اسلام یکی از ادیان الهی است. این دین مکتب فلسفی، تربیتی یا سیاسی و اجتماعی محض نیست. بلکه مجموعه شناخت ها، اوامر و نواهی است که تمام ابـعاد زنـدگی فردی، اجتماعی، دنیوی و اخروی را شامل میشود. اسلام نیامده که فلسفه، سیاست، اقتصاد یا تربیت بگوید ولی از خلال آموزه ها و دستورات آن میتوان اندیشه های فلسفی، اقتصادی و تربیتی استخراج کرد. ازآنجاکه مبانی فـلسفی شامل هستی شناسی، انسان شناسی، شناخت شناسی و ارزش شناسی است. در اینجا این موارد در اسلام جستجو میشود.
1- هستی شناسی
صفات خداوند
خالق هستی، ویژگیهایی دارد؛ ازجمله قادر مطلق است. "اگرچه آرزوهای من سخت دشوار و مشکل است اما در پیشگاه عظمت تو و قدرت تو ای خداوند مهربان بسیار ناچیز وآسان انجام میشود" (شهید محمود ادیبی پور). خدای قادر مطلق، یکتاست. "معبودی جز او نیست و اوست یگانه و بینیاز" (شهید اویسی ثانی). خدای واحد، ازلی و ابدی است "سپاس خدای را که وجود او با عدم سابقه ندارد و هستی او را آغازی نیست. " (شهید محمود ادیبی پور). خدای یکتا، حی، قیوم و ناظر دائم است. "او همه چیز است و دور از همه چیز آنچنان که جرم خورشید با پرتو نافذ خودکائنات را نوازش کند ولی خویش فرسنگ ها را آن به دور چرخ فلک میگردد " (شهید محمود ادیبی پور). چنین خدایی رحمان و رحیم و ستار و غفار است. " به نام آنکه ستار است و غفار است و رحیم و رحمان " (شهید اسکندر آرمین). خداوند یکتای ازلی و ابدی، "بینا و شنواست و قیامت را به عمل برپا میکند" (شهید حسین دامغانی). خداوند سمیع و علیم از راز نهان انسان آگاه است. "هر آن دم که زبانم از راز نگفته خموش گردد و گفتارم درآغاز به پایان رسد تو اسرارم را ناگفته بدان." (شهید محمود ادیبی پور). خدای رازق، رب و هادی انسان نیز میباشد "به نام خالقی که راه را در پیش پای مخلوق خود میگذارد، خدایی که از همان اوایل خلقت بشر و موجودات دیگر راهی مشخص برای به کمال رسیدن آنها آفریده است. " (شهید علی اصغر فیاض بخش).
ویژگیهای هستی
براساس وصیت نامه های شهدای دانشجو، هستی متعلق به خدا و حیات موجودات در ید قدرت اوست. "به نام خداوندی که خالق و هدایت کننده هر موجود است. آن مقتدری است که حیات و مماتم در دست اوست ". (شهید حسین دامغانی). موجودات عالم به دو قسم مادی و معنوی تقسیم میشوند. تمام بخش های هستی اعم از جسم و روح متعلق به خداست. "پروردگارا این بدن ملک توست." (شهید محمدکاظم جعفری نجف آبادی). "جانم از آن توست و آن را به تو میدهم که امانتی در نزد من بیش نیست ". (شهید داریوش ساکی). بخش مادی هستی (جسم و دنیا) فناپذیر و بخش معنوی هستی (روح و آخرت) اصیل و پایدار است.
"همیشه مد نظرمان باشد که ما برای دنیایی دیگر آفریده شدیم و این دنیا باقی نیست ". (شهید محمدمهدی نقیب). اهمیت دنیا در این است که "دنیا، محل امتحان است ". (شهید مجید اعرابی). از این جهت محل امتحان است که در آن حق وباطل وجود دارد و این دو در مقابل یکدیگر و در جدالند و..."این جدال را پایانی نیست". (شهید اویسی ثانی).
نبرد حق وباطل، نبردی تاریخی است. "دوباره یزید در مقابل حسین قرار میگیرد و حسین در گودال قتلگاه ندا سر میدهد آیا کسی هست که مرا یاری کند ". (شهید ابراهیم انصافی).
نبرد تاریخی حق و باطل نمود دیگری دارد و آن نبردی است در درون انسان. "نبرد بین دو انسان که یکی حق است و لوامه و مطمئنه بر او حاکم، و یکی باطل است و اماره بر او حاکم و مسلط، پیروزی لوامه بر اماره جهاد اکبر است و غلبه آدم و انسان حق بر انسان باطل جهاد اصغر است. " (شهید مصطفی اصفهانی).
نبوت
خداوند برای سعادت، فطرت انسان را به صراط مستقیم آفرید و برای تکمیل نعمت و هدایت انسان پیامبران و رسولانی را فرستاد. "حمد و سپاس از آن خداوند است که هستی را آفریده و بربنای هستی انسان را خلق کرد و پس آنگاه که انسان ها طریق انحراف از فطرت را پیش گرفتند، دست تقدیرش بر نزول ادیان توحیدی همت گماشت و به برکت انبیاء (ص)، به انسان ها عرضه نمود" (شهید ایرج فیروزی). یکی از این رسولان که خاتم آنان است حضرت محمد(ص) است." اشهد ان لا اله الاالله و اشهد ان محمدا رسول الله و اشهد ان امیر المومنین علی ولی الله »" (شهید سیدمحمد طباطبایی).
معاد
هستی تنها منحصر به جسم و دنیا نیست بلکه آخرتی هم وجود دارد."به روز محشر و معاد یوم القیامه اعتقاد قلبی دارم ". (شهید حمید قدس). از بین دنیا و عقبی، اصالت با جهان عقبی است." بدانکه مرگ حیات بخش است و مرگ آخر زندگی نیست، بلکه تبدیل صورت است از زندگی آمیخته به بلا بر زندگی طیبه و بیخوف و حزن. " (علی اکبر ساعی)
2- انسان شناسی
ویژگیهای انسان
"انسان از دو بعد مادی و معنوی و یا جسم و روح تشکیل شده است." (شهید حمید قدس). روح یا نفس انسان دارای شئوناتی تحت عنوان فطرت، عقل و اراده است. "به نام همان خدایی که انسان را عقل و اراده و ایمان بخشید که معرفت پیدا کند و بر انتخاب خود مردانه بایستد." (قنبر آقایی). منشأ روح انسان خداوند است. "به نام معبودی که انسان را شکل داد و به او از روح خود دمید". (شهید محمدکاظم جعفری نجف آبادی). از میان روح و جسم، اصالت با روح است. "انسان مؤمن و عارف به خداوند در جسم و این بعد فانی هیچگاه غوطه ور نمیشود و در عالم معنوی سیر و سلوک میکند." (شهید حمید قدس).
انسان اشرف مخلوقات است."... از روی لطف و مهربانیش او را اشرف مخلوقات نام نهاد." (شهید محمدکاظم جعفری نجف آبادی). خداوند اشرف مخلوقات را پاکسرشت و نیک سیرت آفریده است. "من نیز روزی پاک بودم قلبم هنوز از زنگار پاک بود...". (شهید محمدرضا مهرپاک). انسان پاکسرشت امکان انحراف و آلوده شدن و همچنین خداگونه شدن را دارد. انسانی که "یا نفوس لوامه و مطمئنه او لگدکوب نفس اماره و امیال نفسانی شده و منحط گشته و به مصداق آیه شریفه «اولئک کالانعام بل هم اضل» میرسد و خلقت احسن تقویمی را تباه میسازد و بدین طریق درزمره «ثم رددناه اسفل السافلین» جای میگیرد و یا قضیه غیر از این خواهد شد و با اعتقاد راسخ به «و کل صغیر و کبیر مستطر رقیب و عتید» مراقبه و مواظبت بر افعال و اعمالش نموده واز عالم ناسوت دل کنده و نفوس لوامه و مطمئنه او ارجعی الی ربک حق تعالی را لبیک میگوید." (شهید مصطفی اصفهانی).
اشرف مخلوقات، شناساگر است. شناخت را با تکیه بر تعقل (یکی از شئونات نفس انسان)، حواس و وحی به دست میآورد. به نام "همان خدایی که انسان را عقل و اراده و ایمان بخشید که معرفت پیدا کند." (قنبر آقایی). چنین انسانی مسیر خود را آگاهانه انتخاب میکند.
"مادر جان... چشمهایم را باز بگذارید تا نگویند بدون شناخت و کورکورانه این راه را انتخاب کرد". (شهید جعفر نامنی). انسان شناساگر، آزاد است و میتواند با میل و اراده (شأنی دیگر از روح انسان) دست به انتخاب بزند. "برای هر شخص در این راه یک لحظه انتخاب وجود دارد که میتواند حق یا باطل را انتخاب کند." (شهید سیدناصر زجاجی نژاد).
ارزش و جایگاه انسان
انسان، ارزش والایی دارد. او از خداست و مقصد نهایی او پیوستن به لقاءالله است. "إنا لله و إنا إلیه راجعون" (شهید جعفر نامنی). "مقصد زندگی به آخر رسیدن نیست، بلکه به هدف رسیدن و معشوق را یافتن و به سوی او پروازکردن است." (شهید محمدجعفر فنایی شاهرودی). به این سبب "خدایا خیر و نیکی را فقط در وجود تو میجویم. " شهید سیدمحمد شعاعی). دوری از خدا ستم به انسان است "به واسطه دوری از تو چه ستم ها بر خود روا داشتم. " (شهید غلامرضا طالب). زمین جای مناسبی برای ماندن انسان نیست. "از غرق شدن در مسائل مادی بپرهیزید و به معنویات روی آورید تا انسانیت خود را حفظ کنید." (شهید علیرضا استکی).
راه رسیدن به جایگاه
انسان برای رسیدن به جایگاه اصلی (قرب الهی) راه سختی در پیش دارد "هرگاه خواسته بودم که رو به سویت نهم این نفس مرا باز داشته بود، هرگاه خواسته بودم سیلی بر رخ شیطان بزنم این نفس جلویم را گرفته بود." (شهید محمدرضا مهرپاک). ولی انسان میتواند راه سخت سیر الی الله را طی کند و مقرب درگاه الهی شود. یکی از ضرورت های رسیدن به قرب الهی، طلب و جستجوی خداوند است. طلب و جستجوی خداوند متضمن شناخت است. نا آشنایی با خدا سبب دوری از او و گمراهی میشود. "خدایا چه گمراه بودم که تو را نشناخته ام." (شهید غلامرضا طالب). برای رسیدن به خداوند شناخت لازم است ولی کافی نیست. مکمل شناخت در این راه انجام وظایف است. انسان برای رسیدن به قرب الهی "باید عمل صالح انجام دهد و از آزمایشات سخت سرافراز بیرون آید." (محمدصادق فخاری فر).
وظایف انسان جنبه های گوناگون دارد؛ ازجمله وظایف انسان در برابر خدا، رسول، ائمه و حتی ولی فقیه، وظایف در مقابل مردم، خانواده و مردم.
وظایف انسان در مقابل خدا، رسول، ائمه و ولی فقیه
یکی از وظایف انسان در مقابل خداوند تلاش برای جلب رضایت او در همه احوال است.
خدایا "به من عنایت فرما که تا آخرین لحظات عمرم به جز خشنودی تو به هیچ چیز دیگر نیندیشم." (شهید رحیم صباغیان). وقتی انسان درصدد جلب رضایت خداوند باشد هرچند کوتاهیهایی داشته باشد ولی عملکردش بوی طغیان نمیدهد. "چه کنم نفس بر من غلبه کرد... ولی هرگز از روی طغیان سر از فرمانت نپیچیده ام. هرگز از روی عمد برخلاف دوستیات عمل نکرده ام هرگز!" (شهید محمدرضا مهرپاک). برای جلب رضایت خداوند، تکریم پیامبر و ائمه و حتی ولی فقیه ضروری و مثمرثمر است "جان من به قربان آن پیامبری که رحمت للعالمین بود... جان من به قربان آن خلیفه ای (علی علیه السلام) که شمشیر خود را حایل و به دنبال این میگشت که حقی را از ظالم بستاند و به صاحبش برساند." (شهید محمدمهدی دژم خوی). "حمد خدایی را که راهنما و امام بزرگ به ما ارزانی داشت که از ضلالت ها و تاریکیها به صراط مستقیم هدایت نماید. (قنبر آقایی).
وظایف انسان نسبت به خانواده
بعد از خدا و رسول، والدین بالاترین جایگاه را نسبت به فرزند دارند."ای پدر و مادر عزیزم که بعد از خدا و رسولش و امامانش عزیزترین موجود نزد من هستید." (شهید حسین صبور). به همین جهت فرزندان نسبت به آنها تکالیفی دارند. حقوق والدین نسبت به فرزند ناشی از نقش آنان در هستی دادن به فرزند به اذن خدا، زحمات بیشائبه در مراقبت از فرزند و تأثیر بیبدیل آنان در تربیت فرزندان است. " ای مادر عزیزم! ای که مرا از نیستی به هستی حمل کردی و با عشق خدا و حسین (ع) پستان را به دهانم گذاشتی و مرا تربیت کرده ای...» (شهید داوود اعرابی). لذا ضرورت دارد از والدین سپاس گزاری کرد، به آنها احترام گذاشت و درصورت قصور، عذرخواهی و طلب عفو کرد. "از زحمات شبانه روزی پدر و مادر دلسوزم که مرا در پیوستن به اصل خویش یاری دادند، سپاسگزارم. " (شهید قنبر زارع). "پدر و مادر عزیزم! در زندگی خدمت قابل توجهی برایتان انجام نداده ام... امیدوارم خطاهایم را بخشیده و عفوم کنید." (شهید رحیم صباغیان).
غیر از والدین، همسر، خواهر و برادر نیز از دیگر اعضای خانواده هستند که باید با آنان روابط صمیمی و عاطفی داشت و رضایت آنان را جلب کرد."برادران و خواهران عزیز و مهربانم! بودن با شما باعث خوشحالی من بود. شما نیز باید مرا عفو کنید و ببخشید و از اینکه نتوانستم حق برادری را برای شما اداءکنم معذرت میخواهم." (شهید حسین دامغانی).
وظایف نسبت به مردم
یکی از مسئولیت های انسان، انجام وظایف نسبت به مردم است. به خصوص مردمی که در صراط مستقیم حرکت و از ولی فقیه پیروی میکنند، باید در مقابل چنین مردمی متواضع و فروتن بود. "هرگاه به کوچکی خودم میاندیشم خجالت کشیده و غرق این میگردم که چه بنویسم که همه ملتمان الهی شده اند و این جای بسی شکر است. " (شهید رحیم صباغیان). "سلام من بر شما ای یاوران با وفای امام، سلام گرم من بر همه امت حزب الله، آنانی که بدون هیچ اجر و مزد مادی همچنان در راه خدا و برای رفاه مردم ستمدیده و مستضعف پایداری و مقاومت کردند." (شهید محمد حبیبی پور).
خودسازی
انجام وظایف، وقتی راهگشاست و منجر به قرب الهی میشود که سبب خودسازی شود. جهت خودسازی باید از "عمل " (انجام وظایف) مراقبت کرد. برای مراقبت از عمل صالح ضمن ناچیزشمردن عمل و ترس از عقوبت، باید به فضل خداوند امید وار بود. "خدایا... گرچه شرمسار و ذلیلم ولی خود را آماده بندگی تو میبینم و... دیدارت و مرگی که در راه استقرار حکومت و استحکام جمهوری اسلامی باشد، مرا امیدوار میکند." (شهید محمد بلوردی). به علاوه "اخلاص در عمل " شاه کلید خودسازی است. "بارخدایا تو آگاهی که تلاش و پیکار ما نه از آن جهت است که به پایگاه قدرتی برسیم و یا چیزی از کالای بیارج دنیا را به چنگ آوریم، بلکه به آن جهت است که نشانه ها و پرچم های دین ترا برافرازیم. " (شهید محمد حبیبی پور).
اخلاص در عمل فقط منحصر به رزمنده در درون جبهه نمیباشد، بلکه باید همیشه و در همه حال درعمل اخلاص ورزید. "ان صلاتی و نسکی و محیای و مماتی لله رب العالمین. " (شهید محمدکاظم جعفری نجف آبادی).
3- شناخت شناسی
طبق وصیت نامه شهدا بیشترین شناخت ازطریق وحی بعد از آن شناخت مبتنیبر کاریزما و درنهایت ازطریق عقل حاصل میشود. ابزارهای شناخت براساس وصیت نامه شهدا عقل، وحی و کاریزما میباشد. براین اساس سه نوع شناخت قابل احصا و تفکیک است: شناحت عقلانی، وحیانی و کاریزماتیک.
شناخت مبتنی بر وحی
شناخت مبتنی بر وحی، شناختی است که منبع آن وحی است. مثلا "سرانجام در روز موعود روسیاه و شرمنده از خداوند بخواهند که خدایا ما را به دنیا بازگردان تا شاید این بار با توشه ای از عمل صالح به پیشگاهت بازگردیم، اما چه فایده تمنایی که چیزی جز یک خیال پوچ نیست و پشیمانی دیگر سودی ندارد." (شهید محمدکاظم کیانی نیا).
شناخت کاریزماتیک
شناخت کاریزماتیک، شناختی است که منبع آن شخص کاریزماست. برخی از شناخت ها براساس اعتماد و اطمینانی که فرد به دیگری دارد، به دست میآید. براساس وصیت نامه شهدا کاریزماها شامل سنت و سیره پیامبر اسلام (ص)، ائمه اطهار(ع)، ولی فقیه، مراجع عظام تقلید و شخصیت های برجسته انقلاب اسلامی میباشند. "پیامبراکرم (ص): دل بستن به مظاهر دنیا سرمنشأ تمام خطاهاست. پس پیروی از نفس اماره است که گناهان را به دنبال دارد." (شهید حسین صبور)."به قول امامان «شهادت کمال انسان است. » (شهید حمید قدس). "ما راست قامتان جاودانه تاریخ خواهیم ماند (شهید مظلوم بهشتی) (شهید قادر مغانلو).
شناخت عقلانی
یکی دیگر از ابزارهای شناخت بنا به وصیت نامه شهدا، عقل است. عقل، هدیه خدا به انسان است. "همان خدایی که انسان را عقل و اراده و ایمان بخشید که معرفت پیدا کند و بر انتخاب خود مردانه بایستد." (قنبر آقایی). انسان با بهره گیری از عقل میتواند راه کمال را طی کند، ولی" انسانی که کورکورانه و بدون تفکر مطیع مسیر شیطان میگردد، نتیجه اش جز اسفل السافلین یعنی سقوط به پست ترین درجه نمیباشد" (وصیت نامه شهید حمید قدس).
4- ارزش شناسی
ارزش های ذاتی
براساس وصیت نامه شهدا خداوند، خیر مطلق است. "خدایا خیر و نیکی را فقط در وجود تو میجویم. " (شهید سیدمحمد شعاعی). به این جهت "بهترین نیکویی رسیدن به لقایت و در جوارت زیستن و از نعمت وصالت بهره بردن است. " (شهید سیدمحمد شعاعی). برای شهید، زنده بودن و زندگیکردن، ارزش ذاتی محسوب میشود. هدف او از شرکت در جهاد، صرف جان باختن نیست. هدف او دفاع از سرزمین، دین و اعتقادات و مردم سرزمینش است. " اگر انشاءالله زنده ماندم در دانشکده به درسم ادامه میدهم تا بتوانم به امت اسلام خدمت کنم و اگر شهید شدم، آرزوی من است. " (شهید رضا طالبی).
از دیگر ارزش های ذاتی طبق وصیت نامه شهدا، قرب و رضوان الهی است. "آرزوی دیرین من رسیدن به لقاءالله بود که شکر خدا و سپاس به درگاهش به آن رسیدم. " (شهید قادر مغانلو). حیات طیبه و سعادت نام های دیگری است که میتوان برای قرب الهی به کار برد. "شما همیشه سعادت فرزند حقیر خود را میخواستید، من هم به راهی رفتم که میدانستم میتوانم سعادت خویش را در این راه بیابم. " (شهید حسین بلنداقبال).
ارزش های اخلاقی
یکی از ارزش های اخلاقی به عنوان هدف آفرینش، عبادت و بندگی خداوند است. "هدف از خلقت انسان بندگی و عبادت خداوند بوده که «ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون. " (شهید سهراب رحمانی). جوهر عبودیت، تسلیم است. "پروردگارا این بدن ملک توست، مملوک توست با آن هرچه میخواهی بکن، اگر میخواهی مرا بسوزانی بسم الله، اگر میخواهی مرا مغفرت کنی، بسم الله، اگر میخواهی مرا مانند امام حسین (ع) لگدمال ستوران کنی، بسم الله،..." (شهید محمدکاظم جعفری نجف آبادی). عبادت همراه با تسلیم خداوند، متضمن اخلاص است.
"پروردگارا خود را به جبهه رساندم تا اینکه در راه تو و برای تو و برای رضایت تو در دو جبهه جهاد اکبر و جهاد اصغر یعنی با دشمن درون و برون مبارزه کنم. " (شهید اکبر باباگل زاده). اخلاص در سایه اراده و حق انتخاب معنی پیدا میکند. "سپاس و ستایش بیحد تو را که اینک پس از آفرینش انسان ها قدرت انتخاب را به آنان عنایت فرمودی تا خویشتن راه خویش برگزیند." (شهید جعفر نامنی). یکی دیگر از ارزش های اخلاقی، مسئولیت پذیری است.
"خدایا! همان طور که مسئول جسم و تنم هستم، مسئول جان و روانم نیز میباشم. » (شهید محمدجعفر فنایی شاهرودی).
ارزش های عبادی
سرآغاز ارزش های عبادی، شناخت خداوند است. تاجاییکه نشناختن خداوند سبب گمراهی میشود. "خدایا چه گمراه بودم که تورا نشناخته ام. " (شهید غلامرضا طالب). یکی از نتایج خداشناسی ارزشمند دانستن اسلام و ترویج آن میباشد. خداوند "همگام بانظام تکاملی هستی، ادیان خویش را به کمال رسانید و سرانجام در قلعه این کمال، پرچم توحید را به دست پرتوان خاتم انبیاء محمد(ص) سپرد." (شهید ایرج فیروزی). ارزشمند تلقیکردن اسلام متضمن تلاش برای حفظ اسلام است. حفظ اسلام ارزش عبادی محسوب میشود. "برادران و خواهران محترم! امروز باید برای نجات اسلام و پایداری احکام الهی شهید شد." (شهید علی اصغر فیاض بخش). لذا "حفظ اسلام بر هر مسلمانی واجب است. " (شهید حسین گنجی). برای حفظ اسلام، جهاد ضرورت دارد؛ ازاین رو، جهاد ارزش عبادی محسوب میشود."إن الله یحب الذین یقاتلون فی سبیله صفا کأنهم بنیان مرصوص (صف /٤)." (شهید نقدعلی محمودی). یکی از نتایج شرکت در جهاد، شهادت است، ازاین رو شهادت، امری مقدس و ارزشمند است. "مرگ در راه خدا را جز سعادت نمیداند و زندگی را جز جهاد در راه عقیده درست نمیداند و شهادت را جزء بهترین نعمت های خداوندی میداند." (محمدعلی خزاعی). یکی دیگر از ارزش های عبادی، خدمت به مردم است. "هرکس در دنیا شب را صبح و صبح را شب کند، درحالیکه بی تفاوت است و بیتوجه نسبت به امور مسلمین، پس این شخص مسلمان نیست. " (شهید محمود ادیبی پور).
پایبندی به ارزش های عبادی سبب ایجاد تقوا میشود. تقوا یکی از ارزش های اساسی از نظر شهدا است، به گونه ای که "سعادت دنیوی و اخروی در گرو صبر و استقامت و تقوا میباشد."
(شهید جواد شربتی). یکی از جلوه های تقوا رعایت حجاب است. براین اساس حجاب یکی دیگر از ارزشهای عبادی است که موجب کمال فرد و سعادت جامعه میشود."زن ها حجاب را رعایت کنند و همچون بانوان اسلام عفت خود را حفظ کنند. درباب حجاب همین بس که آنها لحظه ای که دختر امام حسین (ع) به هوش آمد، شکوه نکرد و آه و فریاد برنیاورد که اذیتم کردند، بلکه اولین حرفش این بود که عمه جان چادرم کو." (شهید حسن رجبعلی پور).
ارزش های سیاسی
ارزش های سیاسی را میتوان جزو ارزش های عبادی محسوب کرد. ازجمله ارزش های سیاسی، تشکیل حکومت اسلامی است. حکوت اسلامی، متضمن جامعه توحیدی است که "ان شاء الله با نابودی کفر حکومت حق را بر همه خلق خدا عرضه کنیم و جامعه ای توحیدی بسازیم. " (شهید قادر مغانلو). یکی از ارکان حکومت اسلامی، ولی فقیه است. ولی فقیه به عنوان رهبر جامعه اسلامی در غیاب امام معصوم، عزیز و ارزشمند است، زیرا "اطاعت از فرمان نایب امام زمان (عج) که پیام او پیام رسول الله اعظم (صلی الله علیه وآله) و پیامبر اکرم (ص) در واقع فرمان خدای متعال است. " (شهید حمید قدس). جایگاه و ارزشمندی ولی فقیه، اطاعت از او را ضرورت میبخشد، لذا اطاعت از ولی فقیه واجب و ارزشمند است. "یا أیها الذین آمنوا أطیعوا الله وأطیعوا الرسول وأولی الأمر منکم. " (شهید داریوش ساکی).
حکومت اسلامی در سایه ولی فقیه باید عزیز و از استقلال و عزت برخوردار باشد. "شایسته نیست که چرخ های تحرک علمی و تحقیق در دانشگاه و حوزه بیحرکت و یا کم تحرک باشد.
بکوشید تا حرکت جامعه خویش را به سوی تعالی و عزت و رهایی از بندهای استعمار شتاب دهید." (شهید ایرج فیروزی). از جمله نشانه های عزت و استقلال جامعه و حکومت اسلامی حفظ قلمرو سرزمینی است. "هم اکنون که اسلام و خاک ما از هر طرف مورد هجوم بیگانگان است، بر هر فردی واجب است که اگر لایق است به جبهه یا پشت جبهه به اسلام و کشور خدمت کند." (شهید مهرداد حمزه رفعتی).
نتیجه گیری و پیشنهادها
در وصیت نامه شهدای دانشجو درمورد هستی شناسی به میزان زیادی به صفات خداوند ازنظر دامنه و فراوانی پرداخته شده است، به گونه ایکه خواننده با مراجعه به وصیت نامه های شهدای دانشجو تصویر روشنی از خداوند به دست میآورد. اما هرچند شهدای دانشجو به تعلق هستی به خداوند و تقابل حق وباطل و فناپذیری دنیا توجه کرده اند ولی به چیستی، آینده و خط سیر هستی به میزان کم تری پرداخته اند. بر این اساس در وصیت نامه شهدای دانشجو به خوبی روشن نیست که هستی امری ذهنی است یا عینی و خارجی.
در مبحث ویژگیهای انسان، شهدای دانشجو به طور برجسته و با فراوانی بالا به ماهیت انسان و مباحثی مانند آزادی، اراده و حق انتخاب انسان، شناساگربودن او و توانایی شناخت خود، طبعیت و خداوند، مسئولیت پذیری، پاکسرشت بودن و ترکیب جسم و روح در انسان پرداخته اند. در زمینه جایگاه و ارزش انسان و راه رسیدن به جایگاه اصلی خود به طور روشن و مستند توجه اما از رابطه انسان با طبیعت غفلت شده است و بیشتر به رابطه انسان با خدا و مردم و به طور ویژه رابطه فرد با خانواده و خویشان و دیگر افراد پرداخته شده است.
درخصوص شناخت شناسی، بیشترین استناد شهدا برای شناخت، وحی و در مرتبه بعد کاریزما و درنهایت عقل میباشد. اغلب شناخت شهدا را میتوان جزو شناخت حصولی و از نوع عین الیقین محسوب کرد. به این دلیل که منبع شناخت آنها قرآن، احادیث پیامبر و ائمه و در مرتبه آخر مراجع تقلید، علما و شخصیت های برجسته انقلاب میباشند.
شهدا در زمینه ارزش شناسی توجه بارزی به نقش اراده و آگاهی در شکل گیری خیر و ارزش داشته و به ارزش های عبادی و اخلاقی به خوبی پرداخته اند، اما به منشأ ارزش ها توجه کم تری کرده اند؛ یعنی نمیتوان در وصیت نامه آنها دریافت که ازنظر آنها ارزش ها امری عینی یا ذهنی هستند. به علاوه به خیر و شر و به خصوص خیر وشر ذاتی اشاراتی دیده نمیشود.
با توجه به نتایج این پژوهش برای اثرگذاری بیشتر شهدا در جامعه و به خصوص برای نسل آبنده ساز میتوان راهکارهایی به دست اندرکاران امر تعلیم و تربیت ارائه کرد. جامعه و دست اندرکاران امر تعلیم و تربیت با این راهکارها به نوعی درگیر و مرتبط هستند، اما بیان آنها برای تأکید بیشتر بر تداوم اجرای آنها و جلوگیری از فراموشی و دست کشیدن از آنها در سیر تحولات فرهنگی و اجتماعی است. بیان این راهکارها که در ذات اندیشه ها و آرمان های جامعه ایرانی وجود دارند و به خصوص بعد از انقلاب اسلامی، بیشتر مورد توجه واقع شده اند، تأکیدی بر اهمیت و ضرورت تداوم آنهاست:
- برجسته سازی صفات خداوند ازنظر دامنه و فراوانی در تألیف کتب درسی؛ تأکید بر تعلق هستی به خداوند و اهمیت تواضع در مقابل خدا در منابع آموزشی؛ دنبال کردن وجود تقابل حق وباطل در فرایند تاریخی در منابع آموزشی و پرورشی؛ برجسته سازی فانیبودن دنیا و اصالت آخرت؛
- اهمیت بخشی روزافزون به حقوق دیگران (خانواده، خویشاوندان، مردم)؛
- برجسته سازی آزادی، اراده و حق انتخاب انسان، تأکید بر شناساگربودن، مسئولیت پذیری و پاکسرشت بودن انسان ؛
- توجه به جایگاه و ارزش انسان در عالم خلقت و برجسته سازی راه رسیدن انسان به جایگاه اصلی خود؛
- ترویج روحیه طلب حلالیت از والدین و تقویت روحیه طلب حلالیت و بخشش از مردم؛ تأکید بر وحی به عنوان یکی از منابع مهم شناخت؛
- ترویج ارزش های اخلاقی، روحیه اخلاص، تأکید بر ارزشمندی جهاد، توجه به اهمیت حجاب؛
- ترویج و نهادینه سازی فرهنگ ایثار و شهادت متناسب با شرایط خاص دانش آموزان مقاطع مختلف؛
- تأکید بر اهمیت ولی فقیه و ضرورت اطاعت از او؛ تأکید بر ارزش های مطلق به جای نسبیگرایی ارزشی؛
- توجه بیشتر به دیدگاه رئالیسم اسلامی به جای توجه صرف به دیدگاه کارکردگرایی در تألیف کتب درسی؛
- توجه بیشتر به نقش و کاربرد مباحث آموزشی در تقویت تفکر توحیدی، خداشناسی و خودسازی دانش آموزان ازطریق اختصاص مباحث خداشناسی متناسب با مباحث درسی، رشته و پایه تحصیلی در پایان هر بخش یا فصل در کنار توجه به چیستی امور و پدیده ها؛
- جمع بندی کلی در پایان کتاب از بحث خداشناسی و اختصاص نمره در ارزشیابیها به آن؛ چاپ وصیت نامه های شاخص شهدا در کتب درسی مقاطع مختلف؛
- برگزاری دوره های ضمن خدمت برای کارمندان به خصوص فرهنگیان برای آشنایی با تفکرات شهدا؛
- انجام پژوهش های علمی با موضوع آثار و تفکرات شهدا برای شناخت و معرفی هرچه بیشتر آنان؛
- تغییر نگرش مدیران آموزش وپرورش و مدارس در زمینه توجه ویژه به اسوه های جهاد و شهادت.
