معراج السعاده

معراج السعاده، ملا احمد نراقی، انتشارات هجرت، چ اوّل، 1371، یک جلد، 893 صفحه.

اهمیت کتاب

کتابِ مستطابِ معراج السعاده اثری گرانقدر و گرانسنگ است که از دیرباز هم در محافل ادبی و عرفانی و هم در حوزه های علم و دین، مورد استقبال و توجه بوده است. عام و خاص همواره از دریایِ گهربارِ معانی این کتاب، بهره ها می برده اند تا جایی که بخش هایی از مطالبِ آن، به عنوان متنِ درسی در کتاب های درسی آن زمان ها گنجانده می شده است.

به اعتراف همگان این کتاب، از نظرِ محتوا و سبک نگارش و شیواییِ بیانِ مطالب و تنوع موضوعات مطرح شده در زمینه مسایل تربیتی و اخلاقی، اثری است در خور توجه وبا این که نزدیک به دویست سال از تاریخ تألیفِ آن می گذرد، هنوز تازگی خود را حفظ کرده و عطش جامعه در موردِ آن فروکش نکرده است.

شاهد این مدعا چاپ های مکرر و متنوّعی است که از این کتاب وجود دارد و به ادعای بسیاری از بزرگان اخلاق، در بینِ آثار فارسی و حتی عربی، اثری مثل آن نوشته نشده است. ملا احمد نراقی در مقدمه کتاب آورده است که این کتاب ترجمه ای است از کتاب جامع السعادات، مرحوم ملامهدی نراقی که به درخواست فتحعلیشاهِ قاجار به رشته تحریر درآمده است، البته با اصلاحات و اضافاتی به خاطرِ استفاده عموم.

زندگی مؤلف

ملا احمد نراقی فرزند مرحوم حاج ملا مهدی نراقی در سال 1185 ه . ق در نراق متولد شد.

او از علمایِ بزرگ دین و از مجتهدین طرازِ اول شیعه می باشد که در علمِ فقه، اصول، حدیث، رجال، نجوم، ریاضی، ادبیات و شعر تبحّر داشته و علاوه بر علوم متداول عقلی و نقلی در بسیاری از علومِ دیگر مهارتی به سزا داشته است.

ملا احمد فردی زاهد و مُتّقی بود و در اوصافِ حمیده و اخلاقِ فاضله زبانزدِ خاص و عام بود و در فخر و فضل او همین بس که استاد خاتم الفقها مرحوم شیخ مرتضی انصاری بوده است.

او از علمایِ طراز اول قرن سیزده هجری و سرآمدِ آنان بود، و در عینِ داشتن ریاست و شهرت، در توجه به احوال اشخاص ناتوان و بی بضاعت بسیار کوشا بود و با شفقت و ملاطفت همواره ملجأ مراجعات بوده است.

تلاش بی وقفه اودر تحصیل علم و کمالات و اخلاقِ وارسته او در ارشاد و هدایت و اهتمام اوبه نگهداریِ طلاب و اداره زندگی آن ها نقشی به سزا در پیشرفت مذهب داشته است.

پدرش مرحوم ملامهدی نراقی نیز از بزرگان دین بود که آثار گرانقدر بسیاری داشت. ملا احمد نراقی بسیاری از آثار پدر را شرح نموده و بدین وسیله همواره نام و یادِ او را در خاطره ها زنده نگهداشت و به ادعایِ بسیاری باعثِ شهرت پدر گردید.

تألیفات او هم در زمانِ خودش و هم پس از او، مورد عنایت و مراجعه علماو بزرگان بوده است.

مرحوم نراقی از روحی لطیف و ذوقی سرشار برخوردار بوده و اشعار عرفانی و اخلاقی بسیار سروده که حاویِ مضامین توحیدی است.

تألیفات ملا احمد نراقی

1 ـ اسرارالحج 2 ـ رساله عملیه 3 ـ شرح رساله ای در حساب 4 ـ کتابی در تفسیر 5 ـ مشکلات العلوم 6 ـ مثنویِ طاقدیس 7 ـ معراج السعاده 8 ـ شرح تجرید الاصول 9 ـ وسیله النجاة 10 ـ مناسکِ حج 11 ـ جامع المواعظ 12 ـ تذکرة الاحباب 13 ـ عین الاصول 14 ـ دیوان صفایی نراقی 15 ـ خزائن 16 ـ اساس الاحکام 17 ـ رسالة الاجازات 18 ـ رساله ای در عبادات 19 ـ القضاء الشهادات 20 ـ هدایة الشیعه

چاپ های مختلف کتاب

این کتاب مستطاب تاکنون توسط ده ها ناشر در هزاران نسخه به چاپ رسیده است اما یکی از بهترین چاپ ها به کوشش محمد نقدی توسط انتشارات هجرت صورت گرفته است.

در این چاپ ابتدا یکی از نسخ خطی معراج السعاده که تاریخ کتابت آن مربوط به زمانِ حیاتِ مؤلف می باشد، شناسایی و استنساخ شده است. سپس کلِ متن ویرایش شده و مصادر آیات و روایات استخراج شده است.

هم چنین در پاورقی ها، لغات مشکل و اصطلاحات فلسفی و عرفانی و فقهیِ متن شرح داده شده است و هم چنین عبارات عربی و اشعار عربی ترجمه شده است.

بخش ها و ابواب کتاب

شناخت نفس، راه شناخت نفس، تهذیب اخلاق و ثمره آن، تشخیص امراضِ نفسانی، راه معالجه امراض نفسانی، اخلاق حسنه و ذمیمه و فواید و مفاسدِ آن ها، آداب و شروطِ تعلم، مراتبِ یقین، مراتبِ توحید، تدبّر در آفرینش، صفات رذیله متعلق به قوه غضبیّه، صفاتِ رذیله متعلق به قوه شهویّه، صفات متعلق به قوه عاقله، وفا و جفا، طریقِ تحصیل رضا، درجات توکل، شکر نعمت، صبر و شکیبایی، صبر ایوب، در طهارت و نظافت، آداب باطنی طهارت، آداب باطنیِنماز و ذکر و دعا، آداب تلاوت قرآن، روزه، حج و زیارت و...

گزیده ای از متن کتاب

سعادت

سعید مطلق کسی است که اصلاح جمیعِ صفات و افعال خود را بر وجهی نموده باشد که ثابت و پایدار بوده باشد از تغییر احوال و در آن ها خللی راه نیابد و از تبدّل اَزمان متغیّر نشود و از شعله های مصائب و بلایا برقی به خرمنِ صبرش نرسد و از سیلاب محنت ها و مصیبت ها، رخنه در بنیانِ شکرگزاری اش نشود و خار و خس شبهات را به دامنِ اعتقادش دسترس نباشد.

بد کردنِ مردمان با او، او را از احسان و نیکوکاری باز ندارد و دشمنی نمودنِ دیگران با او در دوستی او خلل نرسد.

و بالجمله در پایداری و ثبوتِ اخلاق و قوتِ نفس و بزرگی ذات و حُسن صفات به مرتبه ای رسد که اگر آنچه به ایوب پیغمبر رسید به او رسد، تغیّر در احوالش حاصل نگردد و اگر بلاها بر او نازل شود، تبدّل در اعمالش نشود. بلکه کسی گویی سعات در ربود و او را سعادت واقعی نصیب گردید، چون فی الحقیقه داخلِ خیلِ مجرّدات می شود، از عالم جسمانیّات بالاتر می رود و...

حکایت

مروی است که ابراهیم خلیل الرحمن را احتیاجی شد. به نزد یکی از اصدقایِ خود رفت که چیزی قرض کند. به او قرض نداد. حضرت محزون مراجعت کرد. وحی به او رسید که اگر از خلیلِ خود سؤال می کردی، به تو عطا می کرد. عرض کرد که: پروردگارا! چون می دانستم که تو بر دنیا غضبناکی، ترسیدم که از تو سؤال کنم. خطاب رسید که قدر احتیاج از دنیا نیست.

پس معلوم می شود که محافظت هر قدری که آدمی به آن محتاج است آن از دین است نه از دنیا.

بلی، زیادتر از آن، از دنیاست و وبال آدمی است در آخرت.

بلکه در دنیا نیز هم چنان که کسی که تأمل در احوالِ اغنیا و مالداران کند، این مرحله بر او معلوم می شود می بیند که چقدر محنت و بلا و رنج و عنا می کشند و در تحصیل مال و جمع و محافظتِ آن، انواع مذلّت و خواری را متحمّل می شوند که هرگز عُشرِ آن زحمت و ذلّت به فقرای تهیدست نمی رسد.