نماز شب در قرآن و روایات

 منابع مقاله:

کتاب  : تفسیر و شرح صحیفه سجادیه، جلد دهم

نوشته: حضرت استاد حسین انصاریان

نماز شب

از عبادات بسیار مهمى که نور چشم عاشقان حضرت حق، و چراغ قلب عارفان واله، و نیروى جان اولیاى الهى است نافله شب مى باشد.

بیداران راه محبوب، و سالکان مجذوب گفته اند: اگر سحر نبود، براى حیات انسان منفعتى تصور نمى شد. مشتاقان لقاى دوست، و شیفتگان حضرت محبوب براى نیمه شب تا سحر ارزش فوق العاده قائلند.

آنان آن وقت را وقت خاص مى دانند، و خواب را در آن زمان بر خویش حرام مى کنند.

قسمت اول شب را مى خوابند، تا در آن وقت نورانى نخوابند، و اول شب را از هر شغلى دست بر مى دارند، تا در آن زمان به عبادت و طاعت، و مناجات و راز و نیاز مشغول باشند.

آنان حاضر نیستند راز و نیاز با خدا را در نیمه شب، و مناجات با حضرت معبود را در وقت سحر، با چیزى در این معرکه هستى معاوضه کنند.

(فیض کاشانى)

نماز شب در قرآن

بسیارى از مفسّران بزرگ با کمک احادیث اهل بیت علیهم السلام، و شواهد و قرائن شرعیه برنامه نماز شب را از آیات قرآن مجید استفاده کرده اند:

وَ مِنَ اللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نافِلَةً لَکَ عَسى انْ یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقاماً مَحْمُوداً» «1»

و پاسى از شب را براى عبادت و بندگى بیدار باش که این افزون [بر واجب،] ویژه توست، امید است پروردگارت تو را [به سبب این عبادت ویژه ] به جایگاهى ستوده برانگیزد.

یا ایُّهَا الْمُزَّمِّلُ* قُمِ اللَّیْلَ الَّا قَلیلًا» «2»

اى جامه بر خود پیچیده!* شب را جز اندکى [که ویژه استراحت است، براى عبادت ] برخیز.

تَتَجافى جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضاجِعِ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفاً وَ طَمَعاً وَ مِمّا رَزَقْناهُمْ یُنْفِقُونَ* فَلا تَعْلَمُ نَفْسٌ ما اخْفِىَ لَهُمْ مِنْ قُرَّةِ اعْیُنٍ جَزاءً بِما کانُوا یَعْمَلُونَ» «3»

[ملازم بستر استراحت و خواب نیستند، بلکه ] پهلوهایشان از خوابگاه هایشان دور مى شود در حالى که همواره پروردگارشان را به علت بیم [از عذاب ] و امید [به رحمت و پاداش ] مى خوانند و از آنچه آنان را روزى داده ایم، انفاق مى کنند.* پس هیچ کس نمى داند چه چیزهایى که مایه شادمانى و خوشحالى آنان است به پاداش اعمالى که همواره انجام مى داده اند، براى آنان پنهان داشته اند.

نماز شب در روایات

در حدیثى از قول رسول خدا صلى الله علیه و آله نقل شده که آن حضرت فرمود: پروردگار مى فرماید:

اعْدَدْتُ لِعِبادِىَ الصّالِحینَ ما لا عَیْنٌ رَأَتْ وَ لا اذُنٌ سَمِعَتْ وَ لا خَطَرَ عَلى قَلْبِ بَشَرٍ. «4»

من براى بندگان شایسته ام نعمت هائى فراهم کرده ام که هیچ چشمى ندیده، و هیچ گوشى نشنیده و بر فکر کسى نگذشته است.

کسى که مى خواهد از این فیض عظیم و این نعمت معنوى بى نظیر فایده ببرد، به ناچار باید با استراحت زیاد و عافیت طلبى و کثرت خواب مبارزه کند، که خواب زیاد و استراحت بیش از اندازه نابود کننده عمر و محروم کننده انسان از فیوضات الهیه است.

رسول خدا صلى الله علیه و آله مى فرماید: مادر حضرت سلیمان به فرزندش فرمود:

یا بُنَىَّ ایّاکَ وَ کَثْرَةَ النَّوْمِ بِاللَّیلِ، فَانَّ کَثْرَةَ النَّوْمِ بِاللَّیْلِ تَدَعُ الرَّجُلَ فَقیراً یَوْمَ الْقِیامَةِ. «5»

فرزندم از زیاد خوابیدن در شب خوددارى کن، که زیادى خواب به وقت شب انسان را در روز قیامت فقیر و تهیدست مى گذارد.

امام صادق علیه السلام به سلیمان دیلمى فرمود:

یا سُلَیْمانُ لا تَدَعْ قِیامَ اللَّیْلِ، فَانَّ الْمَغْبُونَ مَنْ حُرِمَ قِیامَ اللَّیْلِ. «6»

اى سلیمان! دست از شب خیزى بر مدار، که مغبون آن انسانى است که از قیام به هنگام شب محروم بماند.

و نیز آن حضرت فرمود:

ابْغَضُ الْخَلْقِ الَى اللَّهِ جیفَةٌ بِاللَّیْلِ، بَطّالٌ بِالنَّهارِ. «7»

مبغوض ترین مردم به نزد خداوند آن کسى است که مردار در شب و تبهکار در روز باشد.

لقمان به فرزندش فرمود:

یا بُنَىَّ لایَکُنِ الدِّیْکُ اکْیَسَ مِنْکَ وَ اکْثَرَ مُحافَظَةً عَلَى الصَّلَواتِ، الا تَراهُ عِنْدَ کُلِّ صَلاةٍ یُؤَذِّنُ لَها، وَ بِالاْسحارِ یُعْلِنُ بِصَوْتِهِ وَ انْتَ نائِمٌ. «8»

فرزندم! مبادا که خروس صبح از تو هوشیارتر و به اوقات نماز از تو مراقب تر باشد، آیا نبینى که به هنگام هر نماز اعلام دخول وقت نماید، و سحرگاهان ندا به آواى بلند سر مى دهد در حالى که تو در خوابى؟!

وجود مقدّس حضرت حق در خطاب به موسى بن عمران فرمود:

اى پسر عمران! دروغ مى گوید آن که گمان مى کند مرا دوست دارد، در حالى که چون شب فرا مى رسد از من چشم مى پوشد و به خواب مى رود. مگر چنین نیست که هر عاشقى خلوت با معشوقش را دوست مى دارد؟

هان اى پسر عمران! این منم که بر حال دوستانم آگاهم، چون شب آنان را فراگیرد چشم دلشان را دگرگون مى سازم، و عقوبتم را در مقابل دیدگانش مجسم مى کنم آن گونه که از راه شهود و رویارویى با من به مخاطبه مى پردازند و در حضور با من به گفتگو مى نشینند.

اى پسر عمران! در دل شب هاى تار از دلت خشوع، و از بدنت خضوع، و از چشمانت اشک نثار من کن و مرا بخوان که مرا به خود نزدیک و اجابت کننده دعوتت خواهى یافت. «9» «الهى» آن بلبل شیداى گلستان عشق مى فرماید:

(مهدى الهى قمشه اى)

گفتار عبداللّه بن یعفور با امام صادق علیه السلام

در حدیث بسیار مهمى، عبداللَّه بن یعفور این انسان والا وکم نظیر به حضرت صادق علیه السلام عرضه داشت: فدایت شوم، به من بگویید آن ساعتى که نزدیکترین لحظه هاى انسان به خداست و خدا به او نزدیک است کدام ساعت است؟

فرمود: چون آخر شب برخیزد در حالى که چشم ها در خوابند، وضویى شاداب گرفته و در عبادتگاه خود بایستد و با حضور قلب و توجّه دل به خدا، تکبیر نماز گفته و با تلاوت قسمت هایى از قرآن دو رکعت نماز بجاى آورده و آنگاه برخیزد براى ادامه نماز، در این موقع از جانب عرش این ندا برخیزد:

اى بنده اى که در حال خواندن خدائى، احسان و خیر از جانب عالم ملکوت بر سرت در حال پخش و ریزش است، و فرشتگان در کنار قدم هایت تا اوج آسمان اطرافت را گرفته و خداى مهربان ندا مى کند:

اى بنده من! اگر بدانى با که در حال گفتگو و راز و نیازى انفتال از خود نشان نمى دهى.

گفتم: اى پسر پیامبر! فدایت گردم مقصود از انفتال چیست؟

امام علیه السلام در حالى که صورت خود را به سمت پشت سر مى چرخانید فرمود:

انفتال این است که صورت و بدنت را برگردانى. «10»

گفتار مفضّل بن عمران با امام صادق علیه السلام

مفضّل بن عمر از حضرت صادق علیه السلام و آن حضرت از پدرانش روایت مى فرماید که رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود:

خداوند به دنیا وحى کرد: هر کس که در خدمت تو باشد، تو او را به رنج و تعب بینداز، و هر کس که تو را رها کند تو در خدمت او باش.

و هرگاه عبد در دل شب تار با مولاى خویش خلوت نموده با او به راز و نیاز بپردازد، خداوند نور را در دل وى جایگزین سازد، و چون بگوید: اى ربّ من و اى ربّ من، خداوند جلیل ندایش داده و گوید: لبَّیک اى بنده من، بخواه از من تا عطایت کنم، به من توکل نماى تا کفایتت نمایم. سپس حضرت حق به ملائکه فرماید:

اى فرشتگان من، بنده ام را بنگرید در دل شب با من خلوت کرده در حالى که بطالت پیشگان به لهو و لعب مشغولند، و غفلت زدگان در بستر خواب آرمیده اند، اینک گواه باشید که من به طور حتم او را آمرزیدم. «11»

روایاتى دیگر در باب نماز شب

از رسول خدا صلى الله علیه و آله روایت شده:

صَلاةُ اللَّیْلِ سِراجٌ لِصاحِبِها فِى ظُلْمَةِ الْقَبْرِ. «12»

نماز شب براى صاحبش در تاریکى برزخ چراغ است.

به موسى علیه السلام وحى فرمود:

قُمْ فِى ظُلمَةِ اللَّیْلِ اجْعَلُ قَبْرَکَ رَوْضَةً مِنْ رِیاضِ الْجِنانِ. «13»

در ظلمت شب به عبادت برخیز که به پاداش آن، قبرت را باغى از باغ هاى بهشت سازم.

رسول اللّه صلى الله علیه و آله فرمود:

سَبَبُ النُّورِ فِى الْقِیامَةِ الصَّلاةُ فِى جَوْفِ اللَّیْلِ. «14»

آنچه در قیامت براى عبد موجب نور است نماز در دل شب مى باشد.

حضرت امام حسن عسگرى علیه السلام فرمود:

انَّ الْوُصُولَ الَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ سَفَرٌ لا یُدْرَکُ الّا بِامْتِطاءِ اللَّیْلِ. «15»

رسیدن به حضرت اللَّه سفر و سیرى است که جز با مرکبِ شب پیمودن راه، نیل به آن ممکن نیست.

انس بن مالک از رسول خدا صلى الله علیه و آله روایت مى کند:

الرَّکْعَتانِ فِى جَوْفِ اللَّیْلِ احَبُّ الَىَّ مِنَ الدُّنْیا وَ ما فِیها. «16»

دو رکعت نماز در دل شب پیش من محبوب تر است از دنیا و آنچه در آن است.

حضرت صادق علیه السلام فرمود:

ما مِنْ عَمَلٍ حَسَنٍ یَعْمَلُهُ الْعَبْدُ الّا وَلَهُ ثَوابٌ فِى الْقُرآنِ الّا صَلاةَ اللَّیْلِ، فَانَّ اللَّهَ لَمْ یُبَیِّنْ ثَوابَها لِعَظیمِ خَطَرِها عِنْدَهُ. «17»

هر کار نیکى که عبد انجام مى دهد در قرآن از براى آن پاداشى گفته شده مگر نماز شب، که چون پاداشش بسیار بزرگ بوده خداوند آن را بیان نفرموده است.

شب زنده دارى و زیبایى چهره

اسماعیل بن موسى از برادر بزرگوارش حضرت رضا علیه السلام روایت مى کند که از حضرت زین العابدین علیه السلام پرسیدند: چگونه است که شب زنده داران از میان مردم به زیبائى چهره و خوش صورتى ممتازند؟

فرمود: از آن جهت است که آنان با پروردگار خود خلوت کرده اند و خداوند مهربان آنان را با جامه اى از نور خود پوشانده است. «18» شب به خاطر این که چشم و گوش از دیدنى ها و شنیدنى ها به دور است، دل از هر جهت فارغ و پس حضور قلب و طمأنینه نفس بیشتر است و همگامى دل با زبان در ذکر و دعا و تلاوت قرآن صادق تر و به نشاط و اخلاص در عمل نزدیکتر است.

قرآن مى فرماید:

انَّ ناشِئَةَ اللَّیْلِ هِىَ اشَدُّ وَطْاً وَ اقْوَمُ قِیلًا» «19»

بى تردید عبادت [ى که در دل ] شب [انجام مى گیرد] محکم تر و پایدارتر و گفتار در آن استوارتر و درست تر است.

آخوند ملا حسینقلى همدانى آن عارف بزرگ و سالک کم نظیر فرموده است:

کسانى که در مقامات دین به جائى رسیده اند همه از شب خیزها بوده اند، از غیر آنها رسیدن به کمالات معنوى دیده نشده است.

داستانى در رابطه با نماز شب

شیخ جعفر کبیر معروف به کاشف الغطاء در یکى از شب ها براى تهجّد برخاست، فرزند جوانش را از خواب بیدار کرد و به او فرمود: بیا به حرم مطهّر حضرت امیر علیه السلام رفته در آن جا نماز شب بخوانیم.

فرزند جوان که برخاستن از بستر گرم در آن وقت شب برایش سخت بود در مقام عذرخواهى برآمده عرض کرد: پدرجان من اکنون آماده این برنامه نیستم شما منتظر من نباشید.

فرمود: نه، من این جا ایستاده و منتظرم تا شما مهیّا شوید، فرزند جوان به ناچار از جاى برخاست و وضو گرفت و دنبال پدر به راه افتاد. کنار درب صحن رسیدند، در آن جا فقیرى را دیدند نشسته و دست سؤال براى گرفتن پول به سوى مردم دراز کرده است!

شیخ جعفر رو به فرزندش نمود و فرمود: این شخص در این وقت شب براى چه این جا نشسته است؟ عرض کرد: براى گدایى. فرمود: چه مقدار ممکن است از رهگذران عاید او شود؟ عرضه داشت: احتمالًا یک تومان (به پول آن زمان).

فرمود: فرزندم درست فکر کن، ببین این آدم براى مبلغى ناچیز در این وقت شب دست از راحت و استراحت و خواب ناز برداشته و دست ذلّت به سوى مردم دراز کرده، آیا تو به اندازه این شخص اعتماد به وعده هاى حق درباره شب بیداران و متهجّدان ندارى که فرموده:

فَلا تَعْلَمُ نَفْسٌ ما اخْفِىَ لَهُمْ مِنْ قُرَّةِ اعْیُنٍ جَزَآءَ بِمَا کَانُواْ یَعْمَلُونَ» «20»

پس هیچ کس نمى داند چه چیزهایى که مایه شادمانى و خوشحالى آنان است به پاداش اعمالى که همواره انجام مى داده اند، براى آنان پنهان داشته اند.

گفته اند: فرزند جوان از شنیدن این سخن چنان متنبّه شد که تا آخر عمر از سعادت شب بیدارى و تهجّد برخوردار بود. «21»

اثر سحرخیزى

حضرت صادق علیه السلام فرموده است:

شَرَفُ الْمُؤْمِنِ صَلاتُهُ بِاللَّیْلِ، وَ عِزُّهُ کَفُّ الاْذى عَنِ النّاسِ. «22»

بزرگوارى و شرف مؤمن نماز اوست در شب، و عزّتش خوددارى از آزار مردم است.

امیر المؤمنین علیه السلام در نامه اى به ابن حنیف مى فرماید:

طُوبى لِنَفْسٍ ادَّتْ الى رَبِّها فَرْضَها، وَ عَرَکَتْ بِجَنْبِها بُؤْسَها وَ هَجَرَتْ فِى اللَّیْلِ غُمْضَها حَتّى اذا غَلَبَ الْکَرى عَلَیْها افْتَرَشَتْ ارْضَها وَ تَوَسَّدَتْ کَفَّها فى مَعْشَرٍ اسْهَرَ عُیُونَهُمْ خَوْفُ مَعادِهِمْ وَ تَجافَتْ عَنْ مَضاجِعِهِمْ جُنُوبُهُمْ وَ هَمْهَمَتْ بِذِکْرِ رَبِّهِمْ شِفاهُهُمْ، وَ تَقَشَّعَتْ بِطُولِ اسْتِغْفارِهِمْ ذُنُوبُهُمْ. «23»

خوشا به حال کسى که واجبات پروردگارش را به جا آورده، و مشکلات را تحمّل نموده، و در شب از خواب خوش دورى کرده، تا وقتى که خواب بر او چیره شود زمین را فرش خود گرفته، و دست را بالش زیر سر کند، در میان جمعیّتى که ترس از قیامت، دیده هایشان را بیدار گذاشته، و پهلوهاشان از بستر استراحت جدا شده، و لبهاشان به ذکر پروردگارشان آهسته و آرام گویاست، و گناهانشان به کثرت استغفار از بین رفته است.

حضرت صادق علیه السلام مى فرماید: پیامبر در ضمن وصیّتش به امام على علیه السلام فرمود:

تو را سفارش مى کنم به اعمال و صفاتى که پیوسته با آنها باشى، آنگاه فرمود:

الهى! على را در این برنامه یارى ده. تا سخنش به این جا رسید که فرمود:

عَلَیْکَ بِصَلاةِ اللَّیْلِ، و عَلَیْکَ بِصَلاةِ اللَّیْلِ، و عَلَیْکَ بِصَلاةِ اللَّیْلِ. «24»

بر تو باد به نماز شب، بر تو باد به نماز شب، بر تو باد به نماز شب.

راوى مى گوید: از حضرت صادق علیه السلام شنیدم که فرمود:

انَّ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ تَعالى ثَلاثَةٌ: التَّهَجُّدُ بِاللَّیْلِ، وَ افْطارُ الصّائِمِ، وَ لِقاءُ الاْخْوانِ. «25»

از امورى که خداوند آنها را وسیله نشاط قلب قرار داده؛ سه چیز است: نماز شب، افطار روزه دار به وقت مغرب، دیدار برادر مؤمن.

حکایت جنید و اثر سحرخیزى

جنید را پس از مرگ به خواب دیدند، از وى پرسیدند: چه شد؟ پاسخ داد:

طارَتْ تِلْکَ الاْشاراتُ، وَ طاحَتْ تِلْکَ الْعِباراتُ، وَ غابَتِ الْعُلُومُ، وَ انْدَرَسَتْ تِلْکَ الرُّسُومُ، وَ ما نَفَعَنا الّا رُکَیْعاتٌ کُنّا نَرْکَعُها فِى السَّحَرِ. «26»

رموز عرفانى از دست برفت، عبارات درهم ریخت، علوم از دل ناپدید گشت، و رسوم از هم پاشید، و جز چند رکعت کوتاهى که به هنگام سحر بجاى آوردیم ما را چیز دیگرى سود نداد!

چگونگى نماز شب

نماز شب که وقت آن از نیمه شب به بعد است یازده رکعت مى باشد. هشت رکعت به صورت چهار نماز دو رکعتى به عنوان نافله شب، و دو رکعت تحت عنوان نماز شفع، و یک رکعت هم به عنوان نماز وَتر خوانده مى شود، و از ویژگى هاى این یازده رکعت و سایر نوافل این است که در حال اختیار مى توان به هر صورتى به جا آورد.

از رسول حق صلى الله علیه و آله روایت شده:

چون عبد از محل خواب خود براى نماز شب به خاطر جلب رضاى ربّ برخیزد در حالى که باقى مانده خواب هنوز به چشم اوست، خداوند به فرشتگانش به او مباهات مى کند و مى فرماید: آیا نمى بینید این بنده ام را که از خواب خوش خود دست برداشته و به نمازى که بر او واجب نکرده ام برخاسته است! گواه باشید که من او را مشمول مغفرت خویش قرار دادم! «27» از رسول الهى صلى الله علیه و آله روایت شده:

اذا کانَ آخِرُ اللَّیْلِ یَقُولُ اللَّهُ سُبْحانَهُ: هَلْ مِنْ داعٍ فَاجیبَهُ؟ هَلْ مِنْ سائِلٍ فَاعْطِیَهُ سُؤْلَهُ؟ هَلْ مِنْ مُسْتَغْفِرٍ فَاغْفِرَ لَهُ؟ هَلْ مِنْ تائِبٍ فَاتُوبَ عَلَیْهِ؟ «28»

چون آخر شب فرا رسد خداوند مى فرماید: آیا دعا کننده اى هست تا دعایش را اجابت کنم؟ آیا سؤال کننده اى هست تا خواسته اش را بدهم؟ آیا استغفار کننده اى هست تا او را بیامرزم؟ آیا توبه کننده اى هست تا توبه اش را بپذیرم؟

این همه را مى توان در نماز شب به خصوص در قنوت نماز وتر دید، به این معنا که نماز، دعا و درخواست است و در قنوتش توبه و استغفار، پس به توسط نماز شب مى توان به فیوضات عظیمه اى نایل شد.

آداب قنوت نماز شب

در آداب قنوت وتر آمده:

1- طولانى بودن آن را رعایت کنید که رسول حق صلى الله علیه و آله فرمود:

هر یک از شما قنوت نماز وترش طولانى تر است، آسایشش در موقف قیامت دراز مدت تر است. «29» 2- هفتاد بار استغفار کنید.

3- هفت بار بگویید:

هذا مَقامُ الْعائِذِ بِکَ مِنَ النّارِ.

4- سیصد بار

الْعَفوْ

بگویید.

5- دست چپ را مقابل صورت گرفته و با دست راست عدد استغفار و سایر ذکرها را بشمارید.

6- براى چهل مؤمن دعا کنید.

7- بکوشید که پرونده گذشته را به یاد آورده، و مواقف قیامت را در نظر نمایید تا اشک از دیدگانتان بر رخسارتان جارى گردد، که این اشک در پیش حق، قیمتى بس عظیم است.

امام صادق علیه السلام در بیان منافع نماز شب مى فرماید:

نماز شب موجب رضاى حق، محبّت ملائکه، به پا داشتن سنّت انبیا، نور معرفت، اصل ایمان، راحتى بدن، ناخشنودى شیطان، سلاح علیه دشمنان، و باعث اجابت دعا، قبولى اعمال، برکت در رزق، شفیع بین انسان و ملک الموت، چراغ گور، زائر انسان در قبر تا قیامت، و سایه سر او در محشر، و تاج سر، و لباس بدن، و نور پیشاپیش حرکت، و پوشش بین انسان و آتش جهنّم، و حجّتى بین عبد و حق، و مایه سنگینى میزان، و جواز عبور از صراط، و کلید بهشت است. «30»

عظمت صدّیقان

در روایت بسیار مهمى آمده است؛ خداوند مهربان به یکى از صدّیقان وحى کرد:

براى من بندگانى هستند که مرا دوست دارند، و من هم آنان را دوست دارم، آنان مشتاق من و من مشتاق آنهایم، آنان مرا در یاد دارند و من هم به یاد آنان هستم، و به من نظر دارند و من نیز به آنها نظر دارم، پس اگر تو قدم جاى قدم آنها نهى، تو را هم دوست خواهم داشت، و اگر از راه آنها منحرف شوى عقوبتت خواهم نمود.

عرضه داشت: الهى نشانه هاى آنان چیست؟

خطاب رسید: آنان روزها همچون چوپان مهربانى که مواظب گوسپندان خود هست به سایه مى نگرند و منتظر آمدن شب هستند، و همان گونه که پرندگان هنگام غروب با شور و شوق عازم آشیانه خود مى گردند، اینان هم با همین حال به استقبال غروب خورشید مى روند، پس آنگاه که شب فرا رسید و تاریکى همه جا را فرا گرفت و فرش ها پهن و همه گرد هم جمع شدند و هر دوستى با دوست خود خلوت نمود، اینان در برابر من به پاى مى ایستند و صورت هاى خود را بر خاک مى نهند و با تلاوت آیاتم به مناجات و گفتگوى با من برمى خیزند، و نعمت هاى مرا سپاس مى گویند، پس آنان را مى بینى که گاه گریه مى کنند و گاه شیون سر مى دهند، گاه آه مى کشند و گاه از معاصى و گناهان شکوه مى نمایند، و گاه ایستاده و گاه نشسته و گاهى در حال رکوع و گاه در سجده هستند، و آنچه را که آنان به خاطر من تحمل مى کنند همه را مى بینم، و شکوه هائى که از محبّت من بر لب دارند مى شنوم.

اول چیزى که به آنها عطا مى کنم؛ سه چیز است:

1- نور خود را در دل هاى آنان مى افکنم، در نتیجه همان گونه که من از آنها آگاهم آنها نیز از من با خبر خواهند بود.

2- اگر آسمان ها و زمین ها و آنچه را که در میان آنها هست در میزان آنان ببینم باز آن را کم خواهم دانست.

3- روى سوى آنها مى کنم، آیا اگر کسى را روى به سویش کنم احدى مى تواند بفهمد که چه به او عطا مى کنم؟ «31» پس از انجام نماز شب، خواندن دعاى سى و دوم «صحیفه سجادیه» لذّت فوق العاده دارد، دعائى که حضرت زین العابدین علیه السلام هر شب پس از نماز شب قرائت مى کرد.

پی نوشت ها:

______________________________

(1)- اسراء (17): 79.

(2)- مزّمّل (73): 1- 2.

(3)- سجده (32): 16- 17.

(4)- مجمع البیان فى تفسیر القرآن: 8/ 108، ذیل آیه 16 سوره سجده؛ صحیح البخارى: 6/ 21.

(5)- بحار الأنوار: 14/ 134، باب 10، حدیث 8؛ من لایحضره الفقیه: 3/ 556، حدیث 4913.

(6)- بحار الأنوار: 84/ 146، باب 6، حدیث 20؛ وسائل الشیعة: 8/ 160، باب 40، حدیث 10304.

(7)- بحار الأنوار: 84/ 158، باب 6، حدیث 46؛ مستدرک الوسائل: 6/ 340، باب 34، حدیث 6954.

(8)- إرشاد القلوب، دیلمى: 1/ 72، باب 18.

(9)- بحار الأنوار: 84/ 139، باب 6، ذیل حدیث 7؛ الأمالى، شیخ صدوق: 356، حدیث 1.

(10)- بحار الأنوار: 84/ 158، باب 6، حدیث 46؛ مستدرک الوسائل: 6/ 334، باب 33، حدیث 6939.

(11)- بحار الأنوار: 84/ 137، باب 6، حدیث 4؛ مستدرک الوسائل: 5/ 207، باب 28، حدیث 5708.

(12)- بحار الأنوار: 84/ 160، باب 6، حدیث 52؛ إرشاد القلوب، دیلمى: 1/ 190، باب 52.

(13)- بحار الأنوار: 84/ 155، باب 6، ذیل حدیث 38؛ مستدرک الوسائل: 6/ 331، باب 33، حدیث 6932.

(14)- بحار الأنوار: 84/ 140، باب 6، ذیل حدیث 8؛ تفسیر القمى: 2/ 25، ذیل آیه 79 سوره اسراء.

(15)- بحار الأنوار: 75/ 380، باب 29، ذیل حدیث 4.

(16)- بحار الأنوار: 84/ 148، باب 6، حدیث 23؛ وسائل الشیعة: 8/ 156، باب 39، حدیث 10292.

(17)- بحار الأنوار: 84/ 140، باب 6، حدیث 8؛ وسائل الشیعة: 8/ 163، باب 40، حدیث 10315.

(18)- بحار الأنوار: 84/ 159، باب 6، حدیث 48؛ علل الشرایع: 2/ 366، باب 87، حدیث 1.

(19)- مزّمّل (73): 6.

(20)- سجده (32): 17.

(21)- شب مردان خدا: 44.

(22)- بحار الأنوار: 84/ 141، باب 6، حدیث 10؛ الخصال: 1/ 6، حدیث 18.

(23)- نهج البلاغه: نامه 45.

(24)- وسائل الشیعة: 4/ 91، باب 25، حدیث 4592؛ من لایحضره الفقیه: 1/ 484، حدیث 1399.

(25)- بحار الأنوار: 84/ 143، باب 6، حدیث 15؛ الأمالى، شیخ طوسى: 172، حدیث 291.

(26)- شب مردان خدا: 64.

(27)- بحار الأنوار: 84/ 156، باب 6، حدیث 40؛ مستدرک الوسائل: 6/ 332، باب 33، حدیث 6934.

(28)- بحار الأنوار: 84/ 167، باب 7، ذیل حدیث 9؛ وسائل الشیعة: 7/ 69، باب 25، حدیث 8749.

(29)- بحار الأنوار: 82/ 199، باب 32، حدیث 7؛ من لایحضره الفقیه: 1/ 487، حدیث 1403.

(30)- بحار الأنوار: 84/ 161، باب 6، ذیل حدیث 52؛ إرشاد القلوب، دیلمى: 1/ 191.

(31)- بحار الأنوار: 67/ 26، باب 43، حدیث 28؛ المحجة البیضاء: 8/ 58.