اگر بپرسند بزرگ‌ترین رویای بشر در طول تاریخ در بحث دهان و دندان چه بوده؟ بدون شک می‌توان گفت جایگزینی دندان‌های از دست رفته. دندان‌ها به دلایل متعددی از دست می‌روند و حتی پیشرفت‌های حیرت‌انگیز علم دندان‌پزشکی هم در برخی موارد نمی‌تواند مانع از دست رفتن دندان‌ها شود. در چنین شرایطی بیماران به دنبال راهی برای جایگزینی این دندان‌ها هستند. درست مانند اجداد و نیاکان خود در چندهزار سال قبل. در کاوش‌های باستان‌شناسی بقایای جمجمه‌هایی از تمدن‌های ایران، مصر و مایا (آمریکای مرکزی) نشان از تلاش برای جایگزینی دندان‌های از دست رفته دارد. در این جمجمه‌ها قطعاتی از سنگ و فلز که به شکل دندان تراشیده شده بود، یافت شده است. بنابراین علم ایمپلنت یا همان کاشت دندان سابقه‌ای بسیار طولانی دارد.
اما چیزی که امروزه به عنوان ایمپلنت می‌شناسیم علم نوین ایمپلنت است که تقریبا از اواسط دهه پنجاه با تلاش‌های پروفسور برنمارک که البته اصلا دندان‌پزشک نبود و در زمینه جراحی ارتوپدی تخصص داشت، به دنیا معرفی شد. ایمپلنت در زبان انگلیسی به معنای کاشتن است و منظور ما از ایمپلنت‌های دندانی کاشتن میله‌هایی فلزی از جنس تیتانیوم به جای دندان‌های از دست رفته است. برای آشنایی هرچه بیشتر شما با این درمان پای صحبت‌های دکتر حسین بهنیا نشستیم. دکتر بهنیا، متخصص جراحی دهان و فک و صورت و ایمپلنت‌های دندانی و استاد و مدیر گروه بخش جراحی دهان و فک و صورت دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی هستند.
وقتی بی‌دندان می‌شویم
دکتر بهنیا کمی درباره نقش دندان‌ها توضیح می‌دهد: «دندان جدا از نقش خود در غذا خوردن و تأمین زیبایی به خاطر وضعیت فیزیولوژیک خود با انتقال مستقیم نیروهای ناشی از جویدن به استخوان موجب حفظ استخوان فک در وضعیت مطلوب می‌شود. به‌طور کلی هر عضوی از بدن که فعالیت نداشته باشد دچار تحلیل و ضعف می‌شود. استخوان‌ها هم‌چنین وضعیتی دارند و اگر به شکل مناسبی تحت نیروهای مختلف قرار نگیرند دچار ضعف می‌شوند. در استخوان فک این نیروها همان نیروهای ناشی از جویدن است که از طریق دندان‌ها به استخوان وارد می‌شود. در غیر این‌صورت استخوان فک تحلیل می‌رود.» او می‌افزاید: «دندان یا دندان‌ها به هر دلیلی که از دست رفته‌اند (پوسیدگی شدید، بیماری‌های پیشرفته لثه یا ضربه) باید هرچه زودتر و ترجیحا به وسیله ایمپلنت جایگزین شوند. در غیر این‌صورت استخوان فک دچار تحلیل می‌شود و دندان‌های مجاور و مقابل ناحیه بی‌دندان به آن سمت حرکت می‌کنند و موجب درهم ریختگی ترتیب دندان‌ها می‌شوند.»
جایگزینی آنچه از دست داده‌ایم
جایگزینی دندان‌های از دست رفته در حیطه علم پروتزهای دندانی قرار می‌گیرد. به طور کلی دو نوع پروتز برای جایگزینی دندان‌های از دست رفته وجود دارد: ثابت و متحرک. پروتزهای متحرک همان دست دندان‌های کاملی هستند که شاید در دهان پدربزرگ و مادربزرگ‌ها دیده باشید. در این قبیل بیماران تمام دندان‌ها از دست رفته‌اند. اگر هم بخشی از دندان‌ها از دست رفته باشند از پروتزهای متحرک پارسیل یا تکه‌ای استفاده می‌شود. ایراد بزرگ این پروتزها این است که نیروهای ناشی از جویدن به سطح استخوان و بافت نرم روی آن وارد می‌شوند و پس از مدتی موجب تحلیل رفتن استخوان فک می‌شوند. بنابراین پروتز لق می‌شود. اغلب این لقی باعث ایجاد زخم‌هایی روی مخاط شده که ممکن است در آینده به ضایعات خطرناکی تبدیل شوند. پروتزهای پارسیل هم ماهیتی تخریبی دارند و در درازمدت موجب از بین رفتن دندان‌های پایه و تحلیل استخوان می‌شوند.
نوع دیگر پروتزهای ثابت هستند. در پروتزهای ثابت دندان‌های دو طرف ناحیه بی‌دندانی تراشیده شده و یک پروتز یکپارچه روی این پایه‌های قرار می‌گیرد که به آن بریج (پل) می‌گویند. قسمت وسط بریج شامل تاج دندان یا دندان‌های از دست رفته است. بزرگ‌ترین ایراد پروتزهای ثابت تراش خوردن دندان‌های سالم دو طرف ناحیه بی‌دندانی است که به خصوص در قست جلوی فک بالا برای اغلب بیماران قابل پذیرش نیست. ایراد دیگر آن احتمال پوسیدگی دندان‌های پایه در زیر روکش است که به راحتی می‌تواند باعث از بین رفتن دندان‌های پایه شود. بنابراین برای جایگزینی دندان‌های از دست رفته امروزه اولین و بهترین انتخاب ایمپلنت است چون علاوه بر ظاهر دندان، عملکرد فیزیولوژیک دندان را هم بازسازی می‌کند و با انتقال نیروهای ناشی از جویدن به استخوان موجب جلوگیری از تحلیل استخوان می‌شود.
انواع درمان‌های ایمپلنت
دکتر بهنیا درباره انواع درمان‌های ایمپلنت توضیح می‌دهد:«پروتزهای روی ایمپلنت می‌تواند ثابت باشد یا متحرک. اینکه از کدام طرح درمان استفاده کنیم به عوامل متعددی بستگی دارد که مهم‌ترین آنها وضعیت استخوان، سن بیمار، ناحیه بی‌دندانی و خواسته خود بیمار است. برای مثال بیماری فقط از لقی پروتز متحرک خود شکایت دارد.
ما با گذاشتن چند ایمپلنت و اتصال پروتز متحرک به آنها می‌توانیم گیر پروتز را به شکل قابل‌توجهی افزایش دهیم و جلوی تحلیل استخوان هم گرفته می‌شود. اما ممکن است همین بیمار بخواهد از پروتز ثابت استفاده کند یا اینکه بیماری باشد که یک تک دندان خود را از دست داده باشد. در این حالت با توجه به مقدار استخوان می‌توان از طرح درمان پروتز ثابت متکی بر ایمپلنت استفاده کرد.»
او درباره شیوه انجام درمان می‌گوید: «لثه برش خورده و کنار زده می‌شود. سپس در استخوان با دریل سوراخی تعبیه می‌شود و ایمپلنت داخل آن سوراخ قرار داده می‌شود. سپس بسته به نوع ایمپلنت و کیفیت استخوان باید مدتی صبر کنیم تا استخوان دور ایمپلنت شکل گرفته و آن را محکم در بر بگیرد. در فک پایین این کار اغلب 2 تا 5/2 ماه طول می‌کشد. در فک بالا این زمان بیشتر است و اغلب سه، چهار ماه طول می‌کشد. پس از گذشت این مدت درمان‌های پروتزی آغاز می‌شود.
بعضی اوقات و در شرایطی خاص می‌توان در همان جلسه جراحی و بلافاصله پس از کار گذاشتن ایمپلنت‌ها پروتز را به بیمار تحویل داد به طوری که بیمار با پروتز از مطب خارج شود ولی این کار همیشه قابل اجرا نیست.» دکتر بهنیا می‌افزاید: «اگر بیماری کاملا بی‌دندان باشد و طرح درمان ما یک پروتز متحرک، در فک بالا چهار تا شش ایمپلنت و در فک پایین دو تا چهار ایمپلنت کارگذاشته می‌شود. اما برای ساخت یک پروتز ثابت در فک بالا اغلب هشت تا ده ایمپلنت و در فک پایین هشت ایمپلنت قرار داده می‌شود.»
دکتر بهنیا به یک نکته مهم اشاره می‌کند: «گاهی مقدار استخوان برای گذاشتن ایمپلنت کافی نیست. در این شرایط لازم است مقدار استخوان از دست رفته بازسازی شود. جراحی‌های وسیع بازسازی استخوان چند ماهی درمان را طولانی‌تر می‌کنند.»
موانع هفت‌گانه ایمپلنت
1 بهداشت ضعیف دهان
اگر بهداشت دهان خوب نباشد بهترین درمان‌ها هم با شکست روبه‌رو می‌شوند. بیمار باید به طور مرتب و منظم مسواک بزند و از نخ دندان یا در برخی موارد از پراکسی براش یا از سوپر فلاس برای تمیز کردن زیر و کناره‌های ایمپلنت‌ها استفاده کند.
2 سیگار
سیگار کشیدن زیاد احتمال موفقیت ایمپلنت را کاهش می‌دهد. سابق بر این برای سیگاری‌های قهار درمان ایمپلنت منع تجویز داشت اما امروزه عقیده بر این است که افراد سیگاری بهتر است مدتی پیش از جراحی ایمپلنت سیگار را کنار بگذارند و سعی کنند آن را ترک کنند اما اگر نمی‌توانند آن را به طور کامل ترک کنند دست کم باید تا حد امکان کمتر سیگار بکشند تا ایمپلنت‌ها به مخاطره نیفتند. در زمانی که قرار است استخوان دور ایمپلنت شکل بگیرد، بهتر است بیمار سیگار نکشد.
3 دیابت
اگر دیابت کنترل شده باشد مشکلی برای گذاشتن ایمپلنت وجود ندارد اما اگر دیابت کنترل نشده باشد یعنی بیمار با سهل‌انگاری برای درمان اقدام نکرده باشد یا اینکه اصلا دیابت غیرقابل کنترل باشد درمان ایمپلنت توصیه نمی‌شود.
4 شیمی‌درمانی و اشعه‌درمانی
اگر فک بیمار تحت درمان با اشعه است یا داروهای شیمی‌درمانی دریافت می‌کند نباید تحت درمان با ایمپلنت قرار گیرد. البته اگر مدتی از خاتمه هر کدام از این درمان‌ها گذشته باشد و مشکل اولیه برطرف شده باشد با رعایت جوانب احتیاط می‌توان ایمپلنت گذاشت.
5 تضعیف دفاع بدن
در بیمارانی که به هر دلیلی سیستم ایمنی بدنشان تضعیف شده برای مثال لوسمی، ایدز، بیماری‌های خود ایمنی و... اغلب درمان ایمپلنت توصیه نمی‌شود.
6 بی‌توجهی به ویزیت‌های منظم
از همان زمان دریافت پروتز معاینات ادواری مرتب و منظمی برای بیمار در نظر گرفته می‌شود که باید با دقت آنها را رعایت کند. فواصل آنها هم هر دو هفته یک‌بار، سپس ماهی یک‌بار، سه ماه یک‌بار و شش ماه یک‌بار است. بیمار نباید برود و تا شش ماه پیدایش نشود. چه بسا در همان هفته‌های اول ممکن است مشکلاتی در ارتباط با پروتز ایجاد شود که بیمار خودش متوجه آنها نمی‌شود اما دندان‌پزشک می‌تواند با اقدام به موقع از بروز عوارض جلوگیری کند. رادیوگرافی‌های کنترل که در هفته اول و ماه اول و سپس سالی یک‌بار گرفته می‌شوند نقش مهمی در تشخیص به موقع مشکلات دارد.
7 رژیم غذایی تدریجی
بیمار پس از دریافت پروتز نباید بلافاصله غذاهای سفت و سخت مصرف کند بلکه باید ابتدا برای مدتی از غذاهای نرم استفاده کرده و به تدریج رژیم غذایی عادی خود را ازسر بگیرد.
منبع:www.salamat.com
/ک