زمانی که مجلس در مرداد ماه به ساز و کار اعطای مشوق به افزایش سرمایه شرکت‌های حاضر در بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران، از طریق صرف سهام با سلب حق‌تقدم رای مثبت داد، به‌نظر می‌رسید این مدل از افزایش سرمایه با استقبال شرکت‌ها رو‌به‌رو شود اما با گذشت چند ماه از ابلاغ این دستورالعمل شرکت‌های اندکی در جهت تامین منابع مالی جدید سراغ این شیوه رفتند. این در حالی است که افزایش سرمایه از طریق صرف سهام یکی از رایج‌ترین روش‌های موجود در بازارهای مالی دنیاست. بر همین اساس شرکت‌ها می‌توانند به قیمت روز سهام، به انتشار سهام جدید اقدام کنند. در این روش کل منابع وارد بخش اندوخته شرکت خواهد شد از این‌رو برخی تحلیلگران این اتفاق را به نفع شرکت و البته بازار سهام و اقتصاد می‌دانند. در روش جدید به‌جای اینکه سهامدار از منافع افزایش سرمایه منتفع شود، شرکت‌ها از امکان جذب پول‌های تازه و سرمایه‌گذاران جدید از طریق صرف سهام منتفع می‌شوند؛ به گونه‌ای که شرکت‌های بورسی تامین منابع مالی مورد نیاز خود را از طریق بازار سرمایه پس از تصویب درخواست افزایش سرمایه در مجمع عمومی شرکت، از محل افزایش سرمایه به روش صرف سهام با سلب حق‌تقدم از سهامداران و عرضه عمومی آن انجام می‌دهند. با افزایش کارآیی بازار سهام و روانه شدن این پول‌ها به سمت تولید، منافع بلندمدت این نوع از افزایش سرمایه نصیب سهامداران این بازار نیز خواهد شد. در واقع نهادینه شدن افزایش سرمایه به روش صرف سهام است که می‌تواند بازار سهام را به بازاری مولد تبدیل کند.
لزوم شفاف‌سازی وضعیت مالیاتی
طولانی‌بودن پروسه افزایش سرمایه، ابهامات مالیاتی شرکت‌ها بعد از اجرای افزایش سرمایه و وضعیت متفاوت شرکت‌ها ایراداتی است که کارشناسان به این قانون وارد می‌دانند. در همین رابطه محمد گرجی‌آرا کارشناس بازار سهام به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: استفاده از افزایش سرمایه به روش صرف سهام یکی از ابزارهایی است که در بازارهای مالی بزرگ دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرد به‌گونه‌ای که شرکت‌ها برای واگذاری سهام خود به قیمت بالاتر از این شیوه استفاده می‌کنند اما متاسفانه در ایران مدیران مالی به دلیل ایراداتی که به این شیوه نامه‌ها وارد است از این ابزار استقبال چندانی نمی‌کنند. وی با انتقاد از پروسه طولانی افزایش سرمایه خاطرنشان می‌کند: تنها شرکت‌هایی که توان و پتانسیل توسعه را دارند می‌توانند از این روش بهره ببرند. برخی شرکت‌ها برای جذب سرمایه از عملیات افزایش سرمایه از شیوه صرف سهام استفاده می‌کنند. شرکت‌هایی وجود دارند که از این دستورالعمل پیروی می‌کنند و این مدل افزایش سرمایه را در دستور کار خود قرار می‌دهند اما موضوع مهمی که باعث شده شرکت‌های کمی سراغ این شیوه بروند بحث معافیت مالیاتی است. این موضوع برای مدیران مالی شرکت‌ها و بازار ابهامات بسیاری دارد و مشخص نیست معافیت مالیاتی شرکت‌هایی که از شیوه صرف سهام استفاده می‌کنند چگونه و برچه مبنایی انجام می‌شود. این شیوه به دلیل ابهاماتی که دارد از سوی شرکت‌های کوچک‌تر مورد استقبال قرار نگرفته است. به گفته گرجی‌آرا، این دسته از شرکت‌ها به دلیل دردسرهای اجرایی و تشریفات قانونی این شیوه از افزایش سرمایه سراغی از آن نمی‌گیرند و ترجیح می‌دهند از راه‌های دیگری برای جذب سرمایه اقدام کنند. این کارشناس بازار سرمایه با تاکید بر لزوم شفاف‌سازی وضعیت مالیاتی و ساز و کارهای اجرایی این ابزار اظهار می‌کند: عملیات افزایش سرمایه به روش صرف سهام ابزار مناسبی است تا منابعی که در بازار وجود دارد به توسعه شرکت‌هایی که پتانسیل رشد دارند، اختصاص یابد.
وضعیت متفاوت شرکت‌ها
وی می‌گوید: شرکت‌هایی که طرح‌های توسعه‌ای نیمه‌کاره دارند و شرکت‌هایی که طرح‌های توسعه‌ای آنها رابطه مستقیمی با قیمت ارز دارد از جمله فولادسازان، شرکت‌های معدنی و زیرمجموعه‌های گروه فلزات اساسی می‌توانند با استفاده از این شیوه بازدهی شرکت را افزایش دهند. برهمین اساس افزایش سرمایه برای شرکت‌هایی که از پتانسیل رشد و فروش مناسبی برخوردارند، جذابیت خاصی دارد. گرجی‌آرا ادامه می‌دهد: شرکت‌هایی که از نظر سودآوری و عملیاتی در شرایط مناسبی به‌سر نمی‌برند وضعیت متفاوتی را تجربه می‌کنند. در حال‌حاضر خودروسازان و شرکت‌های کوچکی که با توجه به رشد قیمت‌ها زیان‌ده محسوب می‌شوند معمولا سراغ افزایش سرمایه از طریق رشد اسمی دارایی‌های شرکت می‌روند. این تحلیلگر بازار سرمایه در پاسخ به این پرسش که روش مذکور چه منفعتی برای سهامداران دارد، عنوان می‌کند: در افزایش سرمایه‌های معمولی که به‌صورت اسمی اتفاق می‌افتد برای سهامداران قدیمی حق‌تقدم ایجاد می‌شود. اگر شرکت برای جذب منابع، طرح‌های توسعه‌ای داشته باشد، این روش برای سهامداران ارزش افزوده خوبی به دنبال خواهد داشت اما اگر شرکت این منابع را در جهت متعادل کردن دارایی‌ها و ترازنامه خود جذب کند، برای سهامداران قبلی لزوما اقدام مثبتی محسوب نمی‌شود. گرجی‌آرا در پایان می‌گوید: با توجه به وضعیت فعلی بازارسرمایه اجرای عملیات افزایش سرمایه به روش صرف سهام تحول چندانی در رونق بازار به‌وجود نمی‌آورد. اگر بخواهیم بازار سرمایه با تحول بنیادی رو‌به‌رو شود باید سیاست‌گذاران تغییرات بنیادی در مباحث کلان اقتصادی و فضای کسب ایجاد کنند تا در نهایت منجر به رونق طرح‌های توسعه‌ای شود.
سلب حق‌تقدم از سهامداران قبلی
یکی از راه‌کارهای افزایش قیمت سهام شرکت‌های ناشری که عمدتا از لحاظ تامین مالی منتفع نمی‌شوند، افزایش سرمایه است. با بهره‌گیری از روش صرف سهام، مدیران شرکت‌ها به‌راحتی می‌توانند سهام جدیدشان را به قیمت حاشیه بازار بفروشند. به این ترتیب شرایط برای تزریق منابع مالی بیشتر به حساب شرکت‌ها فراهم می‌شود به‌طوری که مابه‌التفاوت عمده‌ای که وارد حساب شرکت‌ها می‌شود منابع مالی آنها را تامین می‌کند. حمید میرمعینی از دیگر کارشناسان بازار سرمایه با بیان این مطلب به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: چندین سال است که شرکت‌ها بر روی ایده افزایش سرمایه از محل صرف سهم متمرکز شده‌اند، اما این شیوه به دلیل نقاط ضعف و منفی که در آن مستتر است اجرایی نمی‌شود.
وی درباره مکانیزم اجرایی این قانون نیز اظهار می‌کند در گذشته یک یا دو شرکت افزایش سرمایه از محل صرف سهام انجام داده‌اند. اما این اقدام به رویه‌ای متداول از سوی شرکت‌ها تبدیل نشد. با توجه به دستورالعملی که در حال حاضر وجود دارد افزایش سرمایه از محل انتشار سهام با صرف،هم به نفع شرکت‌های بورسی و هم به نفع سرمایه‌گذاران است. این کارشناس بازار سهام با بیان اینکه سفته بازی سهام با نرخ‌های بالاتر روشی است که شرکت‌ها می‌توانند در شرایط رونق از بازار سرمایه تامین مالی کنند، خاطرنشان می‌کند: اگر افزایش سرمایه توجیه داشته باشد و صرف طرح‌ها و پروژه‌های سودآور شود مطمئنا توسعه و افزایش سودآوری شرکت‌ها را رقم می‌زند و در نهایت نه‌تنها سرمایه گذاران بلکه اقتصاد کشور نیز از کنار این طرح منتفع می‌شوند.
میرمعینی اظهار می‌کند: این راهکار در بازارهای دنیا روشی متداول و شناخته شده است اما در بازار سرمایه ایران به‌عنوان راهکاری مرسوم شناخته نمی‌شود. این در حالی است که در حال حاضر نیز شرکت‌هایی وجود دارند که از این روش استفاده می‌کنند.سلب حق تقدم از سهامداران قبلی ایراد بزرگی است که شرکت‌ها به این روش افزایش سرمایه وارد می‌کنند، بر همین اساس و به واسطه سلب حق تقدم، تغییرات عمده‌ای در ترکیب سهامداران به وجود خواهد آمد.برخی کارشناسان معتقدند برای افزایش سرمایه منافع سهامداران خرد در نظر گرفته نمی‌شود اما با این دستورالعمل ممکن است سهامداران قبلی کمتر متضرر شوند. به گفته وی، افزایش سرمایه دارای فرآیند طولانی است بنابراین تا جایی که ممکن است باید فرآیند اجرایی این قانون در بازار سرمایه تسریع شود.
شرکت‌هایی که استقبال نمی‌کنند
این کارشناس در پاسخ به این پرسش که آیا همه شرکت‌ها می‌توانند برای تامین مالی دست به افزایش سرمایه از محل صرف سهم بزنند، توضیح می‌دهد:شرکت‌هایی با موقعیت قوی، شرکت‌هایی که طرح‌های دارای توجیه اقتصادی دارند و شرکت‌هایی که عمدتا وجوه حاصل از افزایش سرمایه را بتوانند مجددا سرمایه‌گذاری کنند و منجر به ثروت سهامداران شوند می‌توانند از این ابزار به‌عنوان راهکاری مطمئن برای تامین مالی بهره‌مند شوند اما شرکت‌هایی که میزان سرمایه در توسعه فعالیت آنها اثرگذار نیست از افزایش سرمایه استقبال چندانی نمی‌کنند و این ابزار هیچ توجیهی برای این دسته از شرکت‌ها ندارد. شرایط شرکت‌ها با یکدیگر متفاوت است و نمی‌توان به منظور افزایش منابع مالی، نسخه کلی از این روش را برای همه شرکت‌های حاضر در بورس پیچید. وی تاکید می‌کند: نحوه قیمت‌گذاری «صرف» نیز از اهمیت بسزایی برخوردار است و این شیوه درزمانی که بازار رکودی و یا صعودی باشد به‌صورت متفاوت اجرا خواهد شد.
ریسک‌پذیری از محل صرف سهام
بهروز شهدایی کارشناس بازار سهام نیز در مورد مزایای استفاده از این روش افزایش سرمایه به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: این شیوه سهامداران زیادی نخواهد داشت و بزرگ‌ترین مزیت آن این است که سهم رقیق نمی‌شود و در نهایت درصد افزایش سرمایه کمتر خواهد بود. استفاده از افزایش سرمایه به روش صرف سهام و سلب حق تقدم برای شرکت‌ها ریسک بسیاری دارد اما برای سهامدار تفاوت چندانی ندارد زیرا دوباره پول به چرخه صاحبان سهام و بازار سرمایه باز می‌گردد. وی اظهار می‌کند: شرکت‌ها بعد از افزایش سرمایه شروع به چاپ حق تقدم می‌کنند. فرآیند افزایش سرمایه تا زمانی که پول در اختیار شرکت قرار بگیرد حداقل 60 روز کاری طول می‌کشد و تا زمانی که افزایش سرمایه تمام نشده شرکت باید پول را در حسابی بلوکه شده نگه دارد، در این فرآیند زمانی حداقل 60 روز طول می‌کشد تا شرکت به منابع مالی خود دست پیدا کند در حالی که با سلب حق تقدم، این دوره کوتاه تر خواهد شد. شهدایی در مورد میزان بازدهی این شیوه تامین مالی بر بازار سرمایه می‌گوید: مهم ترین نکته در مورد افزایش سرمایه به شیوه صرف سهام این است که افزایش سرمایه زمانی موفق و مطلوب است که بازار در شرایط رکود و نزولی نباشد و علاوه بر این شرکت نیز از چشم انداز و دورنمای مثبتی از سوی سرمایه گذاران برخوردار باشد، در غیر این صورت و در شرایطی که بازار در رکود معاملات و شرایط نزولی قرار دارد طرح مذکور برای شرکت و سهامداران سودآوری مطلوبی به همراه نخواهد داشت.
