هپاتیت در کودکان

دکتر ریحانه برکتین؛ متخصص اطفال

هپاتیت A 

همانطور که گفته شد علت حدود 50 درصد از تمام هپاتیت‌های حاد ویروسی است، این نوع هپاتیت در تمام دنیا شایع است، انتقال بیماری تقریبا در تمام موارد از طریق شخص به شخص و از طریق مدفوعی- دهانی است، البته این نوع هپاتیت بندرت از طرق دیگر نیز می‌تواند منتقل شود. دفع ویروس از طریق مدفوع در اواخر دوره کمون صورت گرفته و درست قبل از شروع علایم به حداکثر مقدار خود می‌رسد، در هفته بعد از شروع زردی باز هم انتقال ویروس به میزان کمتری ادامه دارد.

دوره نهفته بیماری بطور معمول 3 هفته بطول می‌انجامد. در دوره مقدماتی که حدود چند روز قبل از بروز علایم اصلی ظاهر می‌شود کودک ممکن است دچار علایم غیر اختصاصی مثل سرفه، عطسه و یا آبریزش و یا علایمی مثل اسهال و یا درد مفاصل شود. اما دوره اصلی و مشخصه بیماری حدود 1 تا 2 هفته بطول می‌انجامد که شامل تب، بی‌اشتهایی، تهوع، استفراغ، احساس کسالت، درد شکمی، خستگی و زردی می‌باشد.

ابتدا ادرار کودک زرد رنگ شده و سپس مدفوعش کمرنگ می‌شود. زردی در چشم‌ها پوست و مخاط دیده می‌شود. زردی پوست و تیرگی ادرار معمولا پس از بروز سایر علایم رخ می‌دهد، در این مرحله کودک دچار بزرگی کبد شده که محل آن دردناک نیز هست. در این مرحله گاه علایم دیگری مثل بعضی از کم خونی‌ها، التهاب پانکراس، التهاب عضلات قلب، کلیه و مفاصل دیده می‌شود. حدود 2 تا 3 هفته بعد مدفوع به رنگ طبیعی خود بر می‌گردد ونشانه‌های بهبودی کودک خواهد بود.

هرچه سن کودک در هنگام آلوده شدن با ویروس هپاتیت A بیشتر باشد شانس بروز زردی بیشتر است، بطوریکه در سنین بلوغ این احتمال حدود 70 درصد است. عوارض این نوع هپاتیت نادر است و شامل نارسایی حاد کبدی است که بیشتر در افراد مبتلا به بیماری زمینه‌ای کبدی و یا دارای ضعف سیستم ایمنی دیده می‌شود. در مواردیکه سابقه زردی در تماس‌های خانگی یا در دوستان و همکلاسی‌ها باشد بایستی به فکر احتمال هپاتیت A بود.

برای تشخیص عفونت حاد می‌توان از اندازه گیری آنتی‌بادی‌های اختصاصی این ویروس استفاده کرد که در هر مرحله نوع و مقدار آن متفاوت خواهد بود. بعضی از این آنتی باد‌ی‌ها در 99 درصد بیماران در مراحل اولیه همزمان با ظهور علایم بالینی قابل اندازه‌گیری هستند که در ماه اول به حداکثر مقدار خود رسیده و بعد از چند ماه شروع به کاهش می‌کنند، در حالیکه بعضی دیگر از این آنتی‌بادی‌ها حدود 8 هفته بعد از بروز علایم بالینی شروع به افزایش کرده ولی در عوض برای تمام عمر مثبت باقی خواهند ماند.

همزمان با پیدایش علایم بالینی آنزیم‌های کبدی بیمار افزایش می‌یابند ولی برای افتراق بین انواع هپاتیت‌ها مفید نمی‌باشد. در حال حاضر درمان ضد ویروسی اختصاصی برای هپاتیت A وجود ندارد، اغلب درمان های معمول جهت کاهش تب و سایر علایم معمول کافی است و بیمار بطور کامل بهبود می‌یابد، اما گاهی نیز کودک دچار عود علایم می‌شود.

بیماری از حدود 2 هفته قبل تا 1 هفته بعد از بروز زردی قابل سرایت است، لذا کودک بایستی از رفتن به مهد کودک یا مدرسه منع شود. شستشوی دست ها بعد از رفتن به توالت، پس از تعویض پوشک و همچنین قبل از غذا خوردن ضروری است. در اغلب کشورها علیه هپاتیت‌A واکسیناسیون انجام نمی‌شود، در ایران نیز در دستورالعمل کشوری واکسن علیه هپاتیت A تزریق نمی‌شود. در برخی موارد پس از تماس با فرد مبتلا، می‌توان از تزریق ایمونوگلوبولین استفاده نمود.

هپاتیت B

این نوع هپاتیت یک بیماری عفونی بسیار مسری است. بیماری از طریق تماس با خون آلوده، تماس جنسی و یا انتقال از مادر به نوزاد قابل سرایت است. مادر مبتلا به هپاتیت B قادر است ویروس بیماری را هم در دوران بارداری و هم در زمان تولد یا پس از آن به نوزاد خود انتقال دهد، که دو مورد آخر شایع‌تر است، لذا واکسیناسیون و ایمن سازی نوزاد پس از تولد، بسیار موثر و ضروری است.

دوره نهفته این بیماری حدود 1 تا 4 ماه است که بیمار کاملا بدون علامت است. دوره مقدماتی بیماری مشابه با سایر هپاتیت‌ها شامل تب خفیف، احساس کسالت، خستگی و درد مفاصل است، در تعداد کمتری از کودکان کهیر، التهاب مفاصل و یا درگیری کلیوی نیز دیده می‌شود. این مرحله حدود 3 تا 10 روز بطول می‌انجامد و مقدار ویروس در خون به حداکثر خود رسیده و آنزیم‌های کبدی و آنتی‌بادی ضد ویروس نیز شروع به افزایش می‌کند.

در دوره بعد علایم اصلی با ظهور زردی خود را نشان داده و سایر علایم عبارتند از خارش، بی اشتهایی، تهوع و استفراغ و درد ناحیه کبد. زردی حدود 4 هفته طول می‌کشد و در ناحیه پوست و مخاط دیده می‌شود، همچنین کودک دچار بزرگی غدد لنفاوی و بزرگی کبد می‌شود. زردی و علایم بالینی کودک حدود 6 تا 8 هفته بعد از بین رفته ولی گاهی در بعضی بیماران احساس ضعف و خستگی تا مدت طولانی‌تری باقی می‌ماند.

این نوع هپاتیت دارای عوارض جدی‌تر و شایع‌تری نسبت به سایر انواع هپاتیت بوده و احتمال نارسایی کبدی، اختلالات انعقادی، تورم مغزی و درگیری کلیه‌ها وجود دارد، در صورت بروز نارسایی حاد کبدی احتمال مرگ و میر نیز وجود دارد. همچنین هپاتیت‌B ممکن است مزمن شود در اینصورت احتمال بروز سیروز کبدی و یا سرطان‌های کبدی وجود دارد. برای درمان این نوع هپاتیت داروهای مختلفی ساخته شده که میزان تاثیر آن نسبی است. به منظور پیشگیری از هپاتیت B واکسن مناسبی وجود دارد که در ایران نیز جزو دستورالعمل واکسیناسیون کشوری است و از بدو تولد قابل تزریق می‌باشد.