گروه ها و جریانهای سیاسی و نقش آنان در انقلاب

پس از کودتای 28 مرداد، جبهه ملی و حزب توده به احزابی ضعیف تبدیل شده به خاموشی گراییدند.آن ها در اوایل دهه 40 مجددا حضوری هر چند ضعیف از خود به نمایش گذاشته و سپس صحنه را ترک گفتند و به احزابی در تبعید تبدیل شدند.

پس از سال 42 بقایای جبهه ملی در داخل کشور، مخفی شد و بعدا در سال 56 بود که بار دیگر پدیدار گشت و اعلام نمود که تشکیلات جبهه را تجدید سازمان خواهد کرد.جبهه ملی نه یک تشکیلات حزبی قوی داشت و نه یک برنامه منسجم برای رفرم یا انقلاب، به علاوه سکوت طولانی مدت بر وجهه آن ضربه زد و بیگانگی آن با ایدئولوژی انقلابی - اسلامی در زمان وقوع انقلاب، آن را به حاشیه راند.حزب توده نیز که از تشکیلاتی قوی برخوردار بود به دلایلی هم چون رخنه ساواک در تشکیلات آن، بهبود یافتن روابط دولت ایران با بلوک شرق، انشعابات حزب به دلیل اختلافات چین و شوروی - مانند انشعاب گروه توفان - و به ویژه بیگانگی با فرهنگ و اندیشه مذهبی مردم ایران و وابستگی به اتحاد شوروی که از رفتارهای مختلف حزب مانند طرفداری از تقاضای شوروی در مورد نفت شمال در سال 1323، چشم پوشی از فروش اسلحه شوروی به شاه در سال 1346، همکاری نکردن با دولت ملی در سال 1331 و مانند آن آشکار بود، از صحنه کنار رفت.

در این قسمت پس از معرفی مختصر تعدادی از گروه ها و شخصیت های فکری - سیاسی دهه های 40 و 50 به شرح زندگی، اندیشه سیاسی و برخی از روش های مبارزاتی امام خمینی (ره) می پردازیم.

1.مبارزات مسلحانه گروه های چپ

مبارزات مسلحانه از اواسط دهه 1340 آغاز شد.از آن جا که شکست مبارزات سیاسی سالهای 1325، 1332 و 1342 به شیوه های مسالمت آمیز مبارزه نسبت داده شد، ادامه مبارزه در قالب روش های دیگر به ویژه نظریه های «جنگ های پارتیزانی » مطرح شد.این شیوه مبارزه از اواخر این دهه در ویتنام، چین، کوبا و فلسطین رواج یافته و با موفقیت هایی نیز همراه بود.از این رو آثار مائوتسه تنگ، هوشی مینه، رژی دبره و چه گوارا مورد استفاده ایدئولوژیک پیدا کرد.از اواخر دهه 1340 تعداد این گروه ها به ده گروه می رسید که از میان آنها دو گروه توان مبارزه مسلحانه علیه رژیم را داشتند:

سازمان چریکهای فدائی خلق، این سازمان به دنبال انشعاب برخی از هواداران و اعضای حزب توده در سال 1342 و با ایدئولوژی مارکسیستی به وجود آمد.حمله به پاسگاه سیاهکل مهم ترین عملیات آن بود.این گروه بعد از عملیات، شناسایی و اعضایش به وسیله مردم و ژاندارمری دستگیر شدند.

سازمان مجاهدین خلق ایران، فعالیت های تبلیغاتی و سیاسی محدود نهضت آزادی تعدادی از افراد مرتبط با این نهضت را بر آن داشت تا در سال 1344 با تشکیل گروهی به نام «سازمان مجاهدین خلق » به مبارزه مسلحانه روی آورند.اطلاعات پایه گذاران سازمان از مسائل اسلامی بسیار سطحی بود.ایدئولوژی، تشکیلات، جزوه های آموزشی و مشی مبارزاتی آنان رونوشتی از سازمان های چپ گرای حرفه ای به شمار می آمد.کتاب ها، جزوه های آموزشی و مشی عملی اعضای سازمان آمیزه ای از نگرش ها و شیوه های مارکسیسم و مائوئیسم با ظواهری از مسائل اسلامی و با گرایش های ناسیونالیستی بود.سر انجام در سال 1354 سازمان اعلام کرد که از نظرات اسلامی پیشین خود دست برداشته است و اینک نه تنها یک سازمان مذهبی نیست بلکه ضد مذهب هم می باشد.آن ها در یک تصفیه حساب خونین عناصری را که بر وجهه دینی سازمان تکیه می کردند از سر راه برداشته و با انتشار اعلامیه ای تغییر مواضع ایدئولوژیک خود را اعلام کرده و آشکارا به مارکسیسم گرویدند و ایدئولوژی جدید سازمان را مارکسیستی - لنینیستی معرفی کردند. ⁽¹⁾

این سازمان نیز با دستگیری اعضایش در سال 1354 ه.ش متلاشی شد.

2.مبارزات سیاسی و نظامی شخصیت ها و گروه های مذهبی

در دوره مورد نظر چندین گروه سیاسی - نظامی مذهبی نیز به فعالیت پرداخت.در این جا به چند مورد مهم تر اشاره می شود. ⁽²⁾

جمعیت مؤتلفه اسلامی، گروه های کوچکی که اندیشه سرنگونی رژیم سلطنتی و برقراری حکومت اسلامی در سر می پروراندند با راهنمایی امام خمینی متحد شدند و جمعیت مؤتلفه اسلامی را پدید آوردند.این جمعیت، پس از تشکیل جلسات مخفی، با سه رکن کمیته مرکزی، شورای روحانی و کمیته نظامی فعالیت خود را آغاز کرد.

بیش تر اعضای کمیته مرکزی، افراد با سابقه فدائیان اسلام بودند.محمد جواد باهنر، مهدی عراقی، سید علی اندرزگو، صادق امانی، صفار هرندی، محمد بخارایی، نیک نژاد، هاشم امانی و عسگر اولادی در شمار اعضای این کمیته جای داشتند. ⁽³⁾

آقایان بهشتی، مطهری، انواری و مولایی در شورای روحانیت عضو بودند.آقایان رفسنجانی و رجایی نیز با این گروه همکاری می کردند.وظیفه این شورا برقراری ارتباط با امام خمینی بود.

اعضای کمیته نظامی در سال 43، پس از اعدام انقلابی منصور، دستگیر شدند.چهار تن از آنان اعدام و بقیه زندانی گردیدند. ⁽⁴⁾

رساندن پیام ها و اطلاعیه های امام به مردم، یکی از وظایف اصلی این جمعیت بود که تا پیروزی نهضت ادامه یافت. ⁽⁵⁾

حزب ملل اسلامی، این گروه در اوایل سال 1340 با تکیه بر چهار اصل تاکید بر اسلام، استناد به قرآن و عقل، تاکید بر همبستگی ملل و سرزمین های اسلامی و اعتقاد به انقلاب پدید آمد.سید کاظم بجنوردی و محمد جواد حجتی کرمانی از بنیانگذاران آن شمرده می شوند.

این گروه در نظر داشت مردم را به مبارزه مسلحانه فراخواند و برای تامین اسلحه، با نیروهای انقلابی خارج از کشور در ارتباط بود.

در پی قیام 15 خرداد 42، گرایش های قهر آمیز در میان اعضای این گروه فزونی یافت و عضو گیری در سطحی گسترده آغاز شد. میانگین سن اعضای حزب 20 سال بود و بیش تر آنان سابقه سیاسی و نظامی نداشتند.

در مهر 1344، حدود 69 تن از اعضای این گروه از جمله کاظم بجنوردی، عربشاهی، مظاهری، سرحدی زاده، و آرامی دستگیر شدند.بجنوردی به اعدام محکوم شد، ولی بعدها، محکومیت او به حبس ابد تغییر یافت. ⁽⁶⁾

در سال های 48 و 49، گروهی از آزاد شدگان این حزب به جمعی دیگر از مبارزان پیوستند و حزب الله را بنیان نهادند که ویژگی آن گرایش های اسلامی و مبارزه مسلحانه بود. ⁽⁷⁾

نهضت آزادی، در سال 1340، گروهی با نام نهضت آزادی ایران از جبهه ملی جدا شدند.

یکی از آموزه های اصلی آنان پی چویی اصول و معادل های دمکراسی غرب در متون اسلامی بود. ⁽⁸⁾

آیت الله طالقانی، مهندس بازرگان و ید الله سحابی از بنیان گذاران نهضت آزادی بودند که در نخستین گام در پی جلب نظر دکتر محمد مصدق که در احمد آباد سکونت داشت، بر آمدند، اهداف خود را برای وی شرح دادند و پاسخ نسبتا مناسبی دریافت کردند. ⁽⁹⁾

نهضت آزادی در جریان تصویب نامه انجمن های ایالتی و ولایتی و نیز قیام 15 خرداد 42 در مسیر اعتراض و مخالفت با رژیم قرار گرفت. ⁽¹⁰⁾

سرانجام موضع گیری نهضت علیه رژیم شاه به خصوص حملات آن به رفراندوم انقلاب سفید، به دستگیری سران نهضت منجر شد. جریان دادرسی آنان در سال 1343 کامل گردید و آنان به زندان محکوم شدند. ⁽¹¹⁾

نهضت آزادی برای ایجاد تغییرات، اساسا معتقد به روش های اصلاحی و رفرم بود. ⁽¹²⁾

پی نوشت ها:

1.ابراهیم افراسیابی، تاریخ ایران، ص 177.بنیان های انحرافی مجاهدین خلق را می توان در کتاب های اقتصاد به زبان ساده و شناخت تکامل حسینی مشاهده کرد.در تیر ماه سال 54 سران دستگیر شده مجاهدین، طی یک مصاحبه تلویزیونی، رسما و صراحتا اعلام کردند که هم خود مارکسیست بوده اند و هم سازمان را عملا به ایدئولوژی و عقاید مارکسیستی مسلح کرده اند. رهبران سازمان در مصاحبه خود اعتراف کردند که آن دسته از اعضا سازمان را که به اسلام وفادار مانده و در مقابل ارکسیست شدن رهبری اعتراض کرده بودند، به قتل رسانده اند.مجید شریف واقفی که یک مسؤولیت امنیتی در سازمان داشت، بعد از انحراف سازمان با انتشار جزوه ای به نام «جزوه سبز» جریان جدید را محکوم کرد.این امر به قتل وی را در اردیبهشت 54 و آتش زدن جسدش منجر شد.در همین راستا، مرتضی صدمیه لباف هم ترور شد، ولی زنده ماند و جریان را فاش کرد.

آقای هاشمی رفسنجانی درباره این گروه می گوید: «ما در اوایل خوشحال بودیم که سازمانی با مشی مسلحانه اسلامی داریم.ما در مدرسه رفاه کار می کردیم و از طریق همسر حنیف نژاد، که در آن مدرسه فعالیت می کرد، در جریان کار آن ها قرار گرفتیم.در زندان با افکار آنها رو به رو شدم و در آن جا متوجه تفاوت فاحش عقیدتی آن ها با خود گردیدم و حتی زمانی که فردی به نام حسین روحانی از طرف سازمان با امام خمینی در نجف ملاقات کرد و کتاب راه انبیا و کتاب امام حسین علیه السلام را به امام ارائه داد، امام فرمودند: این چیزها بر خلاف اعتقاد اسلام است.امام مبارزات مسلحانه آن ها را نه تایید کردند و نه صد در صد تخطئه نمودند. ..به دنبال ضربه ای که در سال 54 آن ها خوردند و نیز اعترافات رهبران دستگیر شده مجاهدین در تابستان 54 مبنی بر مارکسیست شدن سازمان، تقدیس مجاهدین شکسته شد» . (جهت مطالعه در مورد سازمان مجاهدین خلق ر.ک: حقجو، پیشین، صص 50- 40، مسعود رضوی، هاشمی و انقلاب، صص 105- 100، مدنی، پیشین، صص 150- 144 و زیبا کلام، مقدمه ای بر انقلاب اسلامی، صص 245- 240) 2.در این رابطه می توان از گروه اباذر نیز نام برد که در سال 1350 تشکیل و پس از شرکت در چند عملیات موفق علیه مراکز رژیم پهلوی در سال های 54 و 55 شناسایی و دستگیر شدند.آن ها در جلسه دادگاه به ادامه مبارزه و پیروی از امام خمینی تاکید کردند.6 تن از آن ها به اعدام و بقیه به زندان های طولانی مدت محکوم شدند. (ر.ک: بررسی مستندی از موضع گروهها در قبال انقلاب اسلامی، ص 50 و تاریخچه گروه های تشکیل دهنده سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی، صص 45- 40) 3.مهدی عراقی، خاطرات شهید حاج مهدی عراقی، به کوشش محمود مقدسی، صص 170- 165 و روزنامه کیهان، 13 مهر 58، ص 5.

4.روزنامه جمهوری اسلامی، ش 139، 14 آبان 1358.

5.اسنادی از جمعیت های مؤتلفه اسلامی، (حزب ملل اسلامی)، صص 64- 52.

6.بیژن جزنی، تاریخ سی ساله ایران، ص 103.

7.اسنادی از جمعیت های مؤتلفه اسلامی (حزب ملل اسلامی) و پیشین، صص 61- 59.

8.حمید عنایت، اندیشه سیاسی در اسلام معاصر، ترجمه بهاء الدین خرمشاهی، ص 220.

9.صفحاتی از تاریخ معاصر ایران، (اسناد مربوط به نهضت آزادی ایران)، ج 1، ص 40.

10.همان، ص 47.

11.ابراهیم افراسیابی، تاریخ ایران، ص 177.

12.استمپل، پیشین، صص 76- 67 و زیبا کلام، مقدمه ای بر انقلاب اسلامی، صص 240- 237.