دست به دامان بانو تا آسمان بهشت

در مکتب اهل بیت علیهم السلام مصادیق متعددی را می توان یافت که زنان در کسب فضائل و کمالات والای انسانی گوی سبقت از مردان ربوده اند و به قله های منیع و رفیع معرفت و تقرّب الی الله دست یافته اند.

انسان شأنی دارد به نام «عقل نظری»که به واسطه آن شأن، می اندیشد؛ و شأن دیگری دارد به نام «عقل عملی» که به واسطه آن شأن، می پذیرد و عمل می کند. بخش نظری عقل، عهده دار بینش و اندیشه و تفکر است و بخش عملی آن، عهده دار پذیرش، کوشش، گرایش و جذبه می باشد. هر آنچه که شأنیت انجام دادن دارد به عقل عملی بر می گردد و هر آنچه که شأنیت دانستن و درک کردن دارد، به عقل نظری رجوع می کند.
اما بین عقل نظری و عقل عملی، حجابی وجود دارد که نمی گذارد بلافاصله فکر و اندیشه، تبدیل به عمل گردد. لذاست که بسیاری از انسانها می فهمند ولی ایمان نمی آورند؛ (1) زیرا ایمان، عمل است ولی از سنخ عمل جوانح. بسیاری هم می فهمند و ایمان می آورند ولی در مقام عمل جوارح، سست و کاهل اند. کمال انسان در این است که بتواند حجاب بین علم و عمل را خرق کند و حقایق و فضائلی را که با عقل نظری خود درک کرده، در عملش متبلور سازد.
به همین دلیل است که در سیر و سلوک و تحصیل کمالات انسانی، هیچ فرقی بین زن و مرد وجود ندارد. خداوند متعال در سوره مبارکه نحل می فرماید: «من عمل صالحاً من ذکر أو أنثی و هو مؤمن فلنحیینّه حیاةً طیّبةً». اگر حقیقتِ انسان مؤمن باشد و قلب او حق را بپذیرد و عمل صالح انجام دهد، اهل بهشت است و در حقیقتِ انسان، ذکورت یا انوثت دخیل نیست. یعنی در فرهنگ قرآن، حقیقت انسانی، به جان او است و جان آدمی نه مذکر است و نه مؤنث. این بدن آدمی است که گاهی متصف به مرد بودن می شود و گاهی متصف به زن بودن.
بانویی بر قله کمال و فضیلت
به همین جهت است که در مکتب اهل بیت علیهم السلام، مصادیق متعددی را می توان یافت که زنان در کسب فضائل و کمالات والای انسانی گوی سبقت از مردان ربوده اند و به قله های منیع و رفیع معرفت و تقرّب الی الله دست یافته اند. حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها، یکی از بانوان عظیم الشأنی است که تحت تربیت مستقیم امام معصوم علیه السلام، علماً و عملاً به عظمت و جلالی دست یافت که امام صادق علیه السلام در وصف ایشان فرمود: «إِنَ لِلَّهِ حَرَماً وَ هُوَ مَکَّةُ وَ لِرَسُولِهِ حَرَماً وَ هُوَ الْمَدِینَةُ وَ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ حَرَماً وَ هُوَ الْکُوفَةُ وَ لَنَا حَرَماً وَ هُوَ قُمُّ وَ سَتُدْفَنُ فِیهِ امْرَأَةٌ مِنْ وُلْدِی تُسَمَّى فَاطِمَةَ مَنْ زَارَهَا وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّةُ قَالَ علیه السلام ذَلِکَ وَ لَمْ تَحْمِلْ بِمُوسَى أُمُّه» ؛(3)
حضرت معصومه سلام الله علیها حقی دارد که برخی با معرفت به این حق ایشان را زیارت می کنند و برخی نیز فقط به جهت انتساب ظاهری حضرت به اهل بیت علیهم السلام و به عنوان دختر و خواهر امام معصوم به زیارت ایشان می روند. بنابراین مهم آن است که زیارت به همراه معرفت باشد تا به ثمر بنشیند
برای خدا حرمی است و آن مکه است و برای رسول خدا صلی الله علیه و آله حرمی است و آن مدینه است و برای امیرالمؤمنین علیه السلام حرمی است و آن کوفه است و برای ما (اهل بیت علیهم السلام) حرمی است و آن قم می باشد و به زودی زنی از اولاد من که فاطمه نامیده می شود، در آنجا دفن می شود. هر کسی او را زیارت کند، بهشت بر او واجب می گردد. این سخن را حضرت در حالی بیان کرد که امام موسی کاظم علیه السلام را مادرش حمل نکرده بود.
توشه سفر تا بهشت
در روایتی دیگر امام رضا علیه السلام به یکی از اصحاب خود به نام سَعد اشعری، از محدثین بزرگ قم، می فرماید: «یَا سَعْدُ عِنْدَکُمْ لَنَا قَبْرٌ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَبْرُ فَاطِمَةَ بِنْتِ مُوسَى علیهما السلام قَالَ نَعَمْ مَنْ زَارَهَا عَارِفاً بِحَقِّهَا فَلَهُ الْجَنَّة» ؛(4)
ای سعد برای ما اهل بیت در نزد شما، قبری است. سعد عرض کرد: فدایتان شوم، آیا مقصود شما قبر مطهر فاطمه دختر موسی بن جعفر علیهما السلام است. حضرت فرمود: بله، کسیکه او را عارفاً بحقها زیارت کند، بهشت برای اوست.
در توضیح این روایت نورانی امام رضا علیه السلام باید گفت که اصولا تفکر مقدمه معرفت، و معرفت مقدمه عمل است. در فرازی از نصایح امیرالمومنین علیه السلام خطاب به کمیل بن زیاد، آمده است:
«یَا کُمَیْلُ مَا مِنْ حَرَکَةٍ إِلَّا وَ أَنْتَ مُحْتَاجٌ فِیهَا إِلَى مَعْرِفَة»(5) ؛ ای کمیل، هیچ حرکتی نیست مگر اینکه تو به شناخت و معرفت آن نیازمند هستی.
در روایت فوق امام رضا علیه السلام شرط پاداش بهشت برای زائر حضرت معصومه سلام الله علیها را معرفت حق ایشان معرفی می کند. این نشان می دهد که حضرت معصومه سلام الله علیها حقی دارد که برخی با معرفت به این حق ایشان را زیارت می کنند و برخی نیز فقط به جهت انتساب ظاهری حضرت به اهل بیت علیهم السلام و به عنوان دختر و خواهر امام معصوم به زیارت ایشان می روند. بنابراین مهم آن است که زیارت به همراه معرفت باشد تا به ثمر بنشیند.
شناختی راحت اما محکم
شاید بتوان گفت قطعی ترین و سهل الوصول ترین راه برای شناخت جایگاه و منزلت والای حضرت معصومه سلام الله علیها مراجعه به توصیفات و کلمات ائمه معصومین علیهم السلام است. تعبیراتی که از امام معصوم نسبت به این بانوی مکرّم وارد شده است محکمترین دلیل بر عظمت مقام معنوی ایشان است.
همچنانکه مومنین در اصل وارد شدن به بهشت نیاز به شفاعت دارند، در داخل خود بهشت نیز برای ترفیع درجه نیازمند به شفاعت اولیاء الله هستند. طبق بیان نورانی امام رضا علیه السلام در متن زیارتنامه، حضرت معصومه سلام الله علیها در بهشت نیز می تواند زائران خویش را شفاعت کند و آنها را ترقی داده و بالا ببرد
یکی از مقامات معنوی مورد تصریح در بیانات ائمه علیهم السلام مقام شفاعت کریمه اهل بیت سلام الله علیها می باشد. امام صادق علیه السلام در توصیف این مقام می فرماید: «وَ تُدْخَلُ بِشَفَاعَتِهَا شِیعَتِی الْجَنَّةَ بِأَجْمَعِهِم»؛ با شفاعتش همه شیعیان ما داخل بهشت می شوند.(6)در متن زیارتنامه حضرت که از منشئات خاص امام رضا علیه السلام است، با بیانی دیگر به این مقام اشاره شده است: «یا فاطمة إشفَعی لیّ فی الجنة فإن لَکِ عِندَ الله شأناً من الشأن»؛ ای فاطمه! برای من در بهشت شفاعت کن؛ چون تو نزد خدا دارای مقامی از مقامات هستی.
دست به دامان بانو تا آسمان بهشت
همچنانکه مومنین در اصل وارد شدن به بهشت نیاز به شفاعت دارند، در داخل خود بهشت نیز برای ترفیع درجه نیازمند به شفاعت اولیاء الله هستند. طبق بیان نورانی امام رضا علیه السلام در متن زیارتنامه، حضرت معصومه سلام الله علیها در بهشت نیز می تواند زائران خویش را شفاعت کند و آنها را ترقی داده و بالا ببرد؛ همان طور که به فرموده پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله قرآن سبب ارتقاء درجه قاری عامل می شود: «اقْرَأْ وَ ارْقَهْ فَکُلَّمَا قَرَأَ آیَةً صَعِدَ دَرَجَة»(7) ؛ بخوان و بالا برو، پس هر یک آیه که بخواند یک درجه بالا رود.
بنابراین درست است که به هر حال، سعه وجودی و جایگاه معنوی حضرت معصومه سلام الله علیها پایینتر از شخص معصوم است ولی آنچه در بیانات ائمه علیهم السلام درباره حق شفاعت ایشان نسبت به همه شیعیان وارد شده است، حاکی از مقام ولایتی است که خداوند متعال به این وجود نازنین ارزانی داشته است. مقامی که همه محبین اهل بیت علیهم السلام از مردم عادی گرفته تا علما و مراجع تقلید و بزرگان، در برابر آن سر تعظیم فرود می آورند.
پی نوشت:
1 . و جحدوا بها واستیقنتها أنفسهم ظلماً وعلوّاً : با آن که دلهایشان به آن یقین داشت، از روی ظلم و تکبّر آن را انکار کردند
2 . و لاتحسبنّ الّذین قتلوا فی سبیل اللَّه أمواتاً بل أحیاء: هرگز کسانی را که در راه خدا کشته شده اند، مرده مپندار، بلکه زنده اند.
این حیّ همان شهیدی است که بدنش در میدال قتال افتاده است، خداوند می فرماید: او زنده است. ولی بدون بدنِ این دنیایی زنده است پس حقیقت انسان، جان اوست نه بدن او.
3 . بحار الانوار، ج99 ص 267
4 . همان ص 266
5 . تحف العقول، ص 171
6 . بحارالانوار، ج57 ص 228
7 . اصول کافی، ج2 ص 603