تجویزهای رازی در معالجه‌ی نقرس

چکیده

*زمینه:

در بین بیماری‌هایی که که کلینیکی‌کاران با آنها سرو کار دارند خیلی کم بیماری‌هایی یافت می‌شود که دارای تاریخ پزشکی ثبت شده‌ای، که به قرن‌ها قبل برگردد، باشند. مطالعه‌ی دقیق معالجات رازی روی نقرس مطالب زیادی را درباره‌ی طبیعت و درمان نقرس آشکار می‌کند.

*روش‌ها:

ما موفق شدیم روی ادراکات مربوط به بیماری‌زایی، نشانه شناسی، تشخیص، و درمان نقرس که در طول زمان دچار دگرگونی‌هایی شده‌اند مطالعه کنیم. ما همچنین به بحث روی برخی از سفسطه‌های گذشته و حال در مورد این بیماری پرداختیم.

*نتایج:

رازی توضیح مفصلی روی نقش حیاتی ژنتیک و رابطه‌ی بین توسعه‌ی نقرس، و یک منش مسامحه‌کارانه در زندگی، و توفوس‌ها در یک دوره‌ی‌ زمانی بین قرن‌های اول تا ششم میلادی داد.

*نتیجه:

این مطالعه نشان داد که یافته‌های رازی در مورد معالجه‌ی نقرس با نظریه‌های پزشکی مدرن ثابت می‌شود.

مقدمه

نقرس یک بیماری متابولیکی است که با آرتروز حاد یا مزمن و رسوب بلور‌های اوراتِ منوسدیم در مفاصل، استخوان‌ها، بافت‌های نرم، و کلیه‌ها مشخص می‌شود.1 نقرس که از نظر تاریخی با عنوان‌ «بیماری شاهان» یا «بیماری مردم ثروتمند»2 شناخته می‌شود یک آرتروز التهابی است که از زمان‌های قدیم شناخته شده بوده است. نخستین توضیح مکتوب در مورد نقرس به زمان دوهزار و شش‌صد سال قبل از میلاد برمی‌گردد که در آن هنگام مصری‌ها در مورد آرتروز نقرسی انگشت بزرگ پا نوشتند. در حدود سال چهارصد قبل از میلاد نیز پزشک یونانی، بفراط، در موضوع نقرس توضیحاتی داد.3 در حدود سال سی بعد از میلاد، آولوس کورنلیوس سلسوس در نوشته‌ای، بسیاری از ویژگی‌های نقرس را تشخیص داد از جمله ارتباط آن را با املاح ادراری، عقب افتادن دوره‌ی قاعدگی در بانوان، رابطه با الکل، و شاید حتی پیشگیری توسط محصولات لبنی: «مجدداً، ادرار فراوان، که رسوبات آن سفید رنگ است، نشان می‌دهد که درد و بیماری قرار است در ناحیه‌ی مفاصل یا احشا عارض شود. .... مشکلات مفاصل در دست‌ها و پاها مکرراً رخ می‌دهند و پایا نیز هستند، مثل آن‌چه در موارد التهاب نقرسی انگشت بزرگ و نقرس دست رخ می‌دهد. این‌ها به ندرت عارض خواجه‌گان یا پسر بجه‌ها قبل از این‌که جماعی با زن داشته باشند یا زنان، به جز آنهایی که قاعدگی در آنها متوقف شده است، می‌شود.»4
همه‌ی بیماران مبتلا به نقرس در نقطه‌ای دچار اسید اوریک اضافی در خون می‌باشند. بنا بر این تشخیص نقرس در پیرامون حوادث فیزیولوژیک آسیب شناسی اساسی که این حالات بالینی را تعریف می‌کنند تمرکز دارد: رسوب بافتی بلور‌های اورات؛ و پیامدهای همراه التهابی و زایل کننده.5، 6
ابوبکر محمد بن زکریای رازی (865-925 میلادی)، که در غرب به عنوان رازز شناخته می‌شود، در شهر باستایِ رِی، نزدیک تهران در ایران، به دنیا آمد. او پزشک مشهوری در قرون میانه بود و نه تنها کارهای بقراط و جالینوس را دنبال کرد، که هم‌چنین خود به میزان زیادی تقریب تحلیلی اسلاف خود را توسعه داد.7 او به ویژه برای روش شناسی علمی‌اش معروف بود که طب را بیشتر بر اساس آزمون‌های بالینی بنیان‌گذاری کرد تا مطالعات نظری. اکنون عقیده‌ی عموم بر این است که توسعه‌ی پزشکی موکول به پیشرفت حاصل در تحقیقات بالینی، نه تحقیقات نظری، بود. از این رو کتاب الحاوی رازی، که در غرب با عنوان Liber Continens شناخته می‌شود و در آن او هزاران مورد بالینی را ثبت کرده است و توصیه‌های درمانی ارائه داده است، به عنوان مهم‌ترین دایرة‌المعارف طب بالینی در جهان مورد استقبال قرار گرفت؛ این امر، خود، این کتاب را محق می‌کند که این‌چنین اهمیتی در تاریخ پزشکی به دست آورَد.8
به هر حال، این کتاب در میان همه‌ی مشارکت‌ها در علم پزشکی قرار داشت از جمله کتاب‌های المنصوری، الشکوک علی جالینوس، کتاب القولنج، و غیره، علاوه بر مقاله فی النقرس (رساله در موضوع نقرس).9 نگاه جامع رازی یکی از پی‌آمدهای فلسفه بود که نگاهی است که تحقیقات پزشکی جدید فاقد آن است.

مواد و روش‌ها

این مطالعه، مقایسه‌ای است بین پزشکی مدرن و بعضی از فصل‌های کتاب المقاله فی النقرس رازی. ما این کتاب را به زبان اصلی آن (عربی)10 و هم‌زمان همراه با ترجمه‌های فارسی و انگلیسی‌اش مورد استفاده قرار دادیم. مقایسه‌ای بین ترجمه‌ی انگلیسی کتاب بر اساس تسخه‌ی عربی آن و ترجمه‌ی فارسی آن صورت گرفت تا متنی دقیق‌تر فراهم شود.
رازی تمام جنبه‌های و علل نقرس، تمایز آن، ویژگی‌های بالینی آن، روش‌های درمان آن و مقداری پیشنهادهای مربوط به رژیم غذایی برای درمان این بیماری را بیان نمود. در مطالعه‌امان در مورد دلیل و علیت نقرس، ما با سرفصل‌هایی به صورت سؤال‌های کوتاه شروع کردیم و عازم پاسخ‌گویی به آنها، با فراهم‌سازی جملات کوتاه و شیوا از مرور تجویزهای رازی برای معالجه‌ی نقرس، شدیم.

*علت‌های بیماری نقرس چیستند؟

تاکنون چندین مطالعه نشان داده‌اند که مهم‌ترین عامل ریسک برای نقرس عبارت است از یک سطح بالا از اسید اوریک خونابه که منجر می‌شود به تشکیل بلور اورات در بافت‌های مفصلی، دورِ مفصلی، و زیرپوستی. به علاوه، این شامل مقداری از فاکتورهای ریسکی مربوط به رژیم غذایی مثل گوشت، غذای دریایی، آبجو، شراب، نوشابه‌ی الکلی، و سبزیجات غنی از پورین می‌شود.11، 12 رازی بیان کرد که «نقرس خلطی ناهنجار است که از طریق خون به مفاصل می‌رسد و آنها را مبتلا می‌نماید و آنها به تدریج سخت‌تر و سخت‌تر می‌شوند تا جایی که شبیه سنگ می‌شوند.13» به علاوه، «نقرس در نتیجه‌ی هم‌زیستی دو عامل مستعد کننده، یعنی ستبری بدن و سلامتی خوب و قدرت برابر همه‌ی اندام‌ها رخ می‌دهد». به علاوه، «نقرس در نتیجه‌ی توده شدگی فزونی متابولیک در خون رخ می‌دهد».10، 14 بیان‌های رازی در راستای مطالعات فوق‌الذکر می‌باشند.
هم در کتاب الحاوی (رازی) و هم در کتاب قانون فی الطب (ابن سینا)، طبقه‌بندی‌های مربوط به نقرس و بیماری‌های مفصلی و سیاتیک و دیگر دردهای مربوط به مفاصل در یک فصل انجام شده‌اند.

*روش‌های معالجه‌ی نقرس چیستند؟

امروزه مطالعات متعددی نشان می‌دهد که تعدیل‌های اسلوب زندگی مثل کم کردن مصرف الکل، کاهش وزن تدریجی، و محدود کردن محتویات پورین و پرونئین‌دار (که میزان اسید اوریک در خون را افزایش می‌دهند) در رژیم غذایی، نوشیدن مقدار زیادی آب در طول روز، همواره پوشیده و گرم نگاه‌داری دست‌ها و پاها در ماه‌های سرد (عارضه‌های نقرسی در خلال ماه‌های سرد خیلی شایعند) می‌تواند به نحوی به سمت کم کردن فراوانی یا احتمال شیوع نقرس راهبری نماید.15، 16
رازی بیان کرد که کنترل نقرس وقتی حاصل می‌شود که ده رویّه‌ی زیر دنبال شوند:
الف) پرهیز از رژیم غذایی انحصاری؛ ب) تطابق با مایعات و رژیم‌های غذایی‌ای در رابطه با تأکید بر انواع معینی از غذا و نوشیدنی‌ها؛ ج) استفاده از ملیّن‌ها؛ د) تحریک تهوع و استفراغ؛ ه) حجامت؛ و) استعمال آب بر روی پاها؛ ز) معالجه با مرهم و پماد؛ ح) حمام بخار؛ ط) اتخاذ تمهیدات پیشگیرانه برای اجتناب از عود بیماری نقرس؛ ی) اداره‌ی سریع نخستین نقرس با استفاده از داروهای مقابله کننده و مسکّن‌ها.10
رُدی و دیگران نشان داده‌اند که شیوع و انتشار نقرس در چند دهه‌ی گذشته به علت اسلوب زندگی و فاکتورهای مربوط به رژیم غذایی افزایش یافته است.17 در اینجا نیز دیده می‌شود که این ایده مجدداً در توافق با ایده‌های رازی است.

*محدودیت‌های رژیم غذایی برای مبتلا به نقرس کدامند؟

مطالعات چندی نشان داده است که کسانی که از نقرس رنج می‌برند باید از غذاها و نوشیدنی‌های زیر اجتناب کنند: ماهی‌ کولی، گوشت خوک، گوشت غاز، قلب، جگر، ماهیچه، گوشت گوسفند، قرقاول، ماهی ساردین، نان‌های شیرین، ماهی آزاد، حلزون‌های دو کفه‌ای، ماهی قزل آلا، بوقلمون، گوساله، و مخمر. درواقع بهترین حالت این است که مصرف هر نوع الکل محدود شود زیرا می‌تواند میزان اسید اوریک را در بدن افزایش دهد.18، 19
رازی بیان کرد که «بیماران نقرسی باید مصرف گوشت شتر، گوشت گاو، گوشت نمک‌سود، و نیز گوشت جانور شکاری مرده و هر نوع گوشت خشک شده در آفتاب را رها کنند. در مورد ماهی‌ها، توصیه می‌شود از هر نوع ماهی نمک زده شده‌ای اجتناب شود، همچنین از ماهی نمک زده نشده‌ی سفت گوشتِ بدبو اجتناب شود. همه‌ی محصولات لبنی باید رها شوند به جز در مورد مقدار اندکی شیر که با برنج پخته شود و مقدار کمی شکر طبرزد (شکر سفید جامد) روی آن پاشیده شود.
هم‌چنین توصیه می‌شود از مصرف زیاد انواع معینی از میوه‌های خشک شده یعنی گردو، خرمای خشک شده، خرمای کال، عسل نطیف، هم‌چنین هر نوع نطیف، تخم کاج، لوبیای خرنوب سوریه و امثالهم پرهیز شود»10.

*توصیه‌های رژیم غذایی برای مبتلایان به نقرس کدامند؟

مطالعات چندی توصیه‌های رژیم غذایی زیر را برای نقرس پیشنهاد می‌نماید:
میوه‌های تازه از نوع گیلاس، توت فرنگی، زغال اخته، و دیگر توت‌های قرمز-آبی، موز، کرفس، گوجه، سبزیجات، مثل کلم پیچ، کلم، جعفری، سبزیجات برگی سبز، غذاهای غنی از بروملین (آناناس)، غذاهای غنی از ویتامین C، آب‌میوه و آب تصفیه شده، محصولات لبنی کم‌چربی، قهوه، چای، نوشیدنی‌های گازدار، و اسیدهای چرب ضروری (ماهی تن، ماهی قزل‌آلا، بذر کتان، آجیل، و دانه‌ها).18، 20، 21
رازی بیان کرد که «غلات و حبوبات عموماً قابل توصیه نیست؛ لکن، کم‌ضررترین آنها عبارتند از لوبیا و گِرم نخود برای مبتلایان به نقرس که دارای خون صفراوی می‌باشند، و برنج و نخود برای مریض‌های دارای خون بلغمی. به علاوه، مصرف تخم مرغ باید محدود شود مگر این‌که آن را کمی بجوشانند و در حالی که شل است بخورند. برای خشک‌بار، قابل توصیه‌ترینشان عبارت است از بادام. بیماران مبتلا به نقرس مجازند که میوه‌های تازه با شیرینی ملایم مثل انگور کاملاً رسیده، انجیر، سیب، انار، بِه، و گلابی بخورند. سبزیجات باید کلاً محدود شود مگر در مورد کاهو، کاسنی فرنگی، کتان صحرایی، و کرفس، چون‌که آنها کم‌ترین آسیب را برای بیماران مبتلا به نقرس دارند».10
رازی استادانه با دقت به شرح نقش دما و طول زمانی آب‌درمانی در درمان نقرس و کاهش درد وابسته به آن می‌پردازد و عزم به مشارکت گذاشتن و مقایسه با ایده‌های دیگر دانشمندان دوره‌ی خویش را دارد.

*چگونه نقرس را می‌توان با به کار بردن آب روی پاها معالجه کرد؟

نوشیدن مقدار زیادی از مایعات، اسید اوریک را با دفع از بدن کم می‌کند ولذا از التهاب مفاصل جلوگیری می‌کند. این کافی نیست که انسان هر موقع تشنه‌اش شد آب بنوشد. بیماران باید در تمام طول روز حتی هنگامی که تشنه نیستند آب بیاشامند. در کنار نوشیدن هشت تا ده لیوان آب در روز، بیماران هم‌چنین باید میوه‌هایی را بخورند که مملو از محتویات آبکی هستند مثل هندوانه. خوردن هندوانه و تخمه‌های آن هم‌چنین به دفع اسید اوریک از بدن کمک خواهد کرد.22-24
رازی بیان کرد که «در استعمال آب بر روی پاها در کنترل نقرس، دو عامل دخیل می‌باشند؛ دمای آب و زمان استعمال. به بعضی از بیمارن مبتلا به نقرس توصیه به استفاده از آب بسیار سرد در خلال دوره‌های حاد نقرس می‌شود، در حالی که دیگران نیاز به استعمال آب ولرم یا داغ دارند. بیمارانی که نقرس آنها به خاطر طبع آتشی و تند مزاج آنها تسریع می‌شود باید به هنگام حمله‌ی بیماری، آب سرد روی پاهایشان بریزند؛ در ضمن، آب سرد به اندام‌ها نیرو می‌بخشد و به آنها در رد کردن ضایعاتی که راهشان را برای نفوذ می‌یابند کمک می‌کند. اما از سوی دیگر، آب ولرم ضایعات ته نشست شده را از اندام مبتلا بیرون می‌کشد؛ ممکن است گرمای ایجاد شده نوع دیگری از مواد زائد را به درون آن بکشد. بیماران نقرس که بدن‌های تنومندی دارند که به مازادی از ضایعات پناه می‌دهد، باید از استفاده از آب داغ در مراحل اولیه خودداری کنند. در حمله‌ی درد، مطلوب است به جای آب داغ از آب سرد روی پاها استفاده شود. بقراط معالجه‌ای برای نقرس به وسیله‌ی به کار بردن آب سرد روی پاها را تجویز کرده است، اما هرگز اشاره‌ای به استعمال آب داغ به عنوان یک راه علاج ممکن نکرده است».
این که رازی ترکیبی از راه‌های معالجه، معجون‌ها، و داروها را به کار می‌برد، و این ناشی از تجربیات بالینی او بود، قویاً پیشنهاد می‌کند که موضوع، استادانه‌تر در نظر گرفته شود. در حقیقت، بسیاری از مکانیسم‌های معالجه و تسکین درد این نوع داروها هنوز نیاز به تحقیق بیشتری در رابطه با محتویات و ترکیباتشان دارند.

*چگونه پیشرفت نقرس بدوی را با استفاده از داروهای خنثی کننده و داروهای مسکن متوقف کنیم؟

«نقرسی که در مراحل اولیه‌ی خویش است باید با استفاده از مسهل‌ها در شروع یک حمله درمان شود؛ آبی که در ظروف چینی نوشیده شود قوی‌ترین اثر را برای بیماران دارای نقرس ناشی از خون صفراوی دارد، در حالی که نقرس ناشی از خون بلغمی چسبنده را ممکن است بتوان با استفاده از جواریسنات مسهل مثل توفاهیت، کومیتیهرای، سفرجالی، تامیری و غیره کنترل کرد.»10
علاوه بر ارائه‌ی توصیه‌های مختلف برای درمان نقرس و کنترل پیشرفت آن، رازی به گونه‌ای مؤثر در مورد روش‌های جلوگیری از عود نقرس بحث نمود، که این درحقیقت عمق دانش او درباره‌ی این بیماری و توسعه‌ی آن را نشان می‌دهد.

*چگونه از عود نقرس جلوگیری کنبم؟

وقتی که حمله رد شد، قدم بعدی این است که با پرداختن به فاکتورهای شعله‌ور سازنده‌ی بیماری که می‌توانند تعدیل شوند کمک کنیم که از بازگشت بیماری جلوگیری شود. بهترین توصیه برای این بیماران این است که به تدریج و به گونه‌ای پیش‌رونده (اگر فربه باشند) وزن کم کنند، مصرف نوشابه‌های الکلی و نوشابه‌های غیر الکلی شیرین شده با شکر را کم کنند، و مقادیر کم‌تری از غذاهای غنی از پورین بخورند.25 در صورتی که این فاکتورهای ریسکی محیطی حضور داشته باشند چنین تعدیل‌هایی که در اسلوب زندگی انجام شود می‌تواند مؤثر باشد و تجویز دارو.های پایین آورنده‌ی اورات همواره لازم نیست. به هر حال اگر سطح اسید اوریک خون بالا بماند و اگر حمله‌های تند ادامه یابد آن‌گاه بروز صدمه‌ی مفصلی طولانی مدت بسیار محتمل است.26
رازی بیان کرد «جلوگیری از نقرس می‌تواند با پرهیز از غذاهای ناسالم و کم کردن انواع غذاهای سالم به نحوی که قبلاً تجویز شد حاصل شود؛ راه دیگر، عبارت از دفع خلط زائد است که ممکن در بدن توده شود، به ویژه بعد از یک وعده غذای سالم یا مصرف بیش از حد غذا».10

بحث

در گذشته از نقرس به عنوان «شاه بیماری‌ها و بیماری شاهان» یاد می‌شد. بالاترین شیوع نقرس در مردان بین سنین سی و چهل و پنج سال و در زنان بین سنین پنجاه و پنج و هفتاد سال واقع می‌شود. پس، به طور متوسط، تظاهرات بالینیِ زیاد شدن اسید اوریک خون در حدود دو دهه دیرتر از افزایش فیزیولوژیک ابتدایی در غلظت اورات خونابه رخ می‌دهد. این مشاهده پیشنهاد می‌کند که دوره‌ای طولانی از زیاد شدن نهفته‌ی اسید اوریک خون مقدم بر وقوع نقرس هم در زنان و هم در مردان وجود دارد.27 نقرس می‌تواند بر اثر تولید بیش از حد یا/و دفع ناکافی اسید اوریک برانگیخته شود. از تمام اسید اوریکی که روزانه دفع می‌شود یک سومش از طریق رژیم غذایی به دست می‌آید و بقیه توسط منابعی که در بدن وجود دارد تولید می‌گردد.28 تقریباً ده درصد موارد نقرس، ناشی از تولید بیش از حد اسید اوریک است در حالی که نود درصد موارد به خاطر کاهش دفع اسید اوریک برانگیخته می‌شوند. رازی در توصیفی که از علل این بیماری می‌کند بر نشست مواد زائد در مفاصل تأکید می‌کند.14
امروزه به خاطر به کار بردن فن‌آوری نوین در پزشکی، نشست بلورهای اسید اوریک به عنوان فاکتور اصلی در پاتوفیزیولوژی بیماران شناخته شده است.29 یک رژیم غذایی دارای محدودیت در پورین، که به عنوان عاملی سهیم در معالجه‌ی نقرس و دیگر اختلالات تأثیر گذار بر سوخت و ساز پورین تجویز می‌گردد به عنوان عاملی برای کاهش سطح اسید اوریک در بدن نشانه‌گیری
می‌شود. در چنین رژیم غذایی‌ای، مصرف منابع غنی از پورینِ مواد غذایی‌ای مثل جگر، اندام‌های غده‌ای، ماهی و دیگر انواع غذاهای دریایی، گوشت، لوبیا، و اسفناج بر طبق شرایط بیمار سبک می‌شود، و مصرف این غذاها در خلال حمله‌های حاد نقرس اجازه داده نمی‌شود.30 در سال‌های اخیر، به دلیل در دسترس بودن داروهای مؤثری مثل آلوپورینول که می‌تواند مانع تولید اسید اوریک شود، این رژیم‌های غذایی کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد. درحقیقت، استفاده از رژیم‌های غذایی‌ای که حاوی مقادیر کمی پورین هستند تنها قادر است غلظت اسید اوریک خونابه را تا یک میلی‌گرم بر دسی‌لیتر کاهش دهد، که در مقایسه با داروهای حاضر قابل ملاحظه نیست.
از آنجا که کنترل و نگهداری وزن بدن دارای اهمیت ویژه‌ای برای چنین بیمارانی می‌باشد، آنان باید تلاش کنند از طریق رعایت یک رژیم غذایی متوازن و اجرای ورزش‌های فیزیکی، به ویژه پیاده روی، وزن خود را در یک سطح ایده آل نگاه دارند. برای رقیق کردن ادرار، تسریع دفع آن، ممانعت از رسوب اوره در کلیه‌ها و لذا تشکیل سنگ کلیه، نوشیدن مقدار زیادی آب و دیگر مایعات توصیه می‌شود.31 رازی در تألیف متون پزشکی‌اش، علاوه بر فراهم سازی توضیحاتی در مورد علل، مظاهر، و روش‌های معالجه‌ی بیماری‌ها، کوشید ایده‌ها و مباحثات همه‌ی پزشکان قدیم و جدید، از بقراط و جالینوس گرفته تا اسحاق بن حنین، درباره‌ی هر بیماری را جمع‌آوری و نقل قول نماید.14
رازی در رابطه با نقرس به اینجا می‌رسد که خطوط راهنمایی را برای معالجاتش پیشنهاد کند. نخست او پیشنهاد کرد رژیم غذایی معینی برای کم کردن مقدار مواد زاید تولید شده در بدن پی‌گیری شود. به نظر می‌رسد که هدف رازی در تجویز پروسه‌هایی مثل حجامت و تنقیه کم کردن غلظت مواد زائد بود؛ اما این روش‌ها اکنون به علت وجود روش‌های درمانی بهتر استعمال کمی دارند.14
به نظر می‌رسد این موضوع هم‌چنان در پزشکی مدرن هم حائز اهمیت است؛ اما مقدار زیادی سؤالِ پاسخ داده نشده در این قلمرو وجود دارد. برای نمونه، دلایل این‌که چرا در گروهی از افراد با همان سطح از اسید اوریکِ خونابه، حمله‌های حاد نقرس تنها برای برخی واقع می‌شود، و چرا تحت همان شرایط، یک فرد همیشه حمله را تجربه نمی‌کند، هنوز مجهول است.
به طور خلاصه، رازی تلاش کرد روش‌های درمانی برای تخفیف التهاب ارائه دهد. او به سورگان به عنوان یکی از داروهای مفید که به خارج کردن نوع سرد خلط کمک می‌کند نگاه می‌نماید. به عبارت دیگر، این دارو مواد زائد را جذب می‌کند و مانع بازگشت آنها می‌شود. رازی این اثر را انحصاراً در سورگان یافت و معتقد بود که دیگر داروهای گرم فاقد چنین اثری بودند. امروزه، سورگان به عنوان کالچیکوم اسپسیوسوم شناخته می‌شود که حاوی کلشی‌سین است که هم‌چنان در لیست مؤثرترین داروها در درمان نقرس قرار دارد.32
گرچه از طریق استفاده از داروهایی چون کلشی‌سین، گلوکوکوردیکوئیدها و ترکیبات ضد التهابِ غیر استروئید، اغلب بیماران در یک دوره‌ی کوتاه زمانی شفا می‌یابند، باید یادآور شویم که علیرغم ازدیاد توضیحات درباره‌ی این مطلب، سبب‌های اصلی برای توقف التهاب مفصل با یا بدون استفاده از این داروها کاملاً شناخته شده نیستند.33

قدردانی

نویسندگان مایلند از دفتر معاونت پژوهشی آموزشی دانشگاه علوم پزشکی اراک به خاطر حمایتشان تشکر کنند.