معرفی ۵ مقصد اصلی اسلام از تشریع احکام

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) از صبح امروز نشست‌های علمی ششمین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت ادامه یافت و در یکی از این نشست‌ها زهرا کاظمی به تبیین پژوهش خود در باب جایگاه مقاصد شریعت در افق الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت پرداخت. وی با تاکید بر این که در این پژوهش با روش استنتاجی و تحلیلی در صدد استنتاج مقاصد شریعت از منابع اسلامی بوده است گفت: حفظ دین، حفظ نفس، حفظ نسل، حفظ عقل و حفظ مال جزء مقاصد شریعت و هدف از تشریع احکام‌اند. این مقاصد مبتنی بر نگاه متعالی اسلام به انسان است و تمام شریعت برای حفظ این 5 هدف شکل گرفته است.

وی افزود: در پرتو مقاصد شریعت می‌توانیم تعارض‌ها را در تدوین و اجرای الگوی ایرانی اسلامی پیشرفت مشخص کنیم. بی‌گمان تلاش هر مجموعه‌ای را باید متناسب با دستیابی آن مجموعه به اهداف خود، مورد ارزیابی قرار داد؛ لذا در الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت نیز می‌توان مقاصد شریعت را به عنوان هدف این الگو در نظر گرفت و میزان کارایی این الگو را با توجه به مقاصد شریعت مورد سنجش قرار داد.

کاظمی در ادامه در توضیح این 5 مقصد اظهار کرد: نخستین مقصد شریعت، حفظ دین است که در آیات بسیاری از قرآن کریم مورد تاکید قرار گرفته است. مسلما هرجایی که شارع مقدس نسبت به یک موضوع تاکید دارد و آن موضوع را تکرار می‌کند، این امر دلالت بر این دارد که شریعت، آن موضوع را به عنوان هدف اخذ کرده است. حفظ دین از طریق اسلام، ایمان و احسان امکان‌پذیر است. خود موضوع احسان در آیات مختلف قرآن کریم مورد تاکید قرار گرفته و به عنوان عامل برطرف‌کننده نابرابری اجتماعی معرفی شده است.

وی افزود: مقصد بعدی شریعت، حفظ نفس است که این امر، از طریق مشروعیت تناسل و تاکید بر آن در آیات قرآن کریم مورد توجه قرار گرفته است. حفظ نسل، مقصد سوم شریعت است که از طریق حرام کردن زنا و امر به عفت‌ورزی نسبت به آن اهتمام شده است. در آیات قرآن کریم، زنا به صراحت مورد نهی قرار گرفته و از خود آیات می‌توان این مطلب را استخراج کرد که فعل زنا نه‌تنها در دین اسلام بلکه در ادیان و شرایع سابق هم حرام و ممنوع بوده است. نکته دیگر در باب زنا این است که قبح زنا قبح عقلی است و اگر شریعت اسلام هم آن را حرام اعلام نکرده بود، خود عقل انسان می‌توانست به حرمت آن پی ببرد.

کاظمی در ادامه با اشاره به جایگاه عقل در شریعت خاطر نشان کرد: حفظ عقل مهم‌ترین هدف شریعت است. در اسلام هرچه عقل را فاسد کند مورد نهی قرار گرفته که از آن جمله می‌توان به حرمت شرب خمر اشاره کرد که فقها از آیه حرمت خمر، حرمت هر مایع مسکری که عقل را زائل کند استنباط کرده‌اند. آخرین مقصد شریعت هم موضوع حفظ مال است. مسئله حفظ مال در صورت‌های مختلف از جمله نهی از خوردن مال به باطل، در قرآن کریم مورد توجه قرار گرفته است. در آیه 29 سوره نساء می‌خوانیم: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَأْکُلُوا أَمْوَالَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْبَاطِلِ إِلَّا أَنْ تَکُونَ تِجَارَةً عَنْ تَرَاضٍ مِنْکُمْ».

وی افزود: بحث مقاصد شریعت، بحث بسیار کلیدی و مهمی است که متاسفانه در مباحث حقوقی مورد توجه قرار نگرفته است. این در حالی است که اهل سنت در این موضوع از ما جلوترند و فقهی با عنوان فقه مقاصدی دارند که در آن استنباط احکام مبتنی بر تأمین مقاصد شریعت است. الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت چنانکه از عنوانش مشخص است یک الگوی اسلامی است و داعیه اسلام دارد به همین دلیل این 5 مقصد که مقاصد کلان شریعت است باید در افق الگو دیده شود چراکه این 5 مقصد، در حقیقت تأمین‌کننده اسلامیت الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت هستند.

کاظمی با طرح این پرسش که آیا افق‌های الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت با مقاصد شریعت منطبق است یا خیر، اظهار کرد: در اسناد و آرمان‌های الگوی پایه، به مسئله حفظ نفس و حفظ نسل پرداخته نشده است. مسئله حفظ نفس و حفظ نسل علاوه بر اینکه تأمین‌کننده مقاصد شریعت است، ارتباط مستقیمی با سرمایه‌های انسانی کشور دارد. مهم‌ترین اختلاف کشورهای صنعتی و کشورهای کم درآمد در موضوع سرمایه انسانی و مهارت افراد و توان فردی آنهاست. مقصود از سرمایه انسانی، سرمایه فیزیکی صرف و سرمایه مالی صرف نیست بلکه دانش، خلاقیت و سلامت را هم شامل می‌شود و این سه عنصر در تعریف سرمایه انسانی لحاظ می‌شوند.

وی در پایان سخنان خود با اشاره به این که برای تأمین حفظ نسل و حفظ نفس باید به بحث سلامت و بهداشت توجه ویژه داشته باشیم چرا که این دو مقصد، تامین کننده سرمایه انسانی و مقاصد شریعت‌اند، گفت: تشکیل اندیشکده بهداشت موضوعی است که در همین راستا پیشنهاد کرده‌ایم.