برخی مشکلات شایع روده ای (۳)

بیماری سلیاک (آنتروپاتی حساس به گلوتن یا اسپروی غیر گرمسیری)
 

گلوتن پروتئین ویژه ای است که در گندم وجود داشته و موجب شد که خمیر حاصل از اختلاط آرد گندم و آب ، چسبندگی لازم را برای تهیه نان داشته باشد . آرد گندم نه تنها برای تولید نان استفاده می شود ، بلکه به خاطر ایجاد حالت غلیظی در تهیه بسیاری از سوپ ها و غذاهای آبکی نیز مورد استفاده قرار می گیرد . علاوه بر گندم ، جو و جوچاودار نیز در مقادیر کمتری گلوتن دارند.
از آنجا که در خون مبتلایان به بیماری سلیاک ، بر علیه پروتئئین موجود در غلات مورد اشاره (یعنی همان گلوتن) آنتی بادی ساخته می شود ، این افراد به محض خوردن مواد حاوی گلوتن عوارض ناشی از بیماری را نشان می دهند . مصرف حتی چند بار گلوتن منجر به صدمه به روده کوچک (آتروفی و پخ شدن پرزهای روده) شده و در نتیجه سبب کاهش سطح جذب و کمبود سلولی دی ساکاریدازها و پپتیدازها در سلول های روده و در نتیجه کاهش حامل های انتقال مواد مغذی می گردد.
از آنجا که ناراحتی روده سبب ایجاد اسهال می شود، برای درمان پزشکی لازم است فورا مایعات و الکترولیت جایگزین گردد و مکمل ویتامین و مواد معدنی از قبیل کلسیم و ویتامین D تجزیه شود.
علاوه بر ناراحتی شدید روده ، ضمنا بیماری ، اثرات خارج روده ای نیز ایجاد می کند که عبارتند از :
کم خونی
کاهش استخوان
ضعف ماهیچه ای
پلی نوروپاتی
اختلالات آندوکرینی
هیپر کراتوزیس فولیکولی

درمان تغذیه ای
 

حذف منابع گلوتن (گندم ، جو، و جو دوسر)از رژیم
دقیق خواندن بر چسب مواد غذایی از نظر ترکیبات حاوی گلوتن پنهان
جایگزین کردن ذرت ، سیب زمینی ، برنج ، سویا ، حبوبات ، نشاسته کاساوا و مواد مشابه به جای گندم

مواد غذایی مجاز‌:
 

شیر ، خامه ، بستنی ، سر شیر ، ماست ساده ، پنیر ، پنیر خامه ای ، پنیر فراینده شده و غذاهای حاوی پنیر فراینده شده.
نان و محصولات پخته حاوی آرد ، نشاسته و سبوس ذرت ، آرد حبوبات (لوبیا ، نخود و نخود بوداده ، عدس) ، آرد ارزن ، آرد و نشاسته سیب زمینی ، آرد و سبوس برنج ، آرد سویا .
گوشت ، ماهی و ماکیان تازه .
تخم مرغ .
عدس ، نخودچی و نخود ، لوبیاها ، مغز دانه ها دانه های گیاهان مختلف.
میوه ها و سبزیجات اعم از تازه ، یخ زده ، کنسروی و آب آنها .
کره، مارگارین ، روغن سبزیجات ، خامه ، سس های سالاد خانگی تهیه شده با ترکیبات مجاز ، بستنی ، شربت ، دسرهای ژلاتینی ، کیک ها ، کلوچه ها و نان های روغنی تهیه شده با ترکیبات مجاز.
چای ، قهوه فوری یا معمولی یا بدون کافئین ، کاکائو ، نوشابه های غیر الکلی ، نوشیدنی های سویا و برنج.
عسل ، مربا ، ژله ، مارمالاد ، شربت ذرت ، شربت افرا ، ملاس ، شکر و پودر شکر (قهوه ای و سفید).
ترشی ها، چاشنی ها ، انواع زیتون ، سس کچاپ ، خردل ، خمیر گوجه فرنگی ، وانیل و ادویه ها و گیاهان خالص ، فلفل سیاه خالص ، سرکه ها (سیب یا انواع سرکه سفید یا قرمز) ، سس سویای قاقد گلوتن ، جوش شیرین ، مخمر ، آسپارتام (شیرین کننده کم کالری) و نارگیل.

مواد غذایی مورد شک و تردید:
 

نوشیدنی های کارخانه ای حاوی شیر ، ماست طعم دار ، ماست یخ زده ، خامه ترش ، سس های پنیر و پنیرهای کم چرب .
گوشت های فراینده شده صنعتی مثل همبرگر ، سس های ساندویچ و گوشت ، کوفته گوشت ، کلوچه های گوشتی ، حجم دهنده های محصولات گوشتی ، جانشین های تخم مرغ و تخم مرغ های خشک شده.
کنسروهای انواع لوبیا ، مغز دانه های خشک و بوداده بسته بندی شده.
سیب زمینی های سرخ شده صنعتی و انواعی که در رستوران تهیه می شوند.
سوپ های کنسروی و خشک آماده .
سس های سالاد و بعضی از مایونز ها .
فرنی و پودینگ های مختلف .
چای فوری ، چای های گیاهی و طعم دار ، قهوه طعم دار ، جانشین های قهوه ، نوشیدنی های با طعم میوه ، نوشیدنی های شکلاتی ، مخلوط های شکلات ، آبنبات ها ، آدامس و کرم ، بیکینگ پودر.

مواد غذایی غیر مجاز:
 

نان محصولات پخته حاوی گندم ، گندم سیاه ، جو ، جو دوسر ، جوانه گندم ، سبوس گندم ، نشاسته گندم ، سبوس جو دو سر ، بلغور ، سمولینا (آرد گندم سخت ویژه ماکارونی) ، ماکارونی تهیه شده از گندم ، نشاسته گندم و ترکیبات غیر مجاز دیگر .
غذاهای وارداتی که ممکن است حاوی ترکیبات غیر مجاز مثل نشاسته گندم باشند (و حتی گاها برچسب فاقد گلوتن هم روی آنها خورده ، ولی مقدار کمی گلوتن در آنها وجود دارد) ، چیپس های سیب زمینی با طعم های مختلف و پیتزا.
سوسیس و کالباس (مقداری آرد در تهیه آنها استفاده می شود).
انواع گوشت ، ماکیان و ماهی کنسروی .
سوپ های تهیه شده با ترکیبات غیر مجاز .
بستنی تهیه شده با ترکیبات غیر مجاز .
سس ها و سس های گوشت تهیه شده با ترکیبات غیر مجاز و پروتئین گیاهی هیدرولیز شده .

اسپروی گرمسیری
 

پاتوفیزیولوژی
اسپروی حاره ای یک سندرم اسهالی است که در بسیاری از نواحی گرمسیری رخ می دهد . معلوم شده که این اسهال از نوع عفونی است و ارگانیسم روده ای ایجاد کننده بیماری ممکن است از یک ناحیه گرمسیری به ناحیه دیگر تفاوت داشته باشد . در این بیماری نیز همانند بیماری سلیاک ، پرزهای روده کوتاه می شوند ؛ اما تغییرات سطح سلولی کمتر حاد هستند. مخاط معده ممکن است آتروفی و ملتهب شود. از طرفی همراه با آن ترش اسید کلرید ریک و فاکتور داخلی نیز کاهش می یابد . علایم شامل : اسهال ، بی اشتهایی ، انبساط روده به همراه علایم ناشی از کمبودهای تغذیه ای مانند شب کوری ، گلوسیت ، استئوماتیت ، شیلوزیس ، رنگ پریدگی و ادم هستند. کم خونی ممکن است ناشی از کمبود آهن ، اسید فولیک و ویتامین B12 باشد .

درمان تغذیه ای
 

درمان شامل اصلاح وضعیت مایعات‌، الکترولیت و مواد مغذی بدن است . اسپروی حاره ای معمولا فورا به آنتی بیوتیک های گسترده طیف و درمان با فولات پاسخ می دهد . علاوه بر مواد مغذی مورد نیاز دیگر ، فولات روزانه به مقدار 5 میلی گرم به طور خوراکی همراه با ویتامین B12 داخل عضلانی (1000 میلی گرم در ماه) تا وقتی که علایم بهبود یابند ، تجویز می شود.
از نظر پزشکی نیز تلاش برای بهبود کم خونی موجود مهم است . کمبود تغذیه ای در این بیماری ممکن است حساسیت به عوامل عفونی را افزایش دهد و شرایط را بدتر کند.
منبع:دنیای تغذیه ،شماره ی 92