حرف مفت از دروغ خطرناک‌تر است/ حرف مفت چیست؟

به گزارش خبرگزاری مهر، نشست نقد و بررسی کتاب «در باب حرف مفت» نوشته هری فرانکفورت با حضور حسین بیات، ساجد طیبی و محسن کرمی در مرکز فرهنگی شهر کتاب برگزار شد.

کرمی در ابتدای این نشست ضمن اشاره به آرای مولف درباره‌ چیستی «حرف مفت» گفت: حرف مفت دو بدیل در کنار خود دارد: حرف راست و حرف دروغ. حرف راست، آن‌چه را در واقعیت وجود دارد، بازنمایی می‌کند؛ حرف دروغ جای‌گذاری یک بطلان به جای حقیقت است. حرف مفت در پی بازنمایی و قبولاندن دروغ نیست؛ حرف مفت اساسا به حقیقت کاری ندارد و آن را کناری می‌نهد؛ هم‌چنین معیارهای صدق و کذب را نیز وامی‌نهد؛ حال آن‌که در راست و دروغ دغدغه‌ی حقیقت وجود دارد. دغدغه‌ی آن‌که مفت می‌گوید، خودفروشی و جلوه‌فروشی است. این‌گونه است که حرف مفت‌زن گاه راست هم می‌گوید؛ چراکه هدف او صداقت نبوده است.

وی در ادامه درباره انتخاب این اثر برای ترجمه گفت: این کتاب به دلایلی برای من اهمیت یافت؛ آن‌چنان‌که پروژه‌های دیگر را معلق گذاشتم و آن را پیش گرفتیم. آن‌چنان‌که مولف می‌گوید، در این روزگار حرف مفت بسیار زیاد است؛ این اولین دلیل من بود. دلیل دیگر این است که حرف مفت بسیار خطرناک است؛ از یک‌سو به این دلیل که آن‌ها که حرف مفت می‌زنند، رفته‌رفته به حقیقت بی‌توجه می‌شوند؛ این عادت می‌تواند به یک مهارت بدل شود. از دیگرسو حرف مفت برای مخاطبان نیز خطرهایی را به دنبال دارد.

در بخش دیگر این نشست، بیات گفت: به گمان من در سنجش هر کتاب باید لذت‌بخشی و فایده‌بخشی آن را در نظر آورد. از آن‌پس باید فایده‌ی یک کتاب را در سه چیز جست. اولین آن‌ها دانش‌افزایی اثر است؛ یعنی بعد از خواندن کتاب باید احساس کنیم به بخشی از دانش ما افزوده شده است یا از مساحت جهل‌مان کاسته شده است. دومین فایده که باید از کتاب انتظار داشت، جرح‌وتعدیل، بهبود یا اصلاح مهارت‌های ماست. سومین فایده‌ی یک کتاب این است که روحیات یا فضائل فکری‌مان را بهبود بخشد یا اصلاح کند؛ باید از هر کتابی توقع داشته باشیم، فضائل درونی ما را بهبود بخشد. من بر اساس همین معیارها کتاب «در باب حرف مفت» را بررسی می‌کنم.

وی افزود: اگر بخواهیم خواندن این اثر را از همان صفحه‌ی اول آن آغاز کنیم، با این جمله رویارو می‌شویم: «یکی از بارزترین وجوه فرهنگی ما این است که حرف مفت در آن خیلی زیاد است.» به این ترتیب بحث این کتاب از یک پدیده‌ اجتماعی و فرهنگی آغاز می‌شود و از آن‌پس به چیستی حرف مفت اشاره می‌کند؛ مولف بر این نکته تاکید دارد که ما گویا می‌دانیم حرف مفت چیست و به خوبی می‌توانیم آن را تشخیص دهیم و از این‌روی فهم روشنی نداریم از این‌که حرف مفت چیست، چرا این‌قدر زیاد است،  چه کارکردها و معنایی دارد؟

این پژوهشگر در ادامه سخنانش گفت: فرانکفورت می‌خواهد با یک تحلیل اکتشافی کار خود را پیش برد؛ به این معنی که در پی شرح مفاهیمی است که در بطن این واژه وجود دارد و دانسته یا ندانسته از سوی کاربران یک زبان به کار گرفته می‌شود؛ او پی کشف تحلیلی است تا بتواند بر اساس مولفه‌های آن، این مفهوم را توضیح دهد. مولف کار خود را از معنای این کلمه و اجزای آن در فرهنگ لغات آکسفورد آغاز می‌کند. مولف از آن‌پس به تحلیل برخی آرای دیگران درباره‌ی این مفهوم و مفاهیم مشابه می‌پردازد و تشابه‌ها و تفاوت‌های آن‌ها را بررسی و قیاس می‌کند. او در پی این رویکرد سه مفهوم اساسی را برای پیش‌برد بحث خود برکشیده و به کار می‌گیرد و در نهایت به یک تعریف دست پیدا می کند.

آخرین سخنران این برنامه هم طیبی بود که گفت: فرانکفورت عضو دپارتمان فلسفه‌ دانشگاه ییل بود؛ البته او این سخنرانی را در دپارتمان فلسفه و برای فلاسفه‌ی حرفه‌ای صورت نداد؛ این سخنان در یکی از نشست‌های ماهانه‌ اساتید دپارتمان‌های مختلف ایراد شد؛ در این نشست‌ها اساتید درباره‌ کار خود می‌گفتند. وقتی او سخنانش را درباره‌ حرف مفت می‌گوید، یکی از اساتید فیزیک از آن استقبال می‌کند؛ چراکه به زعم وی ییل پایتخت حرف مفت جهان است. فرانکفورت تاکید می‌کند که آن فیزیک‌دان به حضور ژاک دریدا و پل دومان در دپارتمان نقد ادبی پست‌مدرن اشاره داشت. به اعتقاد من در انتهای کتاب اشاره‌ای مبهم به این سنت فکری شده است؛ البته دغدغه‌ اصلی متن کتاب نیست؛ به نوعی در میان سطور قرار دارد و گویا فرانکفورت به آن سنت فکری اشاره دارد و آن را بستری برای حرف مفت می‌داند.

طیبی افزود: مولف در این اثر مرتبا هشدار می‌دهد که حرف مفت از دروغ خطرناک‌تر است؛ آن‌چنان‌که گفته شد، دروغ یک تعهد حداقلی به صدق دارد؛ به این معناکه آن‌که دروغ می‌گوید، می‌خواهد حقیقتی را که می‌داند وارونه جلوه دهد؛ دروغ در دیس‌کورسی مطرح است که در آن حقیقت اهمیت دارد؛ اما در حرف مفت هیچ تعهدی به صدق و کذب نیست و از این‌روی حرف مفت خطرناک‌تر است. نکته‌ی در خور توجه دیگر این است که ما در رویارویی با حرف مفت تسامح بیش‌تری داریم و به سادگی آن را می‌پذیریم. مولف در باب چرایی این رویکرد نیز تامل می‌کند و ما را در این‌باره نیز هشدار می‌دهد.

وی چگونگی به‌کارگیری این رویکرد را در معرض پرسش قرار داد و گفت: به اعتقاد من می‌توان حرف مفت را تحلیل مفهومی کرد؛ آن‌چنان‌که گفته شد، حرف مفت وابسته به انگیزه‌های گوینده‌ی آن است و از این‌روی نمی‌توان به سادگی نشان داد که حرفی، حرف مفت است. به گمان من تصویر روشنی وجود ندارد از این‌که چگونه می‌توان نشان داد، حرفی حرف مفت است.