دکتر منصوره منصوری - متخصص کلیه و مجاری ادراری
تحریریه زندگی آنلاین : کلیه‌ها مسئولیت تصفیه پسماند و مایعات اضافی بدن را بر عهده‌دارند اما گاهی اوقات جرمی سخت در آن‌ها شکل می‌گیرد که سنگ کلیه نامیده می‌شود. سنگ کلیه عموماً زمانی در بدن ایجاد می‌شود که حجم زیادی پسماند در بدن وجود داشته باشد اما مایعات زیادی درون کلیه نباشد. پسماند بدن هم می‌تواند دربرگیرنده مواد معدنی و دیگر موادی باشد که با یکدیگر ترکیب می‌شوند تا سنگ‌هایی با ابعاد و اندازه مختلف (از دانه ماسه تا یک لوبیا و حتی هم‌اندازه با توپ پینگ‌پنگ) بسازند. دفع طبیعی سنگ کلیه (یعنی فرایند خارج شدن سنگ از کلیه و حرکت آن به داخل جالب یا همان لوله باریکی که ادرار را به سمت مثانه انتقال می‌دهد) معمولاً با درد زیادی همراه است. البته همه سنگ‌ها قابلیت دفع عادی را ندارند و باید از روش‌های سنگ‌شکنی برای خارج کردن آن‌ها از کلیه‌ها استفاده کرد. در ادامه این مقاله به معرفی این روش‌ها خواهیم پرداخت.
سنگ‌شکنی درون اندامی (TUL ) چیست؟
سنگ‌شکنی درون اندامی یا TUL شیوه‌ای مؤثر برای خرد کردن سنگ‌هایی است که درون لوله جالب گیرکرده‌اند. این شیوه که عمدتاً برای خرد کردن سنگ‌های جالب تحتانی و میانی استفاده می‌شود با موفقیت حدود 75 تا 95 درصد همراه می‌باشد.
در چه مواردی سنگ لوله جالب نیاز به مداخله جراحی دارد؟
لوله جالب لوله‌ای عضلانی است که رابط بین کلیه و مثانه است. سنگ کلیه پس‌ازآنکه ساخته می‌شود وقتی در هنگام دفع وارد لوله جالب می‌شود معمولاً به علت انسدادی که در مسیر عبور ادرار ایجاد می‌کند ، باعث ایجاد دردکولیکی بسیار شدیدی می‌شود. علاوه بر این وقتی سنگ به انتهای لوله جالب و مثانه نزدیک می‌شود احساس تکرر ادرار ،سوزش ادرار شدید و همچنین خون‌ادراری رخ می‌دهد . گاهی ممکن است متعاقب انسداد ناشی از سنگ ، عفونت ادراری و تب و لرز بروز کند.
معمولاً سنگ‌هایی که وارد لوله جالب می‌شوند درصورتی‌که کوچک‌تر از 4 میلی‌متر باشند به‌احتمال 90 درصد و سنگ‌های بین 4 تا 6 میلی‌متر به‌احتمال 60 درصد به‌صورت خودبخوددفع می‌شوند.در این‌گونه موارد می‌توان با دادن مسکن و توصیه به مصرف مایعات فراوان و ورزش‌هایی مثل طناب زدن به تسهیل عبور خروج سنگ کمک کرد.
درصورتی‌که این سنگ‌ها علی‌رغم تمهیدات فوق و طی زمان 2 تا 4 هفته دفع نشوند نیاز به انجام سنگ‌شکنی درون اندامی دارند.علاوه به راین سنگ‌های بزرگ‌تر از 6 میل با توجه به‌احتمال پایین دفع خودبه‌خودی نیز نیاز به سنگ‌شکنی دارند.
سنگ‌شکنی به دو طریق برون اندامی و درون اندامی قابل انجام است که شیوه سنگ‌شکنی برون اندامی گزینه ارجح در موارد سنگ کلیه و جالب فوقانی و سنگ‌شکنی درون اندامی روش مناسب‌تر برای سنگ‌های جالب میانی و تحتانی است.
بیشتربخوانید:
سنگ‌شکنی درون اندامی TUL
نحوه انجام سنگ‌شکنی درون اندامی TUL چگونه است؟
برای انجام سنگ‌شکنی درون اندامی ابتدا بی‌حسی نخاعی انجام می‌شود. سپس پزشک متخصص ارولوژی یک یورتروسکوپ را که به شکل یک لوله باریک و دراز است را از راه مجرای ادرار وارد مثانه کرده و سپس از راه سوراخ جالب وارد لوله جالب می‌کند.
سنگ‌شکنی درون اندامی TUL
پس از رؤیت سنگ در لوله جالب ، ابزار بسیار باریکی از راه یورترسکوپ وارد و با لیزر یا پنوماتیک سنگ را خرد و سپس تکه‌های سنگ خردشده با ابزار خارج می‌شوند.
در بعضی موارد برای تسهیل عبور سنگ‌های خردشده و یا در صورت تنگی در محل سنگ یک عدد سوند باریک داخل جالب گذاشته می‌شود و سپس 2 تا 4 هفته بعد پسوند به صوت سرپایی خارج می‌شود.
بیشتربخوانید:
در چه مواردی سنگ‌شکنی درون اندامی TUL باید به‌صورت اورژانسی انجام شود؟
در مواردی که
1 فردی تک کلیه‌ای باشد
2 تب و لرز رخ بدهد.
3 سنگ بزرگ‌تر از 6 میل باشد.
4 قطع شدن ادرار و یا افزایش سطح خونی کراتینین بیمار.
5 انسداد و هیدرونفروزشدید بر اساس سونوگرافی بیمار.
پس از انجام سنگ‌شکنی بیمار می‌تواند روز بعد از بیمارستان مرخص شود.
سنگ‌شکنی برون اندامی (ESWL) چیست؟
سنگ‌شکنی برون اندامی یک تکنیک کم‌خطر برای درمان سنگ‌های کلیه و جالب است که نیاز به جراحی ندارد. درواقع در این تکنیک امواج شوک (امواج صوتی باانرژی بالا) روی سنگ کلیه یا جالب متمرکز می‌شوند و آن‌ها را به قطعات کوچک‌تر خرد می‌کنند. سنگ‌های خردشده با سهولت بیشتری از طریق ادرار دفع می‌شوند.
بیشتربخوانید:
سنگ‌شکنی برون اندامی چگونه انجام می‌شود؟
این کاربر اکثریت موارد به‌صورت سرپایی و بدون نیاز به بستری انجام می‌شود.ESWL معمولاً حدود یک ساعت طول می‌کشد و می‌تواند بسته به نظر پزشک و همچنین ترجیح بیمار با تزریق آرام‌بخش وریدی یا بیهوشی عمومی انجام بگیرد.
پس از بیهوشی بیمار، دستگاه لیتوتریپسی در تماس با پهلوی بیمار روی یک‌طرف سنگ کلیه قرار می‌گیرد. معمولاً حدود 2000 تا 3000 امواج شوک به سمت سنگ ارسال می‌شود.به‌منظور هدف قرار دادن دقیق سنگ در حین کار از اشعه ایکس استفاده می‌شود.
در برخی موارد که سنگ بزرگ‌تر از یک سانتاست به‌منظور جلوگیری از انسداد ناشی از خرده‌های سنگ پس از سنگ‌شکنی برون اندامی ، متخصص ارولوژی از یک استنت مجرای ادراری برای گشاد کردن جالب و تسهیل عبور سنگ و رسیدن آن به مثانه استفاده می‌کند.در این موارد استنت دبل جی توسط متخصص ارولوژی قبل از انجام سنگ‌شکنی گذاشته می‌شود.
سنگ‌شکنی برون اندامیESWL
چه نوع سنگ‌هایی برای سنگ‌شکنی برون اندامی مناسب هستند؟
این شیوه معمولاً برای سنگ‌هایی کاربرد دارد که سایز حداکثر دو سانت داشته باشند و در قسمت میانی یا فوقانی کلیه باشند .سنگ‌های جالب فوقانی تا یک سانت نیز که تنگی جالب پس از سنگ وجود نداشته باشد معمولاً قابل سنگ‌شکنی هستند.
ازنظر جنس سنگ به‌جز سنگ‌های سیستیینی ، کلسیم اگزالات مونوهیدرات و سنگ‌های بروشیتی که معمولاً به علت سختی سنگ به سنگ‌شکن برون اندامی پاسخ خوبی نمی‌دهند ،در بقیه سنگ‌ها سنگ‌شکنی برون اندامی قابل انجام است.
فواید سنگ‌شکنی برون اندامی ESWL چیست؟
استفاده از سنگ‌شکنی برون اندامی نیاز به بیهوشی و بستری در بیمارستان را کاهش می‌دهد و از طرفی عوارض جراحی مثل خونریزی ، عفونت و ناتوانی بیمار کاهش می‌یابد.
در چه افرادی نباید سنگ‌شکنی برون اندامی انجام شود؟
در افراد چاق و افرادی که تنگی در مسیر ادراری دارند نباید انجام شود. همچنین در سنگ‌هایی با جنس مقاوم مثل سیستینی یا بروشیتی .علاوه بر این در بیمارانی که اختلال انعقادی دارند، آنوریسم بزرگ شکمی دارند ویا عفونت منتشر سیستم ادراری دارند ممنوع است . همچنین در افرادی پیس میکر قلبی دارند باید با هماهنگی متخصص قلب این کار انجام شود.
قبل از انجام سنگ‌شکنی چه بررسی‌هایی لازم است ؟
اغلب بررسی‌های آزمایشگاهی شامل سنجش CBC/Cr/BUN و تست‌های انعقادی ، آزمایش ادرار و کشت ادرارو نوار قلب در افراد مسن لازم است. قبل از سنگ‌شکنی متخصص ارولوژی با سونو و سی تی اسکن حدود محل و اندازه سنگ را تعیین کرده است و در حین سنگ‌شکنی نیز با سونو یا فلوروسکپی وضعیت سنگ مشخص می‌شود. معمولاً در سنگ‌های عفونی برای بیمار قبل از انجام سنگ‌شکنی انتی بیوتیک خوراکی شروع می‌شود و تا 24 ساعت بعد آن ادامه می‌یابد
عوارض سنگ‌شکنی برون اندامی ESWL چیست؟
این عوارض معمولاً جزئی و خفیف است و شامل کبودی موضعی به علت خونریزی زیر جلدی و یا خون‌ادراری مختصر به علت ضربه به بافت کلیه می‌باشد. خون‌ادراری اغلب با مصرف مایعات فراوان بهبود می‌یابد. در موارد محدود ممکن است آسیب به عضلات، روده‌ها ، عروق و بافت‌های مجاور کلیه (طحال و کولون) رخ دهد.
سنگ‌شکنی برون اندامی ESWL
بعد از انجام سنگ‌شکنی چه اقداماتی باید انجام شود؟
پس از سنگ‌شکنی درصورتی‌که علائم حیاتی بیمار پایدار باشد ، بیمار ترخیص می‌شود. مصرف فراوان مایعات و ورزش‌هایی مانند کوهنوردی و طناب زدن و البته همراه با درمان دارویی به خروج خرده‌های سنگ ناشی از سنگ‌شکن کمک می‌کنند.
اگر بیمار دچار درد شدید ، خون‌ادراری پایدار ، تب یا تهوع و استفراغ پایدار شود باید حتماً به پزشک مراجعه کند. این علائم معمولاً به علت گیرکردن خرده‌سنگ است که درصورتی‌که به درمان دارویی پاسخ خوبی ندهد نیاز به خارج کردن سنگ به شیوه اندوسکپی TUL وجود دارد.
دو تا سه هفته پس از سنگ‌شکنی باید تصویربرداری با سونوگرافی یا عکس ساده شکم KUB برای بررسی خرده‌سنگ‌های باقیمانده انجام شود. در صورت نیاز به انجام سنگ‌شکنی مجدد معمولاً سه هفته پس از جلسه اول انجام می‌شود . سنگ‌شکنی را می‌توان برای دو تا سه مرتبه تکرار کرد.
