چشم به راه صائب ها...(به بهانه ۱۰ تیر روز بزرگداشت صائب تبریزی)

چشم به راه صائب ها...

سالیان سال است که حضرت آیت الله خامنه ای در شب پانزدهم ماه رمضان مهیای میزبانی جمعی از شاعران فارسی زبان می شوند و جلسه ای نسبتاً طولانی در شب ولادت کریم اهل بیت، امام حسن مجتبی علیه السلام را به شنیدن حرف ها و اشعار شاعران و سخن گفتن با آنان می گذرانند. البته سابقه ی علاقه ی ایشان به شعر و فعالیت در انجمن های شعری سابقه ای قدیمی تر است. اما یکی از شعرای مورد علاقه ی رهبر انقلاب، صائب تبریزی است که بارها و در دیدارهای گوناگون، شعر این شاعر قرن یازدهم هجری مورد تمجید ایشان قرار گرفته است. یادداشت زیر به بیان جایگاه صائب و اشعار او در اندیشه ی رهبر انقلاب می پردازد.

 صائب تبریزی، شاعر برجسته ی دوران صفویه و کم نظیر در طول تاریخ شعر است که ذکر خیر او در کلام رهبری بسیار بوده است. کم هستند دیدارهایی که با شعر ارتباطی داشته اند و در آن رهبر انقلاب اسمی از صائب نبرده باشند. شاعری که شعرش از اخلاق و معرفت وزن گرفته، و زمانه ی ما به امثال قریحه ی آباد و مضامین بلند اشعار او برای یک اوج شاعرانه ی دیگر نیاز دارد؛ شاعرانی به سبک صائب تبریزی.

شعر این چنین خوش است...[1]

«غزل های خوب و درجه یک صائب تبریزی. .. شاعر بزرگِ مضمون ساز... شعرهایی که در دل ها اثر می گذارد. .. شعرهای اخلاقی. .. شعرهای معرفتی. .. شعرهای عرفانی. .. غزلیات نصیحت آمیز و اخلاقی. .. مضامین بسیار پخته ای که دل ها را روشن می کند. .. شاعری که معرفت و حکمت شاعرانه او را به قله رسانده. .. یک معرفت دینی عمیق در دیوان صائب می بینید...»

 این ها تنها بخشی از آن چیزی است که می شود در کلام رهبر انقلاب در مورد صائب مشاهده کرد. شاید اوج این توصیف ها در این سخن باشد که «بعد از حافظ، هیچ غزل سرایی به عظمت صائب نیامده است. بعد از رودکی، هیچ شاعری به تعداد صائب شعر نگفته است؛ دویست هزار بیت شعر دارد. البته شاعرِ حسابی که بشود روی شعرش ایستاد و از شعرش دفاع کرد، مورد نظر است...»[2]

 بعید است شاعری از این توصیفات متواتر به سادگی بگذرد و یا شعردوستی، این حسن ها را بشنود و دل به غزل های صائب ندهد. اما رهبر معظم انقلاب چگونه نگاهی به این اشعار دارند؟ و به دنبال چه استفاده ای از سرمایه ی عظیم شعر هستند؟ آن گونه که ایشان در یکی از دیدارهای نیمه ی رمضان فرمودند: «شکی نیست که شعر یک ثروت ملی است. اگر کسی در این تردید بکند، در یکی از بدیهی ترین مسائل تردید کرده. شعر یک ثروت برای هر کشور است؛ یک ثروت بزرگ و پرثمری است. اولاً باید این ثروت را ایجاد کرد، ثانیاً باید این را روز به روز افزایش داد که دچار خسران و کم آمدن و کاهش نشود. ثالثاً باید از آن برای نیازهای کشور استفاده ی بهتر و برتر کرد.»[3]

تردیدی نیست که این دغدغه ی فرهنگی، در دایره ی رهبری ایشان می گنجد. چه آن چه این تواتر در دعوت از شعرا برای اقتدا به صائب و امثالش، ذکر خیرهای مکرر و دعوت به خواندن اشعار او به ویژه از سوی مداحان، بخشی از این هدایت شعر معاصر است.

شعر اخلاقی؛ نیاز امروز ما

نام صائب در سخن رهبر انقلاب بارها تکرار می شود، زیرا به گفته ی ایشان: «مضمون سازی برای بیان یک حقیقت، یک هنر بزرگ شعری است؛ که البته مرکز و منبع اصلی اش هم شعرهای سبک هندی است؛ همین شعر صائب و شعر بیدل و شعر عرفی و شعر کلیم. به این ها که مراجعه کنید، می بینید دستگاه مضمون سازی و مضمون یابی در آن جا فوق العاده وسیع است.»[4]

البته ذکر خیر از صائب تبریزی تنها به مضمون یابی و مضمون سازی اش ختم نمی شود. او در دل شعرش گوهری دارد، ناب. صائب حکیمانه شعر می گوید، آن هم شعری اخلاقی که با زبان مردم روزگارش قرابت دارد.

 حقیقت این است که مردم روزگار ما نیز شعر را دوست دارند و این امتیاز بزرگی برای شعر است که می تواند با زندگی مردم عجین شود. از همین روست که رهبر انقلاب در مسأله ای مانند اصلاح سبک زندگی برای هنر و شعر جایگاه ویژه ای قائل هستند و فرموده اند:

«ما قرن ها این جور زندگی کردیم و خلقیاتی در ما به وجود آمده؛ این خلقیات بایستی اصلاح و اسلامی بشود. ما احتیاج داریم به صفا، احتیاج داریم به یکرنگی، احتیاج داریم به روح اخوت و برادری، احتیاج داریم به این که هر انسانی در جامعه مان نسبت به همسایگان خودش در خانه، در محل کسب، در خیابان، احساس امنیت کند و خود را در امان بداند؛ احساس ناامنی نکند. این ها الان فراهم نیست. ما قدرت ابتکار، شجاعتِ نوآوری را به عنوان یک خصلت ملی لازم داریم. خطرپذیری را برای کارهای بزرگ به عنوان یک خصلت ملی نیاز داریم. این ها جزء خصال ملی ما الان نیست. ممکن است کسانی در این خصلت ها درجه ی بالایی هم داشته باشند که ما حاضریم دست این ها را هم ببوسیم، اما این کافی نیست. این ها باید به صورت خصال ملی دربیاید. ترحم کردن به یکدیگر، امید به آینده، تزریق امید به دیگران؛ این ها خصوصیاتی است که اگر در یک ملت باشد، آن ملت راه تکامل را خوب می پیماید. ما به این ها نیاز داریم. این ها به چه وسیله تأمین می شود؟ این ها دستوری که نیست؛ نصیحتی هم نیست. این ها با زبان هنر می تواند القاء شود؛ آن چنان که فضا را پر کند. بنابراین یکی از نیازهای امروز ما، شعر اخلاقی است.... شما در این چندین ده هزار شعر صائب که نگاه کنید، اگر فقط غزلیات نصیحت آمیز و اخلاقی او را جمع کنید، یک دیوان قطوری خواهد شد.»[5]

یک بیت اخلاقی هم کافی است

پراکندن مفاهیم و مضامین اخلاقی با هنر شعر نیز راه و رسمی دارد تا اثرش پررنگ شود. رهبر ادیب و فرزانه در خصوص اثرگذاری شعر با مفاهیم اخلاقی فرموده اند: «البته من روی شعر غزلی تکیه می کنم؛ نمی گویم قصیده سرائی کنید. نه این که قصیده یا قطعه مورد قبول نباشد؛ چرا، لیکن چون گونه ی غزل اثرگذارترین گونه ی شعر است، بنابراین این مفاهیمی که می خواهیم به وسیله ی شعر در جامعه پراکنده شود، بهتر است در گونه ی غزل گفته شود. ممکن است کسی این جور فکر کند که خب، اگر چنان چه ما آمدیم از اول تا آخر غزل، اخلاق گفتیم، دیگر حالا این چه جور غزلی است؟ پس احساسات ما کجا برود؟ من نمی گویم شما مثل شعر بیدل، اول تا آخرِ غزل ده دوازده بیتی را عرفان بگوئید؛ یا مثل شعر اخلاقی صائب، همه ی مصرع ها و ابیات یک غزل ده بیتی، هشت بیتی را پر کنید از مفاهیم اخلاقی - البته این کار آسانی هم نیست که کسی بتواند انجام بدهد - من عرض می کنم شما اگر چنان چه در یک غزلِ هفت هشت بیتی، یک بیت را اختصاص بدهید به مضمون انقلابی یا اخلاقی یا معرفتی، این غزل، غزل انقلابی است؛ این غزل، غزل اخلاقی است و اثر خودش را می گذارد.»[6]

چشم به راه صائب ها. ..

امین شعر راه و رسم شاعری را خوب می داند و به آن چه می گوید امید تحقق دارد؛ چنان که ایشان در دیدار رمضانی شعرا در سال 90 فرمودند: «ما هنوز چشم به راه رسیدن «صائب» ها و «محمدجان قدسی» ها و «نظیری» ها هستیم. من نمی خواهم مبالغه کرده باشم. این جور نیست که ما بگوئیم حالا چون دوره ی خودمان را با آن دوره تشبیه می کنیم، [به لحاظ کمیت] پس امروز ما صائب داریم، یا کلیم داریم، یا نظیری داریم، یا طالب آملی داریم، یا محمدقلی سلیم تهرانی داریم؛ نه، انصافاً هنوز کار دارد تا این که شعرای ما به آن رتبه ی عالیِ ممتازِ کم نظیرِ شعریِ کسانی که اسم آوردم و دیگرانی که الی ماشاءاللَّه زیادند، برسند.»

 این چشم به راهی امیدوارانه است، چنان چه ایشان پیشترها در سال 69 در دیدار شاعران فرمودند: «اگر کسی بگوید که ما کجا و حافظ کجا، ما که حافظ نمی شویم، باید گفت که اگر حافظ و سعدی و مولوی و فردوسی نمی توانید بشوید، سلمان ساوجی و صائب تبریزی که می توانید بشوید؛ اگرچه من صائب را کمتر از آن اولی ها نمی دانم. به نظر من مایه های استعدادی در این حد هست که در رده های جوان، یک شاعر ماندگار تاریخ داشته باشیم. البته این شرایطی دارد.»

 و اما از قول صائب تبریزی بخوانید:

ز شعر تر بزن بر روی خواب آلودگان آبی

که در روی زمین خیری چنین جاری نمی باشد

پی نوشت ها:

[1] صائب به غیر عشق ندارد ترانه ای * شعر این چنین خوش است و شعار این چنین خوش است

[2] بیانات رهبر انقلاب در دیدار با جمعی از دانشجویان دانشگاه تهران؛ 1377/2/22

[3] بیانات رهبر انقلاب در دیدار با شاعران در ماه مبارک رمضان؛ 1387/6/25

[4] بیانات رهبر انقلاب در دیدار با جمعی از شعرای آئینی؛ 1390/3/25

[5] بیانات رهبر انقلاب در دیدار با شاعران در ماه مبارک رمضان؛ 1387/6/25

[6] بیانات رهبر انقلاب در دیدار با شاعران؛ 1391/5/14