طبیعت جهان مادّى فنا و نابودى است، محکمترین بناها و حکومت ها و قوى ترین انسان ها بدون اتصال به منبع وحى فرسوده و خاموش مى گردند.
اگر موجودات را به گونه اى بتوان با ذات پاک خداوند پیوند داد و راه آنان را به سوى هدایت حق، باز کرد، رنگ جاودانگى به خود مى گیرند. پیامبران و امامان علیهم السلام و دانشمندان راستین و مجاهدان در راه حق، در تاریخ ابدى هستند. شهیدان و نیکان و اعمال صالح در افکار مردم، جاودانه مى مانند؛ زیرا که همگى رنگ الهى دارند.
خداوند حکیم در این زمینه مى فرماید:
صِبْغَةَ اللَّهِ وَ مَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ صِبْغَةً وَ نَحْنُ لَهُ عبِدُونَ» «1»
[به یهود و نصارى بگویید:] رنگ خدا را [که اسلام است، انتخاب کنید] و چه کسى رنگش نیکوتر از رنگ خداست؟ و ما فقط پرستش کنندگان اوییم.
چه رنگى بهتر از رنگ خدایى که او را عبادت و بندگى مى کنیم و رنگ و بوى مذهبى به خود مى دهیم، بهترین رنگ آن است که صفا و بقا داشته باشد و چشم اولیاى خدا را به خود جلب کند، همرنگ با فطرت و منطق بودن. مشترى آن خدا و بهاى آن بهشت باشد. همه رنگ ها پاک مى شود، ولى آنچه ابدى است رنگ اخلاص و ایمان الهى است.
براى جاودانگى رنگ ها و فطرت هاى توحیدى باید راه نور را به دل بازگذاشت.
«شخصى در دیوار خانه اش سوراخى ایجاد مى کرد؛ امام صادق علیه السلام پرسید: چرا این کار را مى کنى؟ او جواب داد: تا دود اجاق منزل بیرون رود. امام علیه السلام فرمود:
مى توانى این منظور را داشته باشى که روزنه اى براى ورود روشنایى نور قرار دهى تا اوقات نماز را بشناسى. یعنى اگر بناست در دیوار روزنه اى ایجاد شود، چرا تنها براى بیرون کردن دود باشد، براى ورود نور نباشد. «2» اگر رنگ خدایى نباشد، رنگ هاى دیگر انسان را گیج و سرگردان مى کند. همرنگ شدن با جماعت هاى گمراه، بیشتر انسان را گمراه مى کند و خود مایه رسوایى و خوارى قیامت است.
پیمان شکنى از صفات رذیله برخى انسان هاى سست عنصر است؛ زیرا سبب سوء استفاده از مقدسات و بدعاقبتى است. گاهى یک گناه، زمینه ساز گناهان دیگرى مى شود و بازداشتن دیگران از راه خدا، گناه نابخشودنى است. خداوند به چنین افرادى توصیه مى فرماید:
وَلَا تَشْتَرُواْ بِعَهْدِ اللَّهِ ثَمَنًا قَلِیلًا إِنَّمَا عِندَ اللَّهِ هُوَ خَیْرٌ لَّکُمْ إِن کُنتُمْ تَعْلَمُونَ» «3»
و پیمان خدا را به بهایى اندک نفروشید؛ زیرا آنچه نزد خداست، براى شما بهتر است، اگر بدانید [که ارزش وفاى به پیمان خدا قابل مقایسه با همه دنیا نیست.]
همه سرمایه هاى جاودانى آدمى خدادادى هستند و از همه سرمایه هاى مادى بشرى مفیدتر و ماندگارترند. به همین دلیل قرآن به ما هشدار مى دهد که سرمایه هاى وجود خود را از فناپذیرى نجات بخشید؛ و در صندوق پس اندازى ذخیره کنید و گذشت شب و روز آن را به فنا و نیستى سوق نمى دهد و در حافظه طبیعت ثبت شده و آثار آن ها، در دنیا و آخرت نمایان مى گردد.
مَا عِندَکُمْ یَنفَدُ وَ مَا عِندَ اللَّهِ بَاقٍ وَ لَنَجْزِیَنَّ الَّذِینَ صَبَرُواْ أَجْرَهُم بِأَحْسَنِ مَا کَانُواْ یَعْمَلُونَ» «4»
آنچه [از ثروت و مال ] نزد شماست، فانى مى شود و آنچه [از پاداش و ثواب ] نزد خداست، باقى مى ماند، و قطعاً آنان که [براى دینشان ] شکیبایى ورزیدند، پاداششان را بر پایه بهترین عملى که همواره انجام مى داده اند، مى دهیم.
از دست دادن الطاف الهى براى به دست آوردن کامیابى اندک، ساده نگرى محض است. هیچ مشترى بهتر از خدا نیست، چون جنس معمولى یا کم ارزشى را هم به قیمت گران مى خرد. بنابراین دل کندن از مادّیات و پیوسته با خدا بودن و پایبندى به تعهّدات دینى و وفاى به عهد؛ نیاز به صبر و مخالفت با هواى نفس دارد.
اگر کسى حیات طیّبه بخواهد باید در پى روحى پرفتوح و دلى آرام باشد، مؤمن به نور خدا مى بیند و مشمول دعاى رحمت فرشتگان و تأییدات غیبى پروردگار مى گردد.
قلب انسان در ماه رمضان که شهر الطَّهُور و ماه پاکیزگى و صفا و سازندگى جان و روح است، با برپایى عبادت هاى شبانه و سحرگاهى، صیقل مى یابد و اگر به سان زغال سنگ هم باشد، تبدیل به الماس شفاف و باارزش مى گردد.
شب زنده دارى از صفات با صفاى بزرگان دین است. اگر این ویژگى با روزه روز همسان گردد و اعضاى بدن هم همکارى کنند، نهادینه شدن طهارت در دل و جان قطعى است؛ زیرا این گونه روزه دارى در اعماق وجود انسان ریشه مى دواند و هر جا زنگارى رسوب یافته باشد؛ مى زداید.
روزه و هر عبادتى دو چهره ظاهر و باطن دارد، چهره ظاهر آن عبارت از ایجاد پیکره عبادت و دعا به شکل صحیح با تمام اجزا و شرایط و احتیاط است. ولى چهره باطن و ملکوت عمل، مربوط به اندام هاى ظاهرى نیست، بلکه عمل قلبى و باطنى بوده که برپایى عمل به انگیزه رضاى خداوند و تقرّب به اوست.
دام هاى شیطانى را که ابلیس ملعون بر سر راه انسان ها گسترانیده در زمینه کشاندن مستمرّ انسان به وادى بى بندوبارى است. از این رو آنگاه که انسان با زحمت و رنج بسیار از کیدهاى او رهایى مى یابد؛ دام دیگرى را در مسیر او قرار مى دهد و چه بسا گمان مى کند از نیرنگ هاى شیطانى رسته است.
بنابراین باید چهره باطنى اعمال را نیز از دام ابلیس رهانیده و عمل را خالصانه به درگاه خداوند تقدیم بداریم، تا چهره ملکوتى انسان بیمه دستگاه حق گردد.
امام على علیه السلام درمان حقیقى شخصیت آدمى را، روزه جان مى داند و مى فرماید:
دَوَاءُ النَّفْسِ الصَّوْمُ عَنِ الْهَوَى وَ الْحِمْیَةُ عَنْ لَذَّاتِ الدُّنْیا. «5»
داروى نفس، خویشتن دارى از هوس؛ و پرهیز کردن از لذّت هاى دنیا است.
رسول گرامى اسلام صلى الله علیه و آله در باب اهتمام به عبادت و نقش آن در حیات انسان مى فرماید:
أَفْضَلُ النَّاسِ مَنْ عَشِقَ الْعِبادَةَ فَعانَقَها وَ أَحَبَّها بِقَلْبِهِ وَ باشَرَها بِجَسَدِهِ وَ تَفَرَّغَ لَها، فَهُوَ لایُبالِى عَلَى ما أَصْبَحَ مِنَ الدُّنْیا عَلى عُسْرٍ أَمْ عَلَى یُسْرٍ. «6»
برترین مردم کسى است که عاشق عبادت شود، پس دست در گردن آن آویزد و از صمیم دل دوستش بدارد و با پیکر خود با آن درآمیزد و خویشتن را وقف آن گرداند، پس چنین شخصى را باکى نباشد که دنیایش به سختى گذرد یا به آسانى.
[ «12» اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِحَقِّ هَذَا الشَّهْرِ وَ بِحَقِّ مَنْ تَعَبَّدَ لَکَ فِیهِ مِنِ ابْتِدَائِهِ إِلَى وَقْتِ فَنَائِهِ مِنْ مَلَکٍ قَرَّبْتَهُ أَوْ نَبِىٍّ أَرْسَلْتَهُ أَوْ عَبْدٍ صَالِحٍ اخْتَصَصْتَهُ أَنْ تُصَلِّىَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ أَهِّلْنَا فِیهِ لِمَا وَعَدْتَ أَوْلِیَاءَکَ مِنْ کَرَامَتِکَ وَ أَوْجِبْ لَنَا فِیهِ مَا أَوْجَبْتَ لِأَهْلِ الْمُبَالَغَةِ فِى طَاعَتِکَ وَ اجْعَلْنَا فِی نَظْمِ مَنِ اسْتَحَقَّ الرَّفِیعَ الْأَعْلَى بِرَحْمَتِکَ ]
خدایا! به حق این ماه و به حق کسى که از آغاز تا پایانش تو را بندگى کرده، از فرشته اى که او را مقرّب خود کردى، یا پیامبرى که براى هدایت مردم فرستادى، یا بنده شایسته اى که به کرامت خود اختصاص دادى، از تو مى خواهم که بر محمد و آلش درود فرستى، و ما را در این ماه شایسته کرامتى که به اولیایت وعده دادى گردان، و آنچه براى اهل کوشش در بندگیت قرار دادى براى ما قرار ده، و ما را در زمره کسانى که به رحمتت، شایستگى رسیدن به برترین مرتبه را یافتند، درآر.
[ «13» اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ جَنِّبْنَا الْإِلْحَادَ فِى تَوْحِیدِکَ وَ الْتَّقْصِیرَ فِی تَمْجِیدِکَ وَ الشَّکَّ فِی دِینِکَ وَ الْعَمَى عَنْ سَبِیلِکَ وَ الْإِغْفَالَ لِحُرْمَتِکَ وَ الانْخِدَاعَ لِعَدُوِّکَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ ]
خدایا! بر محمد و آلش درود فرست و ما را از انحراف در توحیدت، و کوتاهى در ستایشت، و تردید در دینت، و کورى از راهت، و بى احترامى به حرمتت، و گول خوردن از دشمنت، شیطان رانده شده، بر کنار کن.
---------------------------------------------------------------------
(1)- بقره (2): 138.
(2)- تفسیر موضوعى قرآن کریم، (معاد در قرآن)، جوادى آملى: 5/ 132؛ تفسیر نور: 214- 215، ذیل آیه 138 سوره بقره.
(3)- نحل (16): 95.
(4)- نحل (16): 96.
(5)- غرر الحکم: 235، حدیث 4718.
(6)- الکافى: 2/ 83، حدیث 3؛ بحار الأنوار: 67/ 253، باب 55، حدیث 10.
برگرفته از کتاب تفسیر و شرح صحیفه سجادیه نوشتہ استاد حسین انصاریان