نگاهی به قرآن ویژه نوجوانان

آشنایی به قرآن کریم ویژه نوجوانان، فرزانه زنبقی، نشر تاریخ و فرهنگ، چاپ اول 1379، تیراژ 5000 نسخه، 900 ریال برای هر جلد

ایجاد انس و ارتباط هر چه بیشتر نوجوانان با قرآن کریم یکی از دغدغه های مهم فرهنگی بخصوص در سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی بوده است. یکی از راههای ایجاد ارتباط، ارائه مفاهیم قرآن به زبانی ساده و روان و قابل درک و فهم برای نوجوانان است. تولید سلسله کتابهای حکایت آیه ها، قصّه های قرآنی و… همگی تلاش هایی در این زمینه بوده اند.

وجود ترجمه ای ساده، روان و با توجه به دایره لغات نوجوانان از مهمترین فعالیت و حرکت در راه رسیدن به این مقصود است. مجموعه سی جلدی «آشنایی با قرآن کریم» ویژه نوجوانان که تا کنون بیش از پنج جلد آن منتشر شده است به ترجمه و شرح ویژه نوجوانان پرداخته است.

درباره این کتابها نکاتی قابل توجّه و تأمل است که به آنها می پردازیم:

1ـ نیاوردن متن اصلی و عربی آیات از جهتی می تواند باعث ایجاد ارتباط بیشتر نوجوانان با مفاهیم و ترجمه آنها باشد و از آنجا که مخاطب نوجوان با زبان عربی آشنایی ندارد می تواند راهی برای سهولت برقراری ارتباط و تشویق نوجوان برای خواندن ترجمه و معانی آیات باشد. اما از نگاهی دیگر، نیاوردن متن اصلی و عربی آیات می تواند ضربه زننده و لطمه زننده نیز باشد، زیرا کلام وحی اعجاز دارد و ترجمه بشری هر قدر هم که هنرمندانه و دقیق باشد، هیچگاه نمی تواند همه مقدمه های معنوی و لفظی کلام وحی را منتقل کند. در حالی که آوردن متن اصلی می توانست این مشکل را حل کند با توجه به اینکه نوجوانان در مدرسه با زبان عربی آشنا می شوند و از دوران ابتدایی نیز درس قرآن کریم در متون درسی وجود دارد. آوردن متن اصلی می توانست کمکی به آشنایی نوجوان با زبان کلام وحی باشد. به خصوص این که نوجوان این توانایی را دارد که پس از کمی تمرین و تکرار مقوله های زیبایی کلام وحی را نیز درک کند. به هر حال این بحث قابل تأمل و تفکر بیشتری است. مثلاً یک جلد از این مجموعه سی جلدی می تواند متن عربی قرآن کریم باشد.

2ـ آوردن هر جزء قرآن آن هم با عناوین گوناگون در ترجمه ها برای مخاطب نوجوان ابتکاری قابل تحسین است که فهم معانی را آسان می کند. بیشتر عناوین مناسب و جذاب هستند، و کمتر عناوین ارزشی هستند و این خود از دلایل جذابیت برای مخاطب نوجوان است؛ اما در مواردی هم عناوین با اصل مفهوم و ترجمه آیات بی ربط است، یعنی عنوان کارکردی و جامع ندارد.

از آنجا که عناوین خوب اجزاء لا ینفک موضوعها هستند و بود و نبودشان در فهم مطلب مهم است. باید در انتخاب عناوین دقت بیشتری کرد. به عنوان مثال، برخی از عنوانهای مشکل دار در جزء دوم را می آوریم: صفحه 23، عنوانهای «شیطان، دشمن آشکار شماست» برای آیات 168 و 169 و همچنین «پدرانشان هدایت نشده بودند» آیات 170و 171 با محتوا و مفهوم و منظور اصلی آیه تناسب ندارند. ترجمه آیات 168 و 169 را با هم می خوانیم:

«ای مردم، از آنچه در زمین، حلال و پاکیزه است بخورید و از گامهای شیطان پیروی نکنید، زیرا او دشمن آشکار شماست و شما را به بدی و زشتی وا می دارد و فرمان می دهد که آنچه نمی دانید به خدا نسبت دهید».

با توجه به شرح آمده در بالای این آیه متوجه می شویم که برخی از طوایف عرب بی دلیل خود را از خوردن جانوران حلال گوشت محروم کرده بودند و گاهی در این موارد سوگند یاد می کرده اند و…. این آیه درباره این مشکل نازل شده است و اشاره به پیروی نکردن از شیطان مسئله دوّم است و باید عنوان دیگری انتخاب می شد که با مفهوم و شأن نزول آیه ارتباط بیشتری داشت. و یا ص 52، عنوان «چرا تهیدست هستند؟» با توجّه به شأن نزول وشرح و اینکه چه کسانی تهیدست هستند؟ نا مفهوم و نا متناسب است.

3ـ نکته دیگر ترجمه آیات است که از اهمیت بسزایی برخوردار است کلیت ترجمه از روانی و سادگی برخوردار است. اما در مواردی هم برای مخاطب نوجوان قابل فهم و درک نیست و یا به نظر می رسد که اگر ترجمه این آیه بدون شرح آن در نظر گرفته شود، ناقص و نا مفهوم است. مثلاً ص 19، ترجمه آیه 158 سوره بقره: «صفا و مروه از شعائر خداست، پس هر کس حج خانه کعبه کند یا عمره به جا آورد، بر او عیب نیست که آن دو را سعی کند و هر کس به دلخواه کار نیکی کند، خدا شکر گزار و داناست.»

جمله «بر او عیب نیست که آن دو را سعی کند» نا مفهوم است زیرا، منظور دقیق از «آن دو» شخص نیست و همچنین فعل سعی کردن بدون آنکه مکان آن شخص شود، ناقص خواهد بود. هر چند که مخاطب با ارجاع به جمله اول منظور مترجم را می فهمد که منظور سعی بین صفا و مروه است و دیگر اینکه در ترجمه «فإنّ اللّه شاکر علیم» به «خدا شکر گزار و داناست»، به جای شکر گزار می توان واژه گویا تری آورد زیرا در اینجا منظور این است که خداوند پاداش و جزای بندگانش را می دهد و نیکی های آنها را بی پاسخ نمی گزارد.

4ـ قسمت شرح آیه ها از نظر سادگی و روانی زبان قابل تحسین است ولی در مواردی نویسنده برای آسان کردن شرح دچار مخفی کردن اطلاعات و همچنین خلاصه گویی می شود. از آنجا که مخاطب نوجوان امروز در برقراری ارتباط با انواع رسانه ها مانند ماهواره، اینترنت و… از سطح درک و شعور بالایی برخوردار است. می توان برخی از مسایل را که در شروح به آنها توجّهی نشده است، آورد.

مثلاً در جزء دوم، ص 28 مسئله قصاص به خصوص از نظر احکام و اینکه چه کسی مجری حکم قصاص است؟ حاکم حکومت اسلامی و یا خود شخص؟ و درباره شرایط آن نیاز به توضیح بیشتری دارد.

ص 45، آیات 196 و 197، «ای خردمندان از من بترسید» نیاز به توضیح دارد چگونه است خدای مهربان و آموزنده می خواهد که از او بترسیم و این مسئله باید روشن شود.

ص 60 الی 68 که به آیاتی درباره ازدواج، طلاق، احکام زنان، شیر دادن و… هستند [آیات 221 الی 234] تنها ترجمه و یا شرح مختصری آمده است در حالیکه برای نوجوان بخصوص دختران این مسایل روشن است و با کمی دقّت و رعایت نکات تربیتی و اخلاقی می توان درباره طلاق و احکام زناشویی و… شرح نوشت و توضیح داد. در کتابهای درسی نوجوانان نیز این مطالب مهم توضیح داده شده است.

اینکه ما برای نوجوانان مثلاً پسران مسئله حیض و یا پاکی از آن را فقط مطرح بکنیم بدون هیچ شرح و توضیحی نه تنها روشنگر نیست. بلکه کنجکاوی آنها را بیشتر تحریک می کند. در حالیکه این مسایل از نظر علمی برای نوجوانان قابل طرح است.

و یا در ص 63 در قسمت شرح جمله «… قسم می خورند که با او ارتباط نداشته باشند.» نا مفهوم و ناقص است در حالیکه در اصل ترجمه کلمه «آمیزش» آمده است و در اینجا هم می شد از این کلمه استفاده کرد.

5ـ مسئله دیگر صفحه آرایی، کارهای گرافیکی و طرحهای روی جلد و داخل متن این سری کتابهاست که نوجوان را برای خواندن آنها تشویق و ترغیب می کند.

در پایان اینکه، اصل حرکت و تلاش مترجم و نویسنده برای تهیه قرآنی ویژه نوجوانان پسندیده و قابل تقدیر و تشکّر است و کلّیت این کتابها قابل قبول است و آنچه آمد پیشنهاد و نقد و نظر درباره بهتر شدن این کتابهاست.

به هر روی، کار و فعالیت روی کلام وحی، کاری است بسیار حساس و دشوار و در هر حال قابل تقدیر.