موسیقی محلی هرمزگان ، بخشی از هویت فرهنگی مردمان این دیار تشکیل می دهد ، ترکیب جمعیتی هرمزگان و حضور اقوام مختلف در منطقه ، به غنای این بخش فرهنگی افزوده است . موسیقی هرمزگانی ریشه عمیقی در تاریخ این خطه دارد .
در این بخش می پردازیم به انواع مختلفی از موسیقی هرمزگانی که مستقیم یا غیر مستقیم تحت تاثیر فرهنگ افریقای و عربی بوده و نوع خاصی از موسیقی محلی هرمزگانی بوجود اورده اند . برای شناخت بیشتر این نوع از موسیقی جنوب لازم است که کمی هم با موسیقی شرق افریقا بخصوص زنگبار اشنا شویم .
موسیقی مطربی
این نوع موسیقی بخشی از موسیقی طرب می باشد که ازتوسط اعراب عمانی از زنگبار به منطقه خلیج فارس راه یافته طی مرور زمان با موسیقی محلی ترکیب شده و سبکهای مختلفی از موسیقی نواحی جنوب بوجود اورده . در کشورهای جنوب خلیج فارس به سبک خلیجی و در شمال خلیج فارس ، به سبک بندری معروف هستند. در استان هرمزگان ، در گذشته به موسیقی مطربی معروف بود ند .
قدیمترین اثر باقی مانده از این نوع موسیقی ( موسیقی نواحی خلیج فارس ) ، صدای خواننده عمانی است که در سال 1904 بر روی استوانه مومی در وین ( اطریش ) ضبط شده . بعدها در سال 1909 در شهر جده در عربستان ، انواع مختلف موسیقی منطقه بر روی استوانه های موی ضبط شدند که هم اکنون در انستیتوی شرق شناسی شهر لیدن ( هلند ) نگه داری می شوند و منبع خوبی برای اشنایی با موسیقی منطقه خلیج فارس می باشند . اولین ضبط تجاری موسیقی در منطقه در سال 1920 با ضبط کارهای محمد زبید ، خواننده و نوازنده عود از بحرین اغاز گردید .
قدیمیترین اثار ضبط شده از موسیقی هرمزگانی بر می گردد به دهه سی وچهل که در کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس کار ضبط موسیقی بر روی صفحه گرامافون رونق گرفته بود و چند استودیوی ضبط موسیقی اغاز بکار نموده بودند از جمله استودیوی زینلفون* در دبی ،که نقش مهمی در ضبط و تکثر اثار هنرمندان هرمزگانی داشت. صدای خواننده از بندر لنگه معروف به علی لنگاویی برای اولین بار بصورت صفحه گرامافون تکثیر گردید واین اولین موسیقی هرمزگانی بود که من بصورت ضبط شده می شنیدم ، بعدها صدای زبیده درویش نیز بصورت صفحه گرامافون ضبط و پخش گردید ( اولین زن هرمزگانی که صدایش ضبط گردید) از این به بعد با روی کار امدن ضبط صوت ( نوار-کاست ) کار ضبط و تکثیر اثار هنرمندان راحتر گردید و مردم با موسیقی مناطق دیگر اشنا شدند و بعضا به تقلید از موسیقی منطقه دیگر پرداخته و شکلهای جدیدی از موسیقی محلی پدید امد .
موسیقی طرب در هرمزگان نیز در طول نیم قرن اخیر تعغیر شکل داده و تحت تاثیر موسیقی بومی شکل جدیدی از موسیقی محلی بوجود امده است .
سبک جزیرتی
این نوع موسیقی بعلت اینکه در جزیره قشم رواج بیشتری داشت به سبک جزیرتی معروف بود ، این فرم موسیقی ( با توجه به بافت فرهنگی جزیره قشم ) تا حدودی سبک اولیه خود حفظ نموده و بیشتر به موسیقی خلیجی و طرب نزدیک است ، علی محبوب از پیشکسواتان این نوع موسیقی هرمزگانی می باشد . استودیوی خلیج فارس در فلکه بلوکی بندر عباس ( اولین استودیوی ضبط موسیقی در هرمزگان ) برای اولین بار با ضبط کارهای علی محبوب و بخش گسترده کاستهای این هنرمند باعث گردید که مردم هرمزگان با گوشه های دیگری از موسیقی استان خود اشنا گردند ، علی محبوب به همراه گروه خود که همگی از جزیره قشم بودند در مدت کوتای در سراسراستان معروف گشته و مردم برای اجرای برنامه در مراسم عروسی عزیزانشان به دعوت از این گروه می پرداختند .
در موسیقی به سبک جزیرتی ، عود ساز محوری می باشد و اکثرا نوازنده عود ، خود نیز خواننده گروه نیز می باشد و گروه به نام خواننده شناخته می شوند – گروه علی محبوب ، گروه محمد منصور و….. ، علی محبوب اکثر اشعار اهنگهایش یا از خودش بودند ویا بر روی شعر شاعران قشمی اهنگ می ساخت و به معرفی انان می پرداخت ، نوازنده چیره دست عود می باشد ، اهنگهای علی محبوب توسط خوانندگان زیادی در هرمزگان باز خوانی شده و می توان گفت کارهای علی محبوب بر روی بخشی از موسیقی هرمزگانی تاثیر گذاشته است . علی محبوب بعد از انقلاب اکثر کارهایش در دبی اجرا می کند و در انجا هم چهره شناخته شده می باشد .
رسیدم اسکله بندر ام دی جونونش به قصد گردش و تفریح قدم امزد خیابونش
این یکی از اهنگهای اولین کاست ضبط شده از علی محبوب بود که حدود 35 پیش اجرا کرده بود .
موسیقی سبک طرب در بندر عباس
در بندر عباس این نوع موسیقی هم زمان با شروع کار رادیو و تلویزیون و دسترسی همگانی به ضبط صوت و رادیو محبوبیت خاصی پیدا نمود .
صالح اتون یکی از خوانندهاو نوازندگان عود در بندر بود که به تشکیل گروه موسیقی پرداخت ( گروه خلیج فارس ) و با اجرای برنامه در رادیو و تلویزیون خلیج فارس مرکز بندر عباس ، به عنوان یکی از چهرهای شناخته شده هنری استان معروف گشت همکاری فاطمه رضایی با صالح اتون به محبوبیت این گروه افزود صالح اتون هم اکنون ملای مسجد روستا چمردن ( کشار ) می باشد ، محمد اتون ، اسکندر اتون از فرزندان صالح اتون و امید اتون نوه صالح اتون ، از نوازندگان عود می باشند که راه پدر و پدر بزرگ در زنده نگهداشتن فرهنگ این دیار ادامه می دهند . رودخونه مینو هوش زم زمن دل مه شادن ازاد از غمن وقتی مینو ارم ازاد اگردم ……… از اهنگهای بیاد ماندنی صالح اتون می باشد .
ارسلان عطایی
معلمی زحمتکش ، یکی از پیش کسوتان موسیقی محلی بندر عباس می باشد ، عطای یه مدت 4 سال در کلاسهای انجمن موسیقی ملی ایران به تحصیل در رشته سنتور پرداخت . باتشکیل گروه پسران دریا ** به همراه حسن کریمی و همکاری با رادیو و تلویزیون استان ، عطای به خواننده و هنرمند معروف استان تبدل گردید. استفاده عطایی از اشعار و سبک نصرک با عث گردید که شکل جدیدی از موسیقی محلی در بندر بوجود بیاید که دارای بار انتقادی و اجتماعی بود به سبک نصرک . ای وای ای وای بی ممد حیدری ……… از اهنگهای بیاد ماندی ارسلان عطایی می باشد . گرامی باد خاطره عطایی هنرمند بزرگ استان .
* استودیوی زینلفون در دبی ، نقش زیادی در ضبط و بخش کارهای هنرمندان هرمزگانی داشته است بعد از انقلاب که کار ضبط و تکثیر موسیقی در داخل کشور با محدودیت روبرو گردید اکثر هنرمندان بندری بخصوص خوانندگان سبک طرب از طریق زینلفون به ضبط و پخش اثار خود پرداختند .
قدیمیترین و معروفترین موسیقی محلی هرمزگان ، ساز و دهل می باشد که توسط نوازندگان دوره گرد صدها سال پیش به این منطقه راه یافت و هنوز هم توسط بازماندگان این گروها در اکثر نقاط استان هرمزگان شاهد اجرای ساز و دهل هستیم . لوطی ها این پیام اوران شادی و حافظان موسیقی محلی ، سهم زیادی در حفظ و گسترش موسیقی اصیل منطق داشته اند در گذشته ارزوی هر پدر و مادری بود که در عروسی فرزندش صذای ساز و دهل لوطی بشنود و همراه انان چمک ( رقص ) بکند . سبک نواختن ساز در استان هرمزگان شباهت زیادی به اجرای این نوع موسیقی در غرب هند دارد و متفاوت با سایر نقاط ایران می باشد .
ساز در اندازههای متفاوت با نامهای مختلف وجود دارد سرنا ، کرنا ، شهنای و …….. در اکثر نقاط ایران به نحوی از این ساز استفاده می شود . سرنای یختیاری که بوسیله تشمال ها نواخته می شود یکی از انواع رایج و شناخته شده ابن ساز است . صدای ساز ودهل در اغاز سال نوع صدایی اشنا برای همه ایرانیان می باشد .
ستاد بسم الله خان یکی از معروفترین و شناخته ترین نوازندگان این ساز بادی است وی اولین کسی بود که ساز ( شهنای ) به شهر و به مجالس رسمی وارد کرد در 6 ژانویه 1950 در اولین مراسم سالگرد استقلال جمهوری هند در شهر دهلی ،بسم الله خان با دمیدن در ساز خود ،جشن استقلال هند اغاز نمود از ان تاریخ تا 21 اگوست 1996 که دارفانی وداع کرد ، به عنوان سمبل اتحاد ملل مختلف هند شناخته شده بود به پاس گرامی داشت این مرد بزرگ دولت هند با درگذشت وی ، یک روز عزای عمومی اعلام نمود .؛ موسیقی هیچ مرز و زبانی ندارد بلکه پیام اور عشق خالص است ؛ این گفته بسم الله خان باعث شده بود که مورد احترام تمام مردم هند باشد وی که یک مسلمان شیعه بود در شهر بنارس که یک شهر مذهبی هندوها در کنار رودخانه گنگ است به دنیا امد و تا اخر عمرش در همانجا زندگی کرد . به اکثر کشورهای دنیا سفر کرده بود از جمله ایران ، هرکجا می رفت با سازش عشق ، برایری انسانها و صلح فریاد می کرد ،
در ایران نیز نوازندگان چیره دست ساز کم نبودند ولی متا سفانه بستر لازم برای رشد انان و شناسای انان به محیط خارج از محل زندگیشان ، فراهم نگردید و اکثرا در گمنامی از این جهان رخت بر بستند . شاه میرزا مرادی از استان لرستان یکی از این نابغه ها بود که سالها در گمنامی ساز می نواخت بدون اینکه خارج از منطقه لرستان شناخته شود فقط در سالهای اخر عمرش زمانی که به پاریس برای اجرای برنامه دعوت شد و درانجا سازش را به صدا دراورد تازه همگان از مرواریدی با خبر شدند که سالها در دل صدفی کف اقیانوس خفته بود ، اما دیگر زمانی باقی نمانده بود . شاه میرزا فرصت زیادی نداشت تا این ساز بهتر به ایرانیان و جهان بشناسد . وقتی هم وفات کرد نه تنها به احترامش در ایران یک روز اعزای ملی اعلام نکردند ، حتی در استان زادگاهش کسی برای گرامی داشتش مجلسی به پا نکرد . در پارس وقتی شاه میرزا مرادی غم سالها گمنامی اش در ساز دمید ، حاضرین به احترام هنر این استاد به پا خواستند ، در همین جشنواره بود که به او لقب مروارید اقیانوس دادند . مرواریدی که سالها در صدفی گمنام در اقیانوس زمانه گذرانده بود . یادش گرامی باد .
ساز در هرمزگان
در استان هرمزگان چندین گروه نوازنده ساز و دهل وجود دارند که اکثرا بصورت حرفه ای این کار ادامه می دهند و نوازندگی از نسلی به نسل دیگر انتقال می یابد . همراه با ساز ، دهل گپ ، جره و دمپک نیز نواخته میشود . نوازندگان بخصوص نوازنده ساز و دهل گپ دامنهای سیاه و گشادی به پا می کنند و دور کمر بالای باسن نیز جرنگ ( زنگوله ) می بندند
نوازنده سازبه سبک هرمزگانی به همراه نوازنده دهل گپ ، نه تنها ساز می زند بلکه با رقص و حرکات خود مجلس را گرم نگه می دارد معمولا بهترین نوازنده ساز بهترین رقص محلی بخصوص سرکنگی ( رقص سر شانه ) هم اجرا می کند .
علی جزیرتی که به علی بریم یا علی کو بریم معرف است یکی از بهترین نوازندگان ساز در استان و ایران می باشد ، چند سال پیش بعد از اجرای موفقیت امیز برنامه جشن واره موسیقی محلی درتهران ، برای شرکت در موسیقی ملل ، به المان دعوت گردید ولی علیرغم اینکه ویزا و تمام مقدمات سفر مهیا گردیده بود ، با کارشکنی مسئولین ، این سفر انحام نشد .شاید اگر این سفر انجام می گرفت امروز شاهد یک چهره بین المللی در بین نوازندگان هرمزگانی بودیم .
متاسفانه در این چند دهه اخیر ضربات جبران ناپذیری بر پیکره موسیقی هرمزگانی وارد شده ، که اگر عشق و علاقه مردم بخصوص مردم روستاها و علاقه هنرمندا ن هرمزگانی نبود ، باید فاتحه ساز و دهل خوانده میشد .
در اوائل انقلاب در حالیکه حاکمان تازه به قدرت رسیده موسیقی را حرام و منع کرده بودند مردم هرمزگان به این قوانین ارتجاعی تن درنداده و سعی در حفظ فرهنگ و هنر بومی می نمایند و چه بسا به علت برگزاری جشن عروسی و نواختن موسیقی جریمه شده و مورد ضرب و شتم مامورین جمهوری اسلامی قرار گرفتند و حتی جانشان در این راه دادند . غلام جعفر اولین نوازنده ساز در استان هرمزگان و شاید سراسر ایران ، بود که به ضرب گلوله پاسدارن اسلامی ساز بر لب به خون غلتید : مکان چاه فهله شرق استان هرمزگان ، در حالی که مجلس جشن عروسی گرم بود و همه مشغول رقص و شادی بودند و غلام جعفر هم با ساز خود سور شادی می دمید ، پاسداران کوردل از پشت ، مغز غلام جعفر هدف می گیرند گلوله بعد از اصابت به سرش از چشمانش بیرون می اید ، غلام جعفر ققنوسوار در حلیکه ساز در بغل فشرده بود به خاک می افتد . اما ساز غلام جعفر بر خاک نماند نسلی دیگری به پا خواسته است و در ساز غلام جعفر می دمند و پیام میدهند که عشق و شادی پایدار است .
علی جمشید ( علی میر رستمی ) ، ابراهیم علی ( چوک علی کو بریم ) و دهها نفر دیگر از ساز زنان جوانی هستند که به این نوع موسیقی محلی جان تازه ای داده اند . کار ابتکاری علی جمشید ، نواختن ساز به همراه ارگ و کیبورد ، می تواند نسل جدید جوانا ن هرمزگانی با موسیقی محلی و اصیل منطقه بیشتر اشنا کند و شاید ترکیبی از این نوع کمکی بکند به حفظ موسیقی محلی .
غلام علی لل کان ، مرکزو ، غلی محمد و مه مراد کسانی هستند و یا بودند که در ساز زدند مهارت داشتند .
منبع :وبلاگ فقط بندرعباس
