اگر سر دل‌تان سنگین است، بخوانید!

گفتگو با دکتر پیمان ادیبی، فوق‌تخصص بیماری‌های ‌گوارشی
دستگاه گوارش‌ بعضی‌ها با آنها مهربان نیست؛ یعنی اذیت‌شان می‌کند، از نفخ و آروغ زدن‌های مکرر گرفته تا رودل کردن و سوزش سر دل. اما پزشکان نظر دیگری دارند. آنها می‌گویند دستگاه گوارش ما یکی از سیستم‌های بسیار هوشمند بدن ‌ماست که بسیاری از ناراحتی‌ها و ناخوشی‌های خودش را به شکل این قبیل اعتراض‌ها نشان می‌دهد. دکتر پیمان ادیبی، فوق‌تخصص گوارش و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی اصفهان این موضوع را برای ما بیشتر توضیح می‌دهد.
آقای دکتر! خیلی از مردم از رودل کردن‌های مکرر شاکی‌اند؟
شما می‌دانید رودل کردن دقیقا به چه معنی است.
من دوست دارم از شما بپرسم.
بسیار خوب؛ رودل کردن مجموعه‌ای از علایم را دربرمی‌گیرد؛ مثل همین چیزهایی که معمولا از آن شکایت می‌شود. بهتر است توضیح‌ام را کامل کنم. رودل کردن در واقع با سنگینی سردل، نفخ، تهوع و آروغ مشخص می‌شود. ما به آن می‌گوییم سوءهاضمه نفاخ یا سوءهاضمه همراه با اختلال حرکت.
و علت آن چیست؟
در طب گوارش، بهتر است به جای آنکه دنبال علت‌ها باشیم بیشتر دنبال علامت‌ها باشیم و بر مبنای علایم تدابیر درمانی را تنظیم کنیم. یعنی وقتی بیماری می‌گوید که احساس می‌کنم غذا سر دل‌ام مانده، باید توجه کرد که زمان آن خیلی مهم است؛ یعنی از کی چنین حالتی به وجود آمده. در واقع رودل کردن حاد با رودل کردن مزمن تفاوت دارد. بسیاری از ما ممکن است به دنبال خوردن غذا به مدت 24 تا 48 ساعت دچار سنگینی سردل یا استفراغ بشویم و بعدش بهبود پیدا می‌کنیم.
یعنی همان مسمومیت؟
مسمومیت با باکتری‌های موجود در غذاهایی مثل برنج سرد یا سالاد الویه یکی از دلایل آن است. علاوه بر مسمومیت با باکتری‌ها، سایر عوامل مانند استفاده از غذاهای سرشار از ادویه‌های تحریک‌کننده یا مصرف قهوه همراه با غذا ممکن است بیمار را به‌صورت حاد دچار احساس رودل یا سنگینی سردل کند.
رودل کردن از کی مزمن می‌شود؟
وقتی که بیمار به مدت طولانی برای روزها، هفته‌ها یا ماه‌ها به صورت مکرر یا متناوب دچار سنگینی سردل یا احساس رودل می‌شود، آن وقت می‌توان اصطلاح «فشار یا ناخوشی بعد از صرف غذا» را برای وی به کار برد.
که اصل مطلب هم همین است! اصلا چرا ما به‌طور مزمن رودل می‌کنیم؟
وقتی یک بیمار به ما می‌گوید من بعد از خوردن غذا نفخ می‌کنم یا آروغ می‌زنم یا غذا مثل سنگ سردل‌ام می‌ماند، متوجه می‌شویم که دستگاه گوارش این بیمار نشانه‌های شبه‌حرکتی دارد، یعنی به عنوان مثال می‌توانیم فرض کنیم انگار معده این بیمار حرکت نمی‌کند و غذا را به سمت پایین نمی‌راند. البته این یک فرض است و برای همین هم می‌گوییم نشانه‌های شبه حرکتی. علت‌های مختلفی موجب ایجاد این وضعیت می‌شوند؛ مثل شیوه غذا خوردن یا انواع غذاهایی که می‌خوریم.
همین جا یک مکثی داشته باشیم لطفا. اگر ممکن است، این مشکل را که مشکل شایعی هم هست، بیشتر توضیح بدهید.
ببینید؛ این بحث به صورت کلی در مبحثی به نام «بهداشت دستگاه گوارش» تعریف می‌شود. ما وظیفه داریم بهداشت دستگاه گوارش خود را کنترل کنیم تا از ابتلا به بیماری‌های گوارشی در درازمدت به نحو مطلوب و موثری پیشگیری نماییم. برای رعایت بهداشت دستگاه گوارش باید در گام اول شیوه غذا خوردن صحیحی داشته باشیم. غذا را به آهستگی بخوریم و خوب بجویم. کسانی که سریع غذا می‌خورند مجبورند برای پایین فرستادن لقمه غذا پشت سر هم آب بنوشند. تند غذا خوردن باعث بلع متناوب هوا و به دنبال آن آروغ زدن و سوءهاضمه یا همان رودل کردن می‌شود. به علاوه، جالب است بدانید که معده ما طوری طراحی شده که یک نوع غذا را راحت‌تر هضم می‌کند؛ یعنی غذایی که می‌خوریم باید یا جامد باشد یا مایع و اگر غذای ما مخلوط مایع و جامد باشد، در واقع، معده خودمان را دچار نوعی حالت سردرگمی در برخورد با غذا و ترشح شیره‌های گوارشی کرده‌ایم.
کلا چه نوع غذاهایی باعث رودل کردن می‌شوند؟
این در واقع بخش دوم همان بحث «بهداشت دستگاه گوارش» است. پرخوری باعث رودل کردن می‌شود. این یک اصل است، یعنی بدون توجه به محتوای غذا، پرخوری به عنوان یک عامل ایجادکننده «سنگینی سردل» عمل می‌کند. علاوه بر آن، غذاهای چرب یا غذاهای همراه با ادویه نیز می‌توانند باعث رودل کردن بشوند.
مثل چه ادویه‌هایی؟
مثل فلفل یا پودر کاری. البته زیره چه به صورت دم کرده چه همراه با غذا اثر مفید و مثبتی روی دستگاه گوارش دارد.
می‌گویند روغن موجود در غذای سرخ‌کرده با شدت بیشتری باعث ایجاد حالت‌ «رودل» می‌شود. درست است؟
نه، این یک تصور اشتباه است. ما داریم در مورد رودل کردن یا «سوءهاضمه نفاخ» صحبت می‌کنیم. در این مورد فرقی ندارد که روغن موجود در غذا، روغن سرخ‌کردنی باشد یا مثلا روغن استفاده شده در خورش.
حبوبات چه‌طور؟
حبوبات منبع غذایی مفید از جهت تامین فیبر برای دستگاه گوارش و تامین پروتئین به حساب می‌آیند و از اجزای مهم یک رژیم غذایی سالم محسوب می‌شوند اما مشکل، این است که متاسفانه بعضی افراد حبوبات را خوب هضم نمی‌کنند و بعضی‌ها به آن حساس هستند. این به آن علت است که در اثر تخمیر حبوبات توسط باکتری‌های روده گاز به وجود می‌آید.
یعنی اینها باید حبوبات نخورند؟
نه! راه‌حل دیگری دارد. توصیه من به چنین افرادی این است که حجم حبوبات مصرفی را کاهش دهند یا اینکه یک روز قبل از پختن حبوبات را در آب کاملا بخیسانند. می‌توان از حبوبات پوست‌کنده استفاده کرد یا اینکه لعاب پس داده شده توسط حبوبات را دور ریخت. همه اینها کمک می‌کند که از بار سوءهاضمه ناشی از حبوبات کاسته شود.
غیر از شیوه و نوع غذاهای مصرفی چه عواملی را در «سنگینی سردل» دخیل می‌دانید؟
عفونت‌های میکروبی هم در درازمدت ممکن است باعث سوءهاضمه مزمن شوند. همچنین بعد از یک اختلال حاد جسمی مثل یک سرماخوردگی شدید یا یک عفونت ویروسی شدید نیز معمولا بیماران حالت نفخ یا سوءهاضمه را احساس می‌کنند.
داروها چه‌طور؟
هم داروها و هم اعمال جراحی صورت گرفته روی بیمار ممکن است موجب ایجاد چنین وضعیتی بشوند. به خصوص در مواردی که برای بیمار دارویی که تاکنون مصرف نکرده است شروع می‌شود. همین جا لازم است توضیح بدهم که نباید برای ریشه‌کن کردن هلیکوباکترپیلوری به صورت خودسر دارو مصرف نمود. چون این باکتری‌ نقش کمی در ایجاد علایم سوءهاضمه در کوتاه‌مدت دارد و مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک نیز می‌تواند به نوبه خود موجب ایجاد سنگینی سردل شود
مصرف چای بهتر است به چه صورتی باشد؟
مصرف چای، قهوه یا به طور کل نوشیدنی‌های همراه با شکلات باید با احتیاط صورت بگیرد. باید آنها را با فاصله 20 تا 30 دقیقه از زمان غذا خوردن مصرف کرد. این نوشیدنی‌ها به طور کلی نفخ و تهوع را بیشتر می‌کند. بنابراین گفته می‌شود که مصرف چای بیشتر از 3 تا 4 استکان نباشد.
ارتباط ناراحتی‌های روحی‌روانی با سوءهاضمه به چه صورتی است؟
خیلی از بیماران معقتدند که در حالت اضطراب یا حرص خوردن یا ناراحت شدن دچار ناراحتی گوارشی می‌شوند. این یک اعتقاد درست است. در واقع حالت‌های روحی افراد در یک محور یا حالت‌ها و شکایت‌های گوارشی آنها مرتبط است.
یعنی بالاخره مشکل روحی‌روانی او مهم‌تر است یا مشکل جسمی؟
هم مشکلات روحی‌روانی می‌توانند باعث ایجاد یا تشدید ناراحتی گوارشی شوند و هم عکس آن صادق است؛ یعنی در فردی که زمینه روانی مستعد دارد مشکلات گوارشی می‌توانند باعث تشدید این زمینه شوند. اما باید توجه شود حتی اگر اختلالات روحی مطرح باشند باید ابتدا مسایل خطرناک و مهم جسمی بررسی شود. در صورت منتفی شدن مشکلات جسمی، به حالات روحی‌روانی بیمار می‌پردازیم.
مثلا ارجاع به روان‌پزشک؟
درست است. اختلالات روان‌تنی باید توسط همکاران روان‌پزشک درمان شود.
اختلالات روان‌تنی؟
بله! یعنی همان تاثیر متقابل علایم و شکایت‌های جسمی و روانی.
ولی خیلی از مردم روان‌پزشک را برای حل این مشکلات نمی‌پذیرند.
این یک اشتباه بزرگ است. باید به آنها آموزش داد که در کنار تکنیک‌های برخورد با اضطراب یا مدیریت استرس ممکن است به استفاده از داروهای اعصاب و روان نیاز باشد. همان‌طور که در بیماری فشارخون، یک قرص به کاهش فشارخون کمک می‌کند، در بیماری اضطراب نیز تجویز یک قرص می‌تواند بیمار را نجات بدهد. در واقع کمک گرفتن از روان‌پزشک نشان‌دهنده سلامت عقل است، نه زوال عقل!
پس بالاخره رودل کردن چیز مهمی هست یا نیست؟
ببینید؛ در کسانی که به طور مزمن دچار سنگینی سردل هستند، اصلاح شیوه‌های کلی غذا خوردن، اصلاح نوع غذاها و اتخاذ یک نگرش صحیح و سالم به زندگی اهمیت دارد. در مجموع و به کمک توضیحاتی که عرض کردم باید بهداشت گوارشی را رعایت کرد.
و به عنوان آخرین سوال، چه زمانی باید از نظر گوارشی احساس خطر کنیم؟
هر وقت بهداشت گوارش را رعایت نکنیم، باید منتظر عواقب آن باشیم (با خنده) و مطمئن باشید که در درازمدت (اگر نه کوتاه‌مدت) بیماری‌های خطرناکی به سراغ‌مان می‌آید. اما به صورت حاد، بیمارانی که بالای 45 تا 50 سال هستند، هم‌زمان با علایم گوارشی دچار کاهش وزن، استفراغ خونی یا دفع مدفوع خونی یا سیاهرنگ (به رنگ قیر) شده‌اند یا زردی و استفراغ طولانی‌مدت را در مجموعه علایم خود دارند، باید فورا به پزشک مراجعه کنند چون ممکن است بیماری خطرناکی در پشت سوءهاضمه آنها پنهان شده باشد.
منبع:www.salamat.com
/ج