هوا و سطح اکسیژن خون در حین خواب را بطور مرتب اندازه گیری و ثبت میکند.

2- تست تاخیرخواب(multiple sleep latency test)(mslt): در این تست سرعت به خواب رفتن فرد در چندین نوبت در روزاندازه گیری میشود. افراد عادی 10-20 دقیقه طول میکشد تا به خواب روند. هنگامی که این زمان به کمتر از 5 دقیقه کاهش یابد بایستی فرد تحت درمان قرار گیرد.

راهکارهای درمانی خرخر و وقفه تنفسی حین خواب:

1-تغییر در شیوه زندگی:

* کاهش وزن و بهبود عادات غذایی.

* عدم مصرف آرام بخش ها،قرصهای خواب آور وآنتی هیستامین ها قبل از خواب.

* از مصرف مشروبات الکلی و غذاهای سنگین حداقل از 4 ساعت قبل از خواب خودداری ورزید.

* الگوی خواب خود را نظم دهید. هر روز سر یک ساعت خاص به خواب رفته و یا از خواب برخیزید.

* به پهلو بخوابید و نه بروی پشت خود. هنگامی که به پشت میخوابید زبان به عقب افتاده و راه هوایی را مسدود میکند.

* سر تختخواب خود را به میزان 10 سانتی متر بالا آورید.

* بدون بالش بخوابید.بالش باعث خم شدن گردن میگردد.

* ورزش کنید.ورزش و فعالیت بدنی باعث کاهش بافت چربی در گردن و گلو و افزایش کشیدگی طبیعی عضلات میگردد.

* در منزل از دستگاه های مرطوب کننده و تصفیه کننده هوا (کاهنده عوامل آلرژی) استفاده کنید.

* برخی غذاها ترشح مخاط دهان و گلو را افزایش داده و خرخر را تشدید میکنند، مانند شیر، کره، پنیر و خامه. بنابراین حداقل از 2 ساعت قبل از خواب از مصرف اینگونه مواد غذایی اجتناب ورزید.

* از مصرف سیگار اجتناب ورزید.دود سیگار باعث تورم راه های هوایی میگردد.

* هنگام خواب سعی کنید بدن شما در یک راستا قرار گیرد.

* با دهان تنفس نکنید. تنفس دهانی باعث خشک شدن مخاط دهان و گلو شده و خرخر را تشدید میکند. 85 درصد کسانی که خرخر میکنند شب ها با دهان باز میخوابند.

نکته: الکل، قرصهای آرام بخش و خواب آور باعث شل شدن بیشتر عضلات گلو و دهان میگردند.

2-درمان دارویی:

* برخی داروهای ضد افسردگی همچون میرتازاپین(mirtazapine) باعث کاهش دفعات وقفه تنفسی میگردد.

* داروی شبهه کافئین متیل گزاانتین تئوفیلین(methylxanthine theophyline) در کودکان باعث کاهش دفعات وقفه تنفسی میگردد.

* برخی محرک ها برای درمان خواب آلودگی در طی روز تجویز میگردد. مانند مدفینیل(modfinil).

3-پروتزهای دندانی(dental devices): این دستگاه ها واسپلینتها با: 1-جلو آوردن فک 2-بالا بردن کام نرم 3-نگه داشتن زبان و جلوگیری از به عقب افتادن آن و انسداد راه هوایی از خرخر کردن فرد جلوگیری میکنند. عوارض این دستگاه ها شامل: 1-خشک شدن دهان و گلو 2-تغییر مکان احتمالی دندانها 3-افزایش ترشح بزاق میباشد. اثر بخشی آنها نیز 80 درصد میباشد.

4-اسپری های بینی(nasal spray): این اسپری ها حاوی روغن روان کننده طبیعی بوده و باعث نرم شدن و مرطوب ماندن گلو، زبان کوچک و کام نرم میگردد.

5-بالش ها و تشکهای ویژه ای که با اصلاح وضعیت خوابیدن و قرار گیری اندامها خرخر را کاهش میدهند.

6- نوارهای بینی و گشاد کننده ها(nasal strips): برای افرادی که خرخرشان به علت احتقان بینی و آلرژی میباشد موثر است. از یک یا چند نوار پلاستیکی چسبناک تشکیل شده اند. وقتی بطور صحیح روی بینی قرار داده میشود نوارها سعی میکنند مجددا به حالت مستقیم و راست در آیند. همین امر باعث بالا آمدن طرفین بینی، گشاد شدن حفرات بینی و کاهش مقاومت جریان هوا میگردد.

7-ایمپلنت های کامی(palatal inserts)(pillar system): با تعبیه کردن 3 ایمپلنت از جنس پلی استر بسیار کوچک در کام نرم صورت میگیرد. ایمپلنتها به عنوان یک تکیه گاه عمل کرده و باعث سفت شدن  و کاهش ارتعاش بافت کام نرم میگردند. این عمل با بی حسی موضعی انجام میگیرد.

8-فشار مثبت پیوسته(continius positive airway pressure)(cpap):شامل یک کمپرسورهوا و یک ماسک بینی میباشند.هوا با فشار به درون راه های هوایی فوقانی وارد میشود که از روی هم افتادن بافتهای راه های هوایی فوقانی جلوگیری میکند.در واقع این دستگاه به عنوان یک وسیله کمک تنفسی عمل میکند.

9- فشار مثبت دو مرحله ای(bi-level machine)(bi-pap): مشابه دستگاه فوق بوده اما در این نوع خاص هوا با دو فشار متفاوت به درون ریه ها رانده میشود. هنگام عمل  دم هوا با فشار بیشتر و هنگام عمل بازدم هوا با فشار کمتری وارد میگردد، تا تنفس طبیعی تر و راحت تر انجام گیرد.

رفع خرخر و وقفه تنفسی با جراحی:

1-uvulopalatopharyngoplasty)(uppp)):ر این جراحی بخشی اعظم  کام نرم، زبان کوچک و لوزه ها برداشته میگردد. جراحی تحت بیهوشی عمومی صورت میگیرد. اثر بخشی آن 80 درصد است.

2-(laser-assisted uvulapalatoplasty)(laup): در این جراحی به کمک پرتوی لیزربافت زبان کوچک و کام نرم کوچکتر میگردند. عمل تحت بیحسی موضعی انجام میگرید. اثر بخشی آن 80 درصد است.

3- سومنوپلاستی(somnoplasty): در این عمل توسط انرژی امواج رادیویی بافت اضافی کام نرم، زبان کوچک و زبان چروکیده و کوچک میگردد. در این روش زبان کوچک و کام نرم بوسیله یک سوزن کوچک، که به یک مولد فرکانش رادیویی متصل است، سوراخ میگردند.بافت داخلی تا 108-176 درجه حرارت داده میشوند. بنابراین بافت داخلی دچار افت حجم گردیده اما بافت خارجی بدون تغییر باقی میماند. عمل تحت بیحسی موضعی و در مدت 30 دقیقه انجام میگیرد.

4-injection snoreplasty:در این روش که بسیار موثر و کم هزینه است یک ماده سفت کننده(sclerosing agent) در کام نرم تزریق گردیده که باعث ایجاد اسکار (زخم) و سفت شدن کام نرم میگردد.

5-(cautery-assisted ovulopalatoplasty)(caup):در این روش بجای لیزر توسط یک الکترود داغ بخش و یا تمامی زبان کوچک سوزانده میشود.

6-genioglossus advancement:در این روش عضله اصلی زبان که به فک تحتانی متصل است در حدود یک سانتی متر جلو آورده میشود.عمل در حدود نیم ساعت بطول می انجامد.

7-hyoid advancement:استخوان لامی استخوان u شکلی واقع در گردن است که برخی عضلات زبان به آن متصل است.در این عمل این استخوان جلو آورده میشود. عمل در حدود یک ساعت بطول می انجامد.

8-maxillomandibular advancemnet:در این روش که در حدود 5 ساعت بطول می انجامد فک تحتانی وفوقانی هردو جلو آورده میشوند.

9- عمل کوچک کردن شاخک های بینی و اصلاح انحراف بینی. (به مقاله جراحی بینی رجوع کنید)

10-عمل جراحی برداشت لوزه ها. (به مقاله عمل لوزه ها  رجوع کنید) .