با توجه به گسترش علوم و شاخه شاخه شدن آن و گرایش های مختلف در هر علم، نگارش کتاب به صورت تخصصی، امری ضروری است؛ لذا این امر، مؤلفان و محققان را واداشت تا دست به قلم شده، در زمینه های مختلف به صورت تخصصی کتاب هایی را تألیف نمایند؛ اما از آن جا که مؤسسات آموزشی برای دانش پژوهان خود به متن درسی نیاز داشتند و کتاب های تخصصی نوشته شده در این زمینه هم کافی نبوده، باید متنی تهیه می شد که جنبه آموزشی داشته (و مطابق سرفصل های تعیین شده) باشد.
و نیز از آن جا که طلاب مرکز جهانی علوم اسلامی از کشورهای مختلف جهان هستند و فرهنگ و آداب اسلامی مختص به خود دارند، تهیه متون آموزشی برای چنین افرادی، دقت نظرهای فراوانی نیاز دارد. و کسانی می توانند درباره مواد درسی تألیف نمایند که با فضای موجود در مدارس وابسته به این مرکز آشنا باشند.
یکی از مؤلفان و نویسندگانی که مدتها در مدارس مرکز جهانی، مشغول تدریس است و با طلاب خارجی آشنایی دارد، دکتر محمد علی رضائی اصفهانی است. ایشان یکی از تألیف های خود را در زمینه متون آموزشی مرکز جهانی انجام داد که در ذیل به بررسی آن می پردازیم.
● معرفی
کتاب روش ها و گرایش های تفسیری قرآن، درباره روش ها و گرایش های تفسیری قرآن مجید به رشته تحریر درآمده است. مطالب آن دو بخش دارد. بخش نخست آن به روش های تفسیر همچون روش تفسیر قرآن به قرآن، روش تفسیر روایی، و روش تفسیری عقلی و اجتهادی، می پردازد، و در بخش دوم انواع گرایش ها شرح داده شده است.
● ساختار
مطالب کتاب شامل دو قسمت است: در قسمت اول روش های تفسیری و در قسمت دوم گرایش های تفسیری بیان شده است و مجموعاً نُه فصل دارد که مطالب آن به قرار زیر است:
فصل اول: کلیات روش ها و گرایش های تفسیر؛
فصل دوم: روش تفسیر قرآن به قرآن؛
فصل سوم: روش های تفسیر روایی قرآن به قرآن؛
فصل چهارم: روش های تفسیر عقلی (و اجتهادی)؛
فصل پنجم: روش های تفسیر علمی قرآن؛
فصل ششم: روش تفسیر اشاری؛
فصل هفتم: روش تفسیر به رأی؛
فصل هشتم: روش تفسیر کامل و جامع؛
فصل نهم: گرایش های تفسیری
● ویژگی ها
کتاب دارای ویژگی هایی است که در ذیل به برخی از آن ها اشاره می شود:
1- در هر فصل ابتدا اهداف آموزشی درسی بیان شده است؛
2- واژگان اساسی مربوط به عنوان هر درس تعریف شده که خود مقدمه ای است برای فهم مسائل آن؛
3- در هر بحث تاریخچه مختصری از مسیر تحول آن موضوع ارائه شده ؛
4- در هر درس پژوهش های جدید وجود دارد که در آن برخی از موضوعات مربوط به درس به عنوان پژوهش درخواست شده است؛
5- استفاده از عبارت های روان، قابل فهم و گویا؛
6- برای توضیح مطالب، شواهدی از آیات قرآن آورده شده؛
7- در پایان هر درس مهم ترین تفاسیر مربوط به آن روش، معرفی شده؛
8- بیان و ترتیب مطالب به صورت منطقی است؛
9- برای توضیح مطالب، دیدگاه هایی چند آورده شده و به نقد و بررسی آن ها پرداخته می شود؛
10- کتاب جنبه تقریبی دارد؛ بدین گونه که موارد اختلافی شیعه و اهل سنت (مثل حجیت اقوال ائمه(ع) و صحابه و تابعین) با ادله ای که مورد قبول طرفین است، بررسی می شود؛
11- کتاب جنبه درسی دارد و مطالب آن برای «یک ترم» درسی تهیه شده؛
12- کتاب، نوآوری های چندی به قرار زیر دارد:
1- روشن کردن خلط روش عقلی و اجتهادی که در بین کتاب های تألیف شده در این باره کم تر به آن پرداخته شده؛
2- روشن نمودن خلط بین روش تفسیر به رأی با عقل و اجتهادی؛
3- جدا سازی روش ها از سبک ها، مذاهب، مکاتب؛
4- ضابطه مند نمودن روش اشاری (باطنی) و تعیین مراحل آن با آزمایش؛
پیشنهادهای اصلاحی
1- در بیان روش، به اختصار و گذرا از آن عبور شده است؛ در صورتی که نیازمند توضیح بیش تری است؛
2- در بعضی از جاها تعداد پژوهش ها زیاد است و چه بسا یک مورد آن، ساعت ها تحقیق و پژوهش نیاز دارد؛
3- آیات قرآن اعراب گذاری نشده است؛
4- در بحث روش تفسیر عقلی، دیدگاه ها از دلایل جدا گردیده و ابتدا دیدگاه ها ذکر شده اند؛
5- از آن جا که مطالب کتاب به صورت مختصر آمده، پیش نهاد می شود کتابی در مورد مبانی و قواعد تفسیری و نیز کتابی در مورد گرایش های تفسیری نگاشته شود و این مباحث به صورت گسترده تر مطرح گردد.