تنبلی چشم و درمان آن

تحریریه ماهنامه دنیای سلامت

تنبلی چشم در میان کودکان و بزرگسالان

نوزادان می‌توانند ببینند اما هر چه بیشتر رشد می‌کنند، کیفیت دید آنها نیز بهبود می‌یابد. در سال‌های اول زندگی، سرعت رشد و پرورش قوه بینایی بسیار زیاد و قابل توجه است. برای داشتن قوه بینایی طبیعی، لازم است که هر دو چشم با سرعت یکسانی رشد کنند. چشم کودکانی که مبتلا به تنبلی چشم هستند با سرعت مناسب رشد نمی‌کند و یا سرعت رشد هر دو چشم با یکدیگر مساوی نیست.

گاه حتی سرعت رشد منفی می‌شود. معمولا تا سن نه سالگی رشد قوای بینایی به نهایت خود می‌رسد و پس از آن چشم‌ها نیازی به رشد بیشتر ندارند و کامل می‌شوند. اگر برای درمانی چشم تنبل به موقع اقدام نشود، ممکن است مشکلاتی جدی برای چشم ایجاد شود که در آینده نیز قابل جبران نباشند. از جمله:

چشم تنبل ممکن است دچار بیماری‌های دائمی شود؛

عمق دید (توانایی درک هر سه بعد) ممکن است از بین برود زیرا تعادل دو چشم بر هم می‌خورد؛

اگر چشم سالم و قوی‌تر آسیب ببیند یا دچار بیماری شود، فرد ممکن است تا پایان زندگی از قوه بینایی عادی محروم شود.

احتمال آسیب دیدن چشم سالم افرادی که یکی از چشم‌های آنها دچار تنبلی است، دو برابر دیگران است. اگر یکی از چشم‌ها در سال‌های بعد زندگی دچار بیماری یا آسیب شود، لازم است که چشم دیگران بتواند کمبود آن را جبران کند.

عوامل ایجاد تنبلی چشم

تنبلی چشم توسط هر عاملی که بر دید عادی افراد تاثیر می‌گذارد ایجاد می‌شود. در بسیاری از موارد وراثت نقش زیادی در به وجود آمدن این بیماری در افراد دارد. به طور کلی، تنبلی چشم سه علت اصلی دارد.

1 – انحراف یا چپ بودن چشم‌ها

در اکثر موارد، تنبلی چشم به دلیل منحرف بودن آن است. دلیل آن نیز ساده است. چشمی که انحراف دارد نمی‌تواند مانند چشم سالم ببیند، در نتیجه پس از مدتی کار نمی‌کند و متوقف می‌شود و کودک برای دیدن از چشم سالم خود استفاده می‌کند.

2 – عدم تعادل در تمرکز و خطاهای انکساری

خطاهای انکساری حالتی است که می‌توان آن را به استفاده از عینک اصلاح کرد. عدم تعادل تمرکزی نیز زمانی است که یک چشم هماهنگی خود را با چشم دیگری از دست می‌دهد. معمولا علت اصلی این مورد نیز دوربین، نزدیک بین یا آستیگمات بودن یکی از چشم‌هاست. چشمی که هماهنگی خود را با چشم دیگر از دست می‌دهد پس از مدتی فعالیت خود را متوقف می‌کند. این اختلال تغییری در حالت ظاهری چشم‌ها ایجاد نمی‌کند به همین دلیل تشخیص آن کمی مشکل است و نیاز به آزمایشات تخصصی دارد.

3 – تار و کدر بودن بافت‌های چشمی

بافت‌های چشمی در حالت عادی باید شفاف باشند. اما اگر این بافت‌ها به هر دلیل، مانند آب مروارید، کدر شوند، تنبلی چشم ممکن است به وجود آید. در این حالت، چشم توانایی تمرکز بر یک شی را از دست می‌دهد و به تدریج تنبل می‌شود.

علائم تنبلی چشم

معمولا تشخیص تنبلی چشم در میان کودکان ساده نیست. کودک نمی‌تواند تشخیص دهد که یکی از چشمانش ضعیف‌تر از دیگری است. تشخیص این اختلال توسط والدین تنها زمانی ساده است که چشم دچار انحراف شده و شکل ظاهری آن از حالت طبیعی خارج شود. از جمله علائمی که والدین باید به دنبال آنها باشند می‌تواند به این موارد اشاره کرد:

- کمبود دید یک یا هر دو چشم

- مایل کردن سر یا بستن یکی از چشم‌ها برای دیدن بهتر

- برداشت نا صحیح از عمق اشیا ( برای مثال کودک نمی‌تواند فاصله  اشیاء را به خوبی تشخیص دهد)

- حرکت‌های غیر ارادی یا انحراف چشم

- سردرد

والدین باید توجه داشته باشند که به محض مشاهده هر یک از این علائم باید فورا کودک را به پزشک متخصص نشان دهند. درمان تنبلی چشم باید خیلی سریع آغاز شود تا رشد سیستم بینایی کودک در سال‌های بعد با اختلال مواجه نشود.

چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به این اختلال هستند؟

عوامل زیر می‌توانند احتمال ابتلا کودک به این اختلال را افزایش دهند:

وجود انحراف در چشم‌ها

دوربینی یا نزدیک بینی شدید در هر دو چشم

دید غیر مساوی در میان دو چشم (برای مثال یکی از چشم‌ها بیش از دیگری نزدیک بین باشد)

وجود اختلالی که مانع از ورود نور به میزان کافی به چشم شود، مانند افتادگی پلک

سابقه فامیلی تنبلی چشم

تولد پیش از موعد یا وزن کم نوزاد هنگام تولد

لازم است همه کودکان، چه در معرض ابتلا به اختلال تنبلی چشم باشند چه نباشند، تحت معاینات خاص چشم قرار گیرند. معمولا پزشکان در معاینات دوره ای خود وضعیت سلامت چشم‌های کودکان را نیز کنترل می‌کنند. لازم است معایناتی در دوران نوزادی، 6 الی 12 ماهگی و 3 الی 4 سالگی انجام شوند. هر چه این مشکل سریع‌تر تشخیص داده شود، درمان آن نیز ساده‌تر و آسیبی که به چشم کودک وارد می‌شود کمتر خواهد بود.

درمان تنبلی چشم

تنبلی چشم باید خیلی سریع تشخیص داده شده و درمان آن آغاز شود تا رشد چشم‌ها با مانعی روبرو نشوند.

پوشاندن یکی از چشم‌ها

اگر علت تنبلی چشم خطاهای انکساری باشد، استفاده از عینک می‌تواند این مشکل را از بین ببرد. اگر عینک به تنهایی پاسخگو نباشد، لازم است یکی از چشم‌های کودک برای چند هفته تا چند ماه پوشانده شود. در این روش، چشم قوی‌تر کودک پوشانده می‌شود تا بدین وسیله چشم ضعیف و تنبل مجبور به فعالیت شود. حتی پس از درمان چشم تنبل، گاه لازم است همچنان چشم قوی‌تر پوشانده شود تا این شرایط حفظ شود. اگر علت تنبلی چشم مشکلاتی نظیر آب مروارید باشد، ممکن است برای درمان نیاز به جراحی باشد. تمام این روش‌ها بستگی به علت اصلی تنبلی چشم و شرایط فرد دارد که باید توسط پزشک متخصص تشخیص داده شود.