چه گناهانی موجب احباط عمل می شوند؟

علما و مفسران به چند عامل که موجب حبط و از بین رفتن ثواب عمل نیک می شود، اشاره کردهاند که در قرآن از آنها نام برده شده است:
1- ارتداد پس از ایمان. یعنی شخصی که مؤمن بوده، از عقاید خود دست بکشد و آنها را انکار کند. قرآن فرمود: هر کسی راه ارتداد را پس از ایمان در پیش گیرد و در همان حال بمیرد، اعمال او در دنیا و آخرت باطل می شود و آنان برای همیشه در آتش خواهند بود.
2- عمل بدون ایمان (کفر و شرک به خدا). قرآن به افرادی که به خدا و قیامت ایمان ندارند و عمل نیک انجام می دهند، هشدار داده است که عملشان بدون فائده و پوچ است: آنان کسانی هستند که به آیات خدا و روز معاد کفر ورزیدهاند، پس عملهای نیک آنان باطل گردیده و روز رستاخیز برای آنان ارزشی قائل نخواهیم شد.
3- بی احترامی نسبت به پیامبر. از جمله عوامل احباط بی احترامی نسبت به شأن و مقام پیامبر است که از مظاهر آن با صدای بلند در مقابل حضرت سخن گفتن است، یعنی در برابر پیامبر ادب را رعایت ننموده و چون سایرین با ایشان برخورد کنند. قرآن فرمود: ای افراد با ایمان! صداهای خود را فراتر از صدای پیامبر نبرید و برای او داد و فریاد نکنید، آن گونه که برخی از شما با برخی دیگر سخن می گوید و فریاد می زند؛ مبادا اعمال شما باطل شود و خود توجه نداشته باشید.
4- نداشتن التزام عملی نسبت به ایمان. قرآن فرمود: هر کس به ایمان کفر ورزد، عملش باطل گردیده و در سرای آخرت از زیانکاران خواهد بود.
5- نفاق و دورویی. قرآن فرمود: آنان در واقع به خدا و اسلام ایمان نیاوردند، پس خداوند کارهای آنان را حبط و باطل ساخت و این کار بر خداوند آسان است.
6- ارتباط و طرح دوستی بیماردلان با کافران. مسلمانان بیماردلی را می بینی که با شتاب با کفار پیوند دوستی برقرار می کنند...آنان اعمالشان حبط شده است. عوامل دیگری نیز موجب حبط عمل است که به آن اشاره می شود: ناخشنودی از آیات قرآن، بازداری از راه خدا، ستیزه جویی با پیامبر، کشتن پیامبران الهی، کشتن آمران به معروف و منادیان عدالت.
علاوه بر آیات، در روایات معصومان(ع) به علل حبط و باطل شدن عمل نیز اشاره شده است مانند:
1- عجب و غرور: امام سجاد(ع) در دعای خود می گوید: خدایا، عبادت مرا با عُجُب فاسد نکن.
2- حسد: امام باقر(ع) می فرماید: از حسد بپرهیزید. به درستی که حسد، حسنات و نیکیها را می خورد، آن چنان که آتش هیزم را نابود می کند.
3- انکار ولایت: پیامبر اسلام(ص) فرمود: کسی که بدون اعتقاد به ولایت، خدا را ملاقات کند، عملش را نابود ساخته است.
4- بی صبری هنگام مصیبت: امام جواد(ع) فرمود: کسی که ناراحتی و بی تابیاش بر صبر و تحملش غلبه کند، عملش را نابود کرده است.
5- ترک نماز بدون عذر: پیامبر(ص) فرمود: کسی که بدون عذر نمازش را ترک کند، عمل خود را از بین برده است.
عوامل حبط عمل به طور کلّی به چند گروه تقسیم می شوند:
بعضی گناهان، حسنات را در دنیا و آخرت حبط می کنند، مانند:
1- ارتداد: کسانی که به آیات الهی کافر می شوند و پیامبران را به ناحق می کشند و کسانی را که امر به عدل و قسط می کنند و می کشند، بشارت بده به عذاب دردناک. اینان کسانی اند که اعمال شان در دنیا و آخرت حبط می شود.
2- پارهای گناهان، قسمتی از حسنات را حبط می کند، مانند مخالفت کردن با پیامبر، چنان که متابعت از پیامبر موجب حسنه و مانع از بطلان عمل می شود.
3- برخی گناهان باعث انتقال حسنات انسان به دیگری می شود مانند قتل. هابیل به برادرش قابل گفت: برادر، اگر تو به سوی من دست دراز کنی که مرا بکشی، من به سوی تو دست دراز نمیکنم و تو را نمیکشم. من می خواهم هم گناه من و هم گناه خودت را ببری و جزایش را ببینی.