هدف گزارش مرکز پژوهش‌ها، رصد تحولات اثرگذار بر بازار جهانی نفت، بررسی پیش‌بینی‌های موسسات مختلف بین‌المللی از قیمت نفت در سال‌جاری، آتی و ارائه پیش‌بینی‌هایی برای بازار صادراتی نفت ایران است. اکثر موسسات بین‌المللی رشد اقتصادی جهان را برای سال٢٠٢٤ حدود ٣درصد پیش‌بینی کرده‌‌‌‌‌‌اند. با درنظرگرفتن رشد تقاضای نفت از سمت کشورهای آسیایی ازجمله چین و هند و ازسوی دیگر مازاد عرضه بهخاطر افزایش تولید کشورهایی نظیر آمریکا، برزیل و گویان، مازاد عرضه نفت جهانی از 4.3میلیون بشکه تا 4.5میلیون بشکه در روز افزایش خواهد یافت.
مطابق با پیش‌بینی موسسات بین‌المللی، میانگین قیمت نفت‌برنت در سال٢٠٢٤ در پیش‌بینی حد بالا و پایین به ترتیب معادل 84 و ٧٤دلار به ازای هر بشکه خواهد بود. رابطه متقابلی میان رشد اقتصادی و تغییر نقطه تعادل عرضه و تقاضای نفت در جهان وجود دارد. عواملی نظیر عدم‌قطعیت‌‌‌‌‌‌های ناشی از جنگ روسیه و اوکراین در کنار ناآرامی‌هایی که از اکتبر ٢٠٢٣ در خاورمیانه شدت گرفت و افزایش قیمت انرژی، باعث تردید در تحلیل‌های رشد اقتصادی جهان شده‌است.
پیش‌بینی روند کند اقتصاد در 2024
با توجه به افزایش ٣٩درصدی قیمت نفت در سال٢٠٢٢ نسبت به سال‌ماقبل و احتمال کاهش ٢١درصدی آن در سال٢٠٢٣ و تغییر در روند عرضه نفت ازسوی شرکت‌های بزرگ نفتی، احتمال افول فعالیت‌های اقتصادی جهان برای سال٢٠٢٤ وجود دارد. با توجه به اینکه چین مهم‌ترین مصرف‌‌‌‌‌‌کننده انرژی در جهان است، بی‌‌‌‌‌‌شک اعمال هرگونه تغییر در سیاست‌های اقتصادی، بر میزان رشد تقاضا و شدت انرژی اثرگذار خواهد بود. در صورت استمرار توافق اوپک و متحدانش موسوم به اوپکپلاس درخصوص احتمال تداوم کاهش عرضه 5میلیون و 160هزار بشکه‌ای در روز، در کنار تحریم روزانه 2میلیون و 500هزار بشکه‌ای نفت روسیه توسط کشورهای اروپایی و کشورهای عضو گروه هفت، بازار جهانی نفت با عدم‌ثبات مواجه می‌شود. هند یکی از بازارهای هدف روسیه در شرایط فعلی است و حدود ٢میلیون بشکه در روز از روسیه واردات نفت دارد و با احتساب چین می‌توان اظهار کرد که بیش از ٨٠درصد از نفت صادراتی روسیه به این دو کشور عرضه می‌شود.
افزایش تولید سوخت مایع
به‌‌‌‌‌‌رغم کاهش داوطلبانه اوپکپلاس در سال٢٠٢٣ میزان تولید سوخت‌های مایع در جهان حدود یک‌میلیون و 200هزار بشکه در روز افزایش یافت و انتظار می‌رود این میزان در سال٢٠٢٤ معادل یک‌میلیون و 700هزار بشکه در روز باشد. کشورهای غیر‌عضو اوپک اثرگذارترین کشورها در افزایش تولید خواهند بود. به‌صورت کلی میزان رشد تولید نفت جهان در سال٢٠٢٣ با ٢میلیون بشکه در روز و در سال٢٠٢٤ با یک‌میلیون و 300هزار بشکه در روز عمدتا به دلیل افزایش تولید ازسوی کشورهای ایالات‌متحده آمریکا، برزیل، کانادا و گویان رقم خواهد خورد.
میزان تولید نفت روسیه نیز در سال٢٠٢٣ به‌طور متوسط ٣٠٠هزار بشکه در روز کاهش یافت که این میزان در سال٢٠٢٤ بدون تغییر خواهد ماند. براساس پیش‌بینی اداره اطلاعات انرژی آمریکا، میزان کاهش تولید نفت اوپک نسبت به سال٢٠٢٢ معادل ٧٨٠هزار بشکه در روز بوده که این میزان در سال٢٠٢٤ نسبت به سال‌جاری با کاهش حدود ٢٨٠هزار بشکه در روز همراه خواهد بود. رشد تقاضای جهانی نفت در سال٢٠٢٣ بدون تغییر در حدود روزانه 2میلیون و 500هزار بشکه باقی مانده‌است و با توجه به عوامل اثرگذار بر تقاضای بازار ازسوی چین، پیش‌بینی می‌شود رشد تقاضا در سال٢٠٢٤ به روزانه 2میلیون و 250هزار بشکه برسد.
پیش‌بینی متوسط قیمت نفت
به‌طور کلی، متوسط قیمت نفت‌برنت پیش‌بینی‌شده برای سال‌های ٢٠٢٣ و ٢٠٢٤ به ترتیب حدود ٨٢ و ٨٣ دلار به ازای هر بشکه خواهد بود. عوامل موثر بر افزایش ذخایر، شامل بازگشت عربستان به میزان تولید پیش از کاهش داوطلبانه حدود یک‌میلیون بشکه در روز، رشد تولید نفت غیراوپک و کاهش رشد تقاضای نفت جهانی خواهد بود. با درنظرگرفتن کاهش ٦٠٠هزار بشکه‌ای در روز از میزان ذخایر نفت جهان در فصل سوم سال٢٠٢٣ این میزان در فصل چهارم به ٢٠٠هزار بشکه در روز رسید؛ همچنین با توجه به توافق کاهش تولید نفت اوپکپلاس و احتمال استمرار توافق در نیمه نخست سال٢٠٢٤ قیمت نفت‌برنت در فصل چهارم سال٢٠٢٣ به بشکه‌ای 86 دلارو 50سنت به‌طور متوسط رسید.
نفت در بودجه سالانه
همان‌طور که پیشتر اشاره شد، هرگونه تغییر در میزان عرضه و تقاضای نفت ناشی از عوامل فنی، محیطی، ژئوپلیتیکی و سفته‌بازی‌های بازار، قیمت نفت در بودجه‌سالانه کشورها را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. طی سنوات گذشته با گردآوری قیمت نفت در بودجه‌سالانه کشورهای صادرکننده نفت، دورنمای روشنی پیش از ارائه لایحه بودجه‌سال‌آینده ارائه می‌شد. از آنجایی‌‌‌‌‌‌که اطلاعات مفروض قیمت نفت در بودجه‌کشورهای صادرکننده برای سال٢٠٢٤ تا لحظه نگارش این گزارش ارائه نشده، لذا از پیش‌بینی صندوق بین‌المللی پول درخصوص قیمت سربه‌‌‌‌‌‌سر نفت موجود برخی کشورها نظیر روسیه و عربستان استفاده شده‌است. روسیه سومین تولیدکننده و مصرف‌‌‌‌‌‌کننده بزرگ انرژی در جهان است.
میزان ذخایر اثبات شده نفت این کشور حدود ٨٠میلیارد بشکه در سال٢٠٢٣ و میزان تولید نفت‌خام این کشور در سال٢٠٢٢ معادل 10میلیون و 600هزار بشکه در روز بوده که نسبت به سال٢٠٢١ معادل ٢درصد افزایش داشته‌است. بودجه سال‌آینده این کشور 26.2درصد از سال‌جاری بیشتر خواهد بود. نرخ تورم در سال‌آینده در روسیه 4.5درصد پیش‌بینی‌شده و هزینه‌های بخش امنیت ملی از 3.2تریلیون روبل به 3.5تریلیون افزایش خواهدیافت. عربستان به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت اوپکپلاس با تولید 12میلیون و 130هزار بشکه در روز در سال٢٠٢٢ با رشد 10.8درصدی نسبت به سال٢٠٢١ اثرگذاری قابل‌توجهی بر قیمت جهانی نفت داشت.
براساس پیش‌بینی بلومبرگ امکان کسری بودجه٢١میلیارد دلاری برای سال٢٠٢٤ این کشور وجود دارد. عربستان برای کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی به تنوع‌بخشی سبد اقتصادی خود پرداخته است. با توجه به نیاز به تامین مالی هنگفت شروع و گسترش صنایعی نظیر توریسم و با درنظرگرفتن مخارج 1.5تریلیون ریال عربستان (٣٣٣میلیارد دلار) در سال٢٠٢٤ هزینه‌های بودجه این کشور نسبت به سال٢٠٢٣ تا 10درصد افزایش خواهد یافت. تداوم تحریم‌ها و فشارهای ژئوپلیتیکی همواره از عوامل اثرگذار بر تعیین قیمت نفت در بودجه‌سالانه کشور درنظر گرفته می‌شود و سناریوهای پیش‌بینی درآمدهای نفتی را تحت‌‌‌‌‌‌الشعاع قرار می‌دهد.
بررسی روند تولید نفت کشور در سال٢٠٢٢ نسبت به سال٢٠٢١ نشان از افزایش تولید به میزان ١٦٢هزار بشکه در روز دارد که ناشی از برداشته‌شدن محدودیت‌های ناشی از کرونا و سیاست‌های افزایش تولید است. در اثر تنوع‌بخشی به مقاصد صادرات نفت، علاوه‌بر چین، برخی کشورهای آمریکای‌جنوبی و آفریقا نیز به مشتریان نفت کشور افزوده شدند. طی سال‌گذشته و استمرار جنگ روسیه و اوکراین، متوسط قیمت سبد نفت اوپک از حدود 100دلار در نخستین روز سال٢٠٢٢ به حدود ٨٣ دلار به‌‌‌‌‌‌ازای هر بشکه در سال‌جاری رسید.
با توجه به سرمایه‌گذاری‌های اخیر حوزه انرژی و براساس پیش‌بینی اکثر موسسات ازجمله آژانس بین‌المللی انرژی، انتظار می‌رود عرضه نفت و فرآورده‌های نفتی در جهان در میان‌مدت گسترش یافته و به‌ویژه بهخاطر افزایش تولید آمریکا، برزیل و گویان مازاد عرضه از 4.3میلیون بشکه در روز تا 4.5میلیون بشکه در روز افزایش یابد. وجود عدم‌قطعیت‌‌‌‌‌‌ها درخصوص استمرار صادرات نفت روسیه به مقصد اروپا و تلاش برای یافتن مقاصد صادراتی جایگزین، تلاش‌های هند و چین برای افزایش واردات نفت از مقاصد کم تنش، افزایش تولید آمریکا، کانادا، گویان، برزیل، نروژ و قزاقستان و تنش‌های اکتبر سال٢٠٢٣ در خاورمیانه، از موارد اثرگذار دیگر بر بازار جهانی نفت هستند.